Rozważając zjawisko współpracy pomiędzy rodzicami a szkołą należy bezwzględnie odwołać się do podstawowych pojęć tj. wychowanie, środowisko, socjalizacja.
Wychowanie jest rozważane w systemie nauk w rozmaity sposób. Należy do tych rodzajów działalności człowieka, które uwikłane są w całokształt procesów życia społecznego. Istnieje wiele definicji wychowania, według definicji opracowanej w Słowniku Pedagogicznym W. Okonia wychowanie to świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią jak i aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Proces wychowawczy ujmowany jest przez wielu badaczy jako kształtowanie osobowości. Do prawidłowego rozwoju jednostki potrzebne są w procesie wychowawczym co najmniej 4 determinanty:
- autorytet wychowawcy
- aktywność wychowanka
- właściwości psychofizyczne i zadatki dziedziczne wychowanka
- środowisko wychowawcze
Z pojęciem wychowania wiąże się ściśle pojęcie socjalizacja – proces przekształcania się biologicznego organizmu w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturowego. W tym procesie grupy wychowujące ( rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza ), przekazują człowiekowi wiele wartości i systemów wartości. Proces socjalizacji dokonuje się przez uczestnictwo jednostki w życiu społecznym. Biorąc w nim udział jednostka przyswaja sobie normy funkcjonujące w społeczeństwie, przyjmując panujący system wartości i uczy się ról społecznych. Socjalizacja dokonuje się w określonych grupach społecznych, a jej przebieg uwarunkowany jest wyposażeniem biopsychicznym jednostki, czynnikami środowiskowymi i jej aktywnością. Wymienia się trzy rodzaje środowisk społecznych mających wpływ na rozwój psychiczny dziecka tj. rodzina, szkoła i grupa rówieśnicza.
Rodzina stanowi naturalne środowisko wychowawcze, oddziałujące na jednostkę najdłużej, posiada znamiona instytucji społecznej co łączy się z pełnieniem przez nią funkcji.
M. Przetacznik charakteryzuje funkcję wychowawczą rodziny, charakterystyczną dla całokształtu jej działalności wychowawczej. Autorka wyodrębnia wspólne funkcje wychowania dla każdej rodziny:
- rodzina zaspakaja podstawowe biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka, takie jak potrzebę bezpieczeństwa, zależności, miłości. Kształtuje zarazem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne: potrzebę życzliwości, uznania, zaspokojenia ciekawości, samourzeczywistnienia i wiele innych,
- rodzina przekazuje dziecku dorobek kulturowy społeczeństwa, pośredniczy w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zewnętrznych,
- rodzina i inni członkowie rodziny przekazują dzieciom określony system wartości i norm społecznych,
- rodzice i inni członkowie rodziny dostarczają dziecku modeli osobowych i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego,
- rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka: przyjmowania przez nie zadań i obowiązków wykraczających poza jego osobiste potrzeby i interesy, współdziałania w grupie, pełnienia ról społecznych,
- rodzina jest dla dziecka polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje ono swe siły i możliwości, znajdując oparcie i punkt odniesienia ( wzorce ) w rodzicach i innych członkach rodziny; na ich wsparcie i pomoc dziecko zawsze może liczyć.
Rodzina pełni wspomniane funkcje w rozmaity sposób w różnych okresach rozwoju dziecka. Ogromny wpływ rodziny na psychikę jednostki jest powszechnie znany i nie wymaga szczegółowych uzasadnień. Wynika on ze wzajemnych powiązań emocjonalnych, częstych interakcji, współdziałania między członkami rodziny oraz szeregu innych właściwości tej grupy.
Współczesna rodzina ulega ciągłym przeobrażeniom. Socjologowie odnoszą to zjawisko do zmian zachodzących w szerszej rzeczywistości społecznej. Industrializacja, urbanizacja, wzmożona ruchliwość społeczna, nowe warunki społeczno-ustrojowe, to zintegrowany blok procesów, których wpływom podlega życie rodzinne. Rodzina staje się coraz bardziej zamknięta, odizolowana od najbliższego otoczenia społecznego. Zmienia się struktura rodziny, wzorce i modele stosunków wewnątrzrodzinnych. Współczesna rodzina zawężona do małej dwupokoleniowej nie jest w stanie wypełniać funkcji opiekuńczych. Ze względu na pracę zawodową kobiet korzystanie z instytucjonalnej opieki wychowawczej jest dla wielu rodzin sytuacją niezbędną. Współczesna rodzina przekazuje też młodemu pokoleniu ograniczony zakres norm i wartości – wartości ogólne i normy podstawowe. Normy szczegółowe młode pokolenie kształtuje na podstawie własnych doświadczeń, przemyśleń i kontaktów pozarodzinnych.
Istnieje wiele zjawisk niekorzystnie wpływających na życie rodzinne. Jednym z nich jest migracja zarobkowa, która powoduje deprywację potrzeb emocjonalnych, przeciążenie obowiązkami jednego z rodziców i jest powodem licznych konfliktów. Kolejnym aspektem jest zjawisko bezrobocia, które wzmaga stres, poczucie niepewności, lęku o przyszłość, uaktywnia konflikty wewnątrzrodzinne, przyczynia się do dewiacyjnych zachowań członków rodziny. Aktywność rodziców skierowana jest na zaspakajanie potrzeb bytowych, mniejsze znaczenie będzie miało zabezpieczenie potrzeb edukacyjnych i wychowawczych.
