Każdy człowiek pragnie być szczęśliwym. Uważa się, że jedyną z cech charakterystycznych naszej epoki jest eksponowanie pragnienia szczęścia i to we wszystkich dziedzinach życia. Świadomość przez człowieka do szczęścia jest powszechna, tkwi w nim głęboko. Problem ten dotyczy również życia prywatnego - życia rodzinnego, systemu wychowania dzieci, wyobrażenia o szczęściu dzieci. Dla wychowawców, rodziców, nauczycieli nie może być obojętne, jakie systemy wartości funkcjonują w społeczeństwie; jakie wartości oni sami cenią najbardziej - a przede wszystkim, które z nich przestrzegają.
Trudno realizować pragnienie szczęścia w atmosferze braku zaufania do ludzi, braku wiary w ich życzliwości, sumienności, obowiązkowości.
Z wyobrażeniami o szczęściu powinna wiązać się koncepcja życia, czyli szersza, całościowe ujęcie celów, do realizacji których człowiek będzie dążył oraz wartości, którymi będzie ono wypełnione. Współczesny człowiek w tworzeniu jej jest mniej zdeterminowany czynnikami zewnętrznymi aniżeli to miało miejsce kiedyś. Sytuacja ta sprzyja organizowaniu własnego życia, jeśli towarzyszy temu wzrost indywidualnej odpowiedzialności za podejmowane decyzje i dokonywane wybory. Rozwinięcie tej dyspozycji to sprawa wychowania - kształtowania stosunku dzieci i młodzieży do życia w wymiarze jednostkowym, indywidualnym i społecznym.
Często rodzice robią "wszystko", aby kształtować dziecko wg własnych wyobrażeń i upodobań, aby ukierunkować jego życie po dojściu do dorosłości. Jednak efekt końcowy bywa różny... Należy w tym momencie zastanowić się nad tym, jakie mechanizmy udaremniają realizację rodzicielskich pragnień i oczekiwań. Co powoduje, że dziecko odrzuca wzory życia, a czasem i wartości, które rodzice usiłują mu pokazać? Często dziecko chce zamanifestować własną odmienność, odrębność i odrzuca coś z przekory i przyjmuje koncepcję proponowaną mu przez inna osobę.
Podejmowane przez dziecko wybory i decyzje nie zawsze są słuszne, prawidłowe i na miarę jego możliwości. Wychowanie powinno odegrać znaczącą rolę w rozwijaniu u dzieci i młodzieży takich właściwości, które będą im pomocne przy planowaniu własnego życia, organizowaniu go i kierowaniu nim. Do podstawowych elementów wychowawczego wyposażenia w tej dziedzinie zaliczyć należy:
- umiejętność myślenia kategoriami realiów, czyli uwzględniania własnych uzdolnień, możliwości, kwalifikacji, a także tych cech osobowości, od których zależy pomyślana realizacja życiowych zamierzeń,
- zdolność przewidywania skutków, zdolność do obiektywnego oceniania sytuacji, rozwinięte dyspozycje do samokontroli i samooceny,
- umiejętność samodzielnego, przemyślanego dokonywania wyborów spośród różnych wartości,
- zdolność do uświadamiania sobie ryzyka podejmowanych przedsięwzięć,
Aby życie było ciekawe, musi być wypełnione bogatą treścią, nieschematyczne, skoncentrowane wokół jakieś pasji, idei, które rodzą się w człowieku pod wpływem różnych czynników. Wychowanie dziecka powinno pielęgnować je w sposób szczególny.
Jednym z podstawowych czynników szczęścia dziecka jest rodzina. Na szczęście dziecka w rodzinnie składa się wszystko, co służy jego rozwojowi, wywołuje w nim pozytywne stany psychiczne, jest źródłem zadowolenia z własnej sytuacji i przyczynia się do akceptowania środowiska rodzinnego. W tym określeniu wyróżnia się dwie płaszczyzny:
- jedna to ta, która wiąże się ściśle z warunkami pobudzającymi fizyczny, umysłowy i społeczno-moralny rozwój dziecka,
- druga dotyczy bogatej i złożonej sfery jego subiektywnych odczuć, przeżyć i doświadczeń.
Do najważniejszych czynników, które w obu płaszczyznach zapewniają prawidłowy rozwój i wychowanie dziecka należą:
- atmosfera w rodzinie - poczucie więzi, wspólnota dążeń, umiejętność współżycia, tolerancja odmienności upodobań, zainteresowań, solidarność rodzinna,
- postawy rodziców wobec dzieci - rodzice muszą mieć poczucie odpowiedzialności za pomyślny rozwój dziecka i prawidłowe wychowanie dzieci,
- orientacje w sprawach podstawowych dla pedagogicznej działalności rodziców oraz umiejętność organizowania procesu wychowania w rodzinie,
- umiejętność łączenia wychowania w rodzinie i innymi formami oddziaływania wychowawczego.
Cele wychowania dotyczą przede wszystkim kształtowania umiarkowanych, żywych i różnorodnych uczuć. Na dziecko powinno się tak oddziaływać, aby uczucia pogodne dominowały nad smutkiem i przygnębieniem. Dziecko powinno nauczyć się współczuć, cieszyć się i smucić, bać się i gniewać, podziwiać jedne przedmioty lub uczynki i czuć odrazę do innych. Uczucia bowiem ożywiają życie psychiczne, ułatwiają ustalenie więzi z otoczeniem i uwypuklają dodatnie lub ujemne jego wartości.
Na rozwój uczuć dziecka ogromny wpływ ma klimat życia rodzinnego. Atmosferę w rodzinie tworzą dorośli, a rolę decydującą odgrywają tu właściwości i walory rodziców, ich osobisty stosunek do siebie, do własnego życia, stosunek do wartości. Nie można obarczać winą dzieci za zakłócanie atmosfery w rodzinie. Są rzeczy, które powinno się wynieść z domu jako trwałe wyposażenie na okres dorosłości. Należy do nich, m.in., umiejętność racjonalnego, konsekwentnego myślenia, odwaga w podejmowaniu decyzji, uświadomienie sobie tego, że sytuacje życiowe nie zamykają się w obrębie kolorów białych i czarnych, bo są przecież barwy pośrednie (subtelne i trudne do uchwycenia).
Oto najczęściej rejestrowane w badaniach nad funkcjonowaniem rodziny warianty uczuciowego stosunku do dzieci:
- nadmierna koncentracja uczuciowa (postawa chorobliwej opiekuńczości),
- wyolbrzymianie, błędnie interpretowanie poczucie odpowiedzialności za dziecko,
- nieuwzględnianie zachodzącego procesu wzrostu dziecka.
Podkreślić należy, że brak umiaru w sposobie wyrażania uczuć stanowi bogate źródło błędów i nieprawidłowości w wychowaniu rodziny.
Literatura:
1. Kozłowska A., Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego, Żak, Warszawa 1996.
2. Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Media Rodzina of Poznań 1993.
3. Gerstmann S., Kształtowanie uczuć dzieci i młodzieży, PZWSz, Warszawa 1961.
4. Górski S., Psychoterapia w wychowaniu, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1986.
5. Izdebska H., Szczęście dziecka, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1979.
Anna Dudek
Gimnazjum w Przysietnicy |
