Nawet najwyższy poziom inteligencji ogólnej, połączony z właściwą wiedzą i umiejętnościami, dobrze przystosowanymi do określonych, środowiskowych warunków działania, może się okazać bezskuteczny z braku motywu działania. Aby osiągnąć efekty nauczania szkolnego, uczeń musi chcieć się uczyć, musi posiadać jakiś cel, który pragnie osiągną przez naukę szkolną. Jeśli uczeń nie będzie dążył do tego, aby się czegoś nauczyć, to mimo stosowania najlepszych środków przekazywania wiedzy, nie uzyskamy tego, aby opanował ją trwale lub też stosował praktycznie.
Wielu psychologów uważa, że postawa ucznia wobec szkoły w dużym stopniu zależy od motywacji, ona także decyduje o tym, czy praca dziecka jest samodzielna, czy uczy się ono kierowane pobudkami, które tkwią w nim samym, czy też wymaga dopingu ze strony dorosłych. Także i wyniki nauczania - uczenia się w znacznym stopniu zależą od tego, czy uczeń lubi się uczyć, czy przejawia zainteresowanie wiedzą, czy ma poczucie obowiązku i odpowiedzialności, czy ma potrzebę zdobywania i rozumienia wiedzy.
Uczenie się, jako proces zdobywania wiedzy i umiejętności, wymaga od dziecka świadomego działania, często połączonego z dużym wysiłkiem. W związku z tym, zagadnienie motywacji, jako czynnika warunkującego procesy poznawcze, jest ważnym problemem praktyki. Jeżeli motywacja zostanie prawidłowo ukształtowana i ukierunkowana, należy oczekiwać, że funkcjonowanie ucznia będzie równie prawidłowe.
Motywy uczenia się dzieci wynikają z uświadomionego celu, jaki pragną osiągnąć i ich potrzeb psychicznych. W procesie nauczania- uczenia się motywy maja poważny wpływ na procesy poznawcze i odgrywają dużą rolę w wielostronnym uczeniu się. Od nich zależy, jakie elementy spostrzeganej rzeczywistości dotrą do świadomości i zostaną w niej odzwierciedlone. Pod wpływem motywów pożądane fakty i zjawiska są nie tylko szybciej i dokładniej spostrzegane, ale również jaśniej i wyraźniej odzwierciedlane.
Procesy motywacyjne wpływają również na sprawność myślenia. Od rozwiązania lub od ustalenia strategii postępowania zależy realizacja celów. Im większe jest pragnienie sukcesu, tym bardziej wzrasta przeświadczenie o pomyślnym zakończeniu działania, co mobilizuje z kolei do podejmowania dalszych wysiłków.
Stwierdzono duży wpływ motywów na rozwój myślenia i aktywności w procesie uczenia się. Uczeń o silnej motywacji, przystępując do nauki z dużym zaangażowaniem, zdolny jest do poszukiwań różnorodnych sposobów rozwiązań, do przeprowadzania wnikliwego rozumowania, mobilizując całą swoją wiedzę. Silna motywacja zazwyczaj sprzyja uzyskiwaniu dobrych wyników w uczeniu się. Warto jednak dodać, że istnieje pewien optymalny poziom motywacji, który to pozwala na osiągnięcie najwyższych wyników. Zarówno zbyt słaba jak i zbyt silna motywacja może przyczynić się do pewnego obniżenia wyników uczenia się.
Wdrażanie do ciągłego uzupełniania wiedzy równoznaczne jest z kształceniem motywacji do uczenia się, a jest ona niezbędna, gdyż człowiek musi stale uczyć się, aby żyć i ciągle stawać się na nowo. Każde dziecko od najmłodszych lat ma potrzebę uczenia się. Dążenie do jej zaspokajania staje się dla dziecka motywem działania. Naturalny zapał do uczenia się utrzymuje się na ogół w pierwszej klasie. Dzieci są zafascynowane procesem uczenia się, lubią zaspakajać wymagania nauczyciela, chętnie wykonują wszystkie prace, które wymagają od nich aktywności. Zadaniem nauczyciela w tym czasie jest pielęgnowanie owego naturalnego zapału, co wymaga dużej znajomości psychiki dziecka i wyczucia pedagogicznego. Pomocą są tu atrakcyjne formy organizacji pracy, stosowanie zajęć wielopoziomowych, ciekawe środki dydaktyczne, a przede wszystkim indywidualizacja nauki domowej. Gwarantuje to rozwój zainteresowań, a przez to wzmożoną aktywność i pełniejsze przyswojenie przekazywanych informacji.