Nie mniej doniosłą rolę w rozwoju dziecka pełni szkoła. Obok rodziny jest głównym czynnikiem kształtującym osobowość dziecka. Tu dokonuje się ważny etap socjalizacji dziecka Szkoła uczestniczy w przygotowaniu do życia społecznego. W swej działalności szkoła spełnia co najmniej trzy funkcje: dydaktyczną, wychowawczą, opiekuńczą. Działalność swej działalności dydaktyczno-wychowawczej stawia sobie za cel wszechstronny rozwój uczniów. Wpływa na intelekt uczniów, ale także rozwija ich uczucia i dążenia, prócz przekazywania im wiedzy z różnych dziedzin troszczy się o wyrabianie odpowiednich postaw społeczno-moralnych. W nowoczesnej szkole opartej na zasadzie aktywizacji uczniów i na samorządności ich zespołów, szkole, której uczniowie głoszą hasła twórczego myślenia i działania, nauczyciel pełni ważną rolę. Skuteczność działań wychowawczych będzie zależała od tego, czy wychowawca ma następujące kwalifikacje: umiejętność planowania, organizowania działalności wychowawczej, umiejętności kierownicze, umiejętności nawiązywania pozytywnych kontaktów z wychowankami, umiejętność współdziałania z innymi ludźmi w procesie wychowania. Działania nauczyciela wychowującego skierowane będą na: kreowanie sytuacji, w których dziecko aktywnie rozwija wszystkie sfery swojej osobowości, kształtowanie umiejętności współistnienia i współdziałania w grupie rówieśniczej i społecznej przez wspólną naukę, zabawę i wybór właściwych form spędzania czasu wolnego, budowanie obrazu własnej osoby w oparciu o rzetelną samoocenę, zaszczepienie postaw pozytywnego i zrównoważonego reagowania w sytuacjach trudnych oraz właściwego sposobu wyrażania ocen i sądów aprobujących lub negujących różne zachowania swoje i innych.
Współpraca między szkołą a domem to rozszerzanie wpływów wychowawczych nauczycieli i rodziców. Naczelnym celem współdziałania jest dążenie do usprawniania pracy wychowawczej z uczniami nie tylko tzw. trudnymi, czy zaistniałymi w szkole sytuacjami konfliktowymi, lecz dotyczącej spraw związanych z wychowaniem i uczeniem się wszystkich uczniów bez wyjątku. Innym celem rodziców i nauczycieli jest lepsze poznanie przez nich poszczególnych uczniów zarówno w środowisku rodzinnym jak i szkolnym. Uwarunkowaniem efektywności pracy wychowawczej z dzieckiem jest współpraca nauczyciela z rodzicami w zakresie jednolitego oddziaływania na dziecko wpływających doń informacji. Chodzi tu głównie o tworzenie się określonego systemu wartości wyznaczającego sposób percepcji dziecka, zachowania dziecka w otaczającym go świecie. Braki współpracy pomiędzy rodzicami a szkołą w tym zakresie, rozbieżności i różnice w realizacji celów związanych z kształtowaniem systemu wartości, w sposób nie budzący wątpliwości negatywnie wpływa na harmonijny rozwój dziecka. Niedostateczne poznanie uczniów prowadzi do popełniania podstawowych błędów wychowawczych. Inne szczegółowe cele współpracy nauczycieli i rodziców to: uświadamianie rodzicom, że wielostronny rozwój dziecka zależy od wspólnie realizowanych działań przez szkołę i dom; umacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy nauczycielami i rodzicami; umożliwienie dwukierunkowego porozumiewania się nauczycieli i rodziców na zasadzie partnerstwa; wymiana opinii i spostrzeżeń np. w sprawie rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego uczniów lub odczuwanych przez nich potrzeb psychospołecznych; sugerowanie rodzicom określonych form oddziaływania wychowawczego. Istnieją też zasady współdziałania rodziców i nauczycieli. Jest to zasada pozytywnej motywacji, partnerstwa, wielostronnego przepływu informacji, aktywnej i systematycznej pracy ( stałe zaangażowanie rodziców i nauczycieli w rozwijanie współpracy ). Współpraca rodziców i nauczycieli ma ogromne znaczenie nie tylko w procesie wychowania, ale też nauczania. Jest ona ujmowana jako wzajemne wspomaganie we wszystkich dziedzinach, na płaszczyźnie realizacji celów głównie społecznych, ale i dydaktycznych. Rezultatem wzajemnego współdziałania nauczycieli i rodziców jest uzgadnianie działań wychowawczych. W toku wzajemnej wymiany informacji dochodzi do ujednolicenia i wyrównania sprzecznych niejednokrotnie wymagań stawianych uczniom przez nauczycieli i rodziców w dziedzinie wychowania moralnego, społecznego, w sferze oddziaływań kształtujących u dzieci określone oceny, wartości, zasady, normy. Skutki niejednolitych oddziaływań wychowawczych nie dają na siebie długo czekać i prowadzą w rezultacie do zaburzeń zachowania.
Opracowała: mgr Agata Walczak |