Oprócz tych czynników stymulujących poziom motywacji, istotna rolę odgrywa postawa nauczyciela. Od jego umiejętności nawiązywania kontaktu z dziećmi, znajomości ich psychiki i uwarunkowań środowiskowych zależy wiele. Dziecko w wieku młodszoszkolnym jest niesłychanie czułym partnerem we wszystkich układach interpersonalnych, rejestrującym zachowania nauczyciela z zadziwiającą dokładnością.
W tym okresie nauczyciel jest dla ucznia wzorem, autorytetem. Dlatego nie można pozwolić, by dziecko przeżyło moment rozczarowania spowodowany nietaktowna uwaga bądź pochopną oceną. Może on zadecydować o stosunku dziecka do całej instytucji szkolnej.
Dobre efekty uczenia się szkolnego dzieci zależą od zaangażowania, od współdziałania i współpracy nauczycieli i ucznia. Zaangażowany nauczyciel dąży do wykorzystania zainteresowań ucznia, poznaje jego możliwości, stara się rozwinąć nowe zainteresowania i tworzyć potrzeby edukacyjne. Dąży do ich zaspakajania poprzez naukę ucznia i do pokazania wartości nauki. Powstaje u ucznia motywacja osiągnięć, którą wzmacniają: uznanie nauczyciela i sukcesy w nauce. Wzrasta motywacja, uczeń chce się uczyć i chce wiele wiedzieć, pragnie rozwiązywać nowe zadania i nowe sposoby działania. Ten sposób postępowania wyzwala twórcze siły ucznia, zachęca do poszukiwań. Z osobą nauczyciela wiąże się również zagadnienie oceniania pracy ucznia. Nauczyciele często niestety oceniają efekt końcowy pracy dziecka, nie wnikając w trud i zaangażowanie dziecka. Takie ocenianie często powoduje zniechęcenie uczniów mniej zdolnych, którzy maksymalnym nakładem sił osiągają efekty przeciętne, a rozluźnienie u uczniów zdolnych, którzy oceny dobre zdobywają przy minimalnym wysiłku. W obydwu przypadkach sposób podsumowania pracy dziecka powoduje obniżenie poziomu motywacji, a tym samych osiąganie słabszych wyników w nauce.
Czynności oceniające stanowią niezwykle istotny czynnik kształtujący motywację uczenia się. Ocena powinna przede wszystkim informować ucznia o stanie przyswojonych wiadomości czy umiejętności. Rzetelna, zwrotna informacja o popełnionych błędach jak i poprawnym działaniu jest jedyną drogą podnoszenia aktywności ucznia na coraz to wyższy poziom. Ocena, nawet ta niedostateczna, spełniają swoją pozytywna motywacyjną funkcję, jeżeli jej wydawaniu towarzyszy właściwe, taktowne zachowanie nauczyciela. Nie ośmiesza ucznia, nie budzi w nim lęku, nie godzi w jego godność osobistą.
Prawidłowe, mądre ocenianie musi podsumować wysiłek dziecka i jego postępy rozpatrywane w kontekście indywidualnego rozwoju i możliwości.
Tylko taka ocena, zarówno w przypadku słabszych jak i zdolnych uczniów, ma działanie motywujące. Motywy uczenia się są podstawowym warunkiem interpretacji programu nauczania klas początkowych, decydują o systematyczności, sumienności i postawie wobec szkoły. Stąd też za jedno z najważniejszych jej zadań należy uznać ukształtowanie u uczniów trwałych i silnych motywów uczenia się jako podstawy do dalszego samokształcenia
W pracy dydaktyczno - wychowawczej motywy mają poważny wpływ na procesy poznawcze. Największe jednak korzyści daje motywacja pozytywna.
Powstaje pod wpływem działania takich motywów, jak: ambicje, zainteresowania, dążenia, potrzeby, których spełnianie przynosi radość, przyjemność i satysfakcję. W konsekwencji nauka staje się przyjemna i skupia uwagę dzieci.
Udaje się to wywołać w procesie lekcyjno - domowym wykorzystując:
- aktywizujące metody nauczania i racjonalne sposoby uczenia się,
- nowoczesne i różnorodne środki dydaktyczne,
- indywidualizację nauki domowej,
- poszukujący tok nauczania - wykorzystanie różnych źródeł wiedzy.
Szczególnych zabiegów ze strony nauczyciela wymaga utrzymanie i właściwe ukierunkowanie naturalnej ciekawości poznawczej uczniów. Pomaga w tym wykorzystanie literatury dziecięcej, książek przyrodniczych, albumów, słowników, dostarczania wrażeń i przeżyć poprzez radio i telewizję.
Na potrzebę pozytywnych przeżyć emocjonalnych zwraca uwagę wielu psychologów. Najczęściej podkreśla się fakt, że zaspokojenie potrzeby uznania staje się istotnym bodźcem ludzkiego działania. Każde dziecko oczekuje aprobaty swojej pracy, liczy się życzliwość, dobre słowo i uśmiech nauczyciela. Jeśli dziecko znajdzie uznanie - zaczyna wierzyć we własne siły, rodzi się w nim poczucie wartości, przydatności. Wtedy uczeń chętnie uczęszcza do szkoły, z przyjemnością wykonuje polecenia nauczyciela, jest aktywny.
Oddziaływania szkoły i nauczycieli muszą być zintegrowane z wysiłkami rodziców. W wieku wczesnoszkolnym motywem towarzyszącym nauce jest pragnienie uzyskania aprobaty bliskich. Dziecko ucieszy się z zadowolenia dorosłych. Jeżeli to naturalne dążenie spotyka się z obojętnością, zanika ważny mechanizm motywujący do uczenia się. A dzieje się tak, gdy mały uczeń nie ma z kim przeżywać swoich szkolnych sukcesów.
Motywująca rola rodziców ma ogromne znaczenie. Pozytywne postawy rodziców wobec dziecka sprzyjają kształtowaniu się wysokiego poczucia własnej wartości, podejmowaniu przez dziecko aktywnych działań, wytrwałości i odporności.
Zaś negatywne mogą doprowadzić do wykształcenia się u niego niskiej samooceny, co również zaniża poziom aspiracji i tym samym może negatywnie wpływać na poziom motywacji i efekty uczenia się.
Jednak nadmierna opiekuńczość, jak i odrzucenie, wskutek braku zachęty ze strony rodziców, powodują zanik motywacji do działania. Dzieci staja się bierne i niesamodzielne. Innym, często bagatelizowanym zagadnieniem, które wiąże się z motywacyjną rolą środowiska rodzinnego, jest postawa rodziców wobec nauczycieli i szkoły. Uczniowie, którzy w domu słyszą lekceważące komentarze pod adresem nauczycieli, uwagi podważające wartość nauki rzadko kiedy wykazują wysoki poziom motywacji.
Jeżeli rodzice maja pozytywna postawę wobec szkoły i nauki szkolnej oraz przekonani są o wartości zdobywanej przez dziecko wiedzy, a jednocześnie potrafią stworzyć klimat służący uczeniu się, to dziecku trudno jest oprzeć się temu oddziaływaniu. Ulega ono wówczas przekonaniu, że uczenie się jest źródłem przyjemnych doznań, a to z kolei sprzyjać będzie kształtowaniu pozytywnej motywacji do uczenia się.
Motywacja, jako mechanizm regulujący działanie jednostki, jest integralna częścią osobowości. Dlatego można stwierdzić, że właściwie ukierunkowana motywacja do uczenia się zaowocuje szerokim zainteresowaniem dzieci, wysokim poziomem aspiracji, poszanowaniem dla ogólnie uznanych autorytetów i co najważniejsze - prawidłowymi systemami wartości w życiu.
Bibliografia
E.Faure, Uczyć się aby być, Warszawa 1975
G.Jagieło, Jak kształtuję pożądane motywy uczenia się, w Życie Szkoły 1986, nr11
T.Lewowicki, Psychologiczne różnice indywidualne a osiągnięcia uczniów, Warszawa 1975
E.Lipska-Jordan, Uwarunkowania procesu uczenia się, w Życie Szkoły 1987,nr 1
L.Niebrzydowski, Wpływ motywacji na uczenie się, Warszawa 1972
J.Pieter, Oceny i wartości, Katowice 1973
Z.Putkiewicz, Uczenie się i nauczanie, Warszawa 1973
J.Reykowski, Emocje i motywacja, w Psychologia, red. T. Tomaszewski, Warszawa 1998
M.Ziemska, Postawy rodzicielskie, Warszawa1985
mgr Ewa Peliksze
Szkoła Podstawowa w Kielnie |
