Podstawą realizowanej idei integracji społecznej jest wzajemne zrozumienie, uwzględnienie możliwości, zdolności, a także słabości zarówno dzieci zdrowych jak i niepełnosprawnych, uświadomienie sobie ich prawa do przeżywania uczuć pozytywnych jak i negatywnych.
Wrażliwość empatyczna powinna być udziałem całego personelu, rodziców oraz najbliższego otoczenia placówki, ale przede wszystkim dzieci uczęszczających do tych oddziałów. Właśnie wtedy, gdy zaakceptują one swą odmienność, nauczą się rozumieć siebie nawzajem, będą mogły w pełni być sobą, dążyć do realizacji swoich planów i marzeń. Dotyczy to zarówno dzieci zdrowych jak i tych specjalnej troski. Nauczyciel powinien zadbać o stworzenie dobrej atmosfery, aby dziecko wymagające specjalnej opieki czuło się w grupie bezpieczne, potrzebne i lubiane przez nauczycieli i dzieci. Każde dziecko posiada inną osobowość, dlatego nauczyciele powinni starać się stworzyć wszystkim dzieciom warunki rozwoju na miarę ich możliwości i zainteresowań. Z pewnością nie należy dzieciom o obniżonych możliwościach uświadamiać, że ciągle potrzebują opieki. Należy w postępowaniu z nimi wydobyć te umiejętności, które godne są pochwały. Program edukacyjny dla dzieci niepełnosprawnych w przedszkolu powinien być modyfikacją obowiązującego programu i powinien uwzględniać indywidualne potrzeby każdej jednostki.
Spotkania zdrowych i niepełnosprawnych wychowanków od najwcześniejszych lat służą powstawaniu społecznych podstaw wzajemnej życzliwości. Przebywanie w tej samej grupie sprzyja wzajemnemu poznawaniu się, akceptacji i tolerancji. Dzieci mniej sprawne mają możliwość obserwowania zachowań dzieci zdrowych i ich naśladowania, dzięki czemu – co potwierdzają lekarze – znacznie szybciej wyrównują braki . Należy pamiętać, iż psychospołeczne potrzeby mogą być zaspokojone nie poprzez izolację dziecka, lecz poprzez integrację z grupą rówieśniczą.
Do takich podstawowych potrzeb psychospołecznych, które powinny być w pełni zaspokajane u osób o zaburzonym rozwoju lub z deficytem zdrowia należą:
- potrzeba miłości oraz życzliwości, których zaspokojenie daje poczucie bezpieczeństwa i akceptacji,
- potrzeba kontaktu społecznego – dziecko musi odczuwać zainteresowanie własną osobą, stanowi to warunek powodzenia oddziaływań wychowawczych i terapeutycznych,
- potrzeba samourzeczywistnienia własnych uzdolnień i realizowania odpowiednich do nich zamierzeń.
Wychowując dziecko niepełnosprawne należy pamiętać by wymagania mu stawiane, były dostosowane do aktualnych możliwości rozwojowych, a nie do jego wieku kalendarzowego. Wymagając od dziecka zbyt wiele nie pozwalamy mu sprostać stawianym zadaniom, co powoduje zachwianie poczucia bezpieczeństwa i wiary w siebie. Natomiast nadmiernie ochraniając dziecko i wymagając od niego zbyt mało wpływamy na osłabienie poczucia niezależności oraz obniżenie aktywności dziecka co z kolei opóźnia jego dojrzewanie społeczne i psychiczne . Liczne badania wskazują na to, że brak akceptacji dziecka powoduje niezaspokojenie jego potrzeb. Taki stan wyzwala u dziecka negatywne emocje, które powodują zaburzenia w percepcji, obniżają sprawność intelektualną, oraz ogólną aktywność, rozregulowują funkcje wegetatywne, obniżają aktywność biologiczną ustroju.
Dziecko ma trudności z funkcjonowaniem w otoczeniu, co prowadzi do coraz poważniejszych zaburzeń emocjonalnych a następnie zaburzeń zachowań i reakcji. Kilkuletnie dziecko uświadamia sobie własną odmienność i dodatkowo ogranicza kontakty z otoczeniem. Dlatego myśląc o zaspokojeniu potrzeb psychospołecznych wychowanków jednocześnie należy podejmować starania o zmianę postaw społecznych w stosunku do osób tradycyjnie nieakceptowanych z powodu odmienności dotyczących rozwoju psychosomatycznego bądź wyglądu zewnętrznego. Niewątpliwie duży udział w kształtowaniu pozytywnych postaw społecznych mają właśnie oddziały integracyjne w tego typu instytucjach. Należy pamiętać, że nadrzędną wartością edukacji przedszkolnej jest rozwój dziecka .
Do wyznaczników rozwoju M. Przetacznikowa zalicza aktywność własną, bez której rozwój nie mógłby zaistnieć oraz wychowanie wspomagające i kierujące rozwojem świadomości i osobowości jednostki. Aktywność dziecka podlega zmianie, rodzą się jej nowe formy i rodzaje, rozwija się świadomość i struktura działań własnych. Zmiana ta dokonuje się nie tylko w wyniku swobodnej integracji dziecka ze środowiskiem, ale przede wszystkim w wyniku interakcji świadomie kierowanej przez opiekunów i wychowawców. Od jakości środowiska wychowawczego zależy postęp aktywności dziecka . Społeczna aprobata dziecka pozawala na zyskanie własnej tożsamości, uzasadnia jego istnienie, implikuje akceptację tego co dziecko ma do zaoferowania, zapewnia poczucie bezpieczeństwa oraz tworzy więzy międzyludzkie .
Interakcje dziecka z wychowawcami oraz rówieśnikami w przedszkolu są źródłem zarówno pozytywnych jak i negatywnych emocji i uczuć wiążących się z nowymi wymaganiami, jakie stawia odmienne od domu rodzinnego środowisko społeczne . U dziecka niepełnosprawnego interakcje z otoczeniem częstokroć są dodatkowo zaburzone jego niepełnosprawnością. Dlatego nauczyciele pracujący w oddziałach integracyjnych powinni ciągle pamiętać o swojej misji – kształtowaniu postaw o pozytywnym nastawieniu do świata i ludzi. Na powodzenie funkcjonowania grup integracyjnych niewątpliwie ogromny wpływ ma zaangażowanie rodziców ( bez, którego integracja nie mogłaby zaistnieć ) oraz sprzyjająca polityka władz (oświatowych, samorządowych ), odpowiednie warunki lokalowe i techniczne, ale przede wszystkim odpowiednio przygotowany wychowawca. To on jest osobą odpowiedzialną, rozumiejącą i odczuwającą dzieci. Nauczyciel powinien stwarzać odpowiednią atmosferę dla relacji w grupie integracyjnej, powinien również być osobą, która uczy dziecko funkcjonować w naturalnym środowisku społecznym.
Nie tylko zapis z minimum programowego mówiący o tym, iż należy otaczać szczególną troską dzieci niepełnosprawne, wymagające oddziaływania stymulacyjno – kompensacyjnego, ale również pozostałe zapisy o zadaniach edukacji przedszkolnej sprzyjają tworzeniu i prawidłowemu funkcjonowaniu oddziałów integracyjnych na poziomie przedszkola. Ten trend można odnaleźć we wszystkich aktualnych koncepcjach edukacji przedszkolnej, które mają na celu:
- "Kształtowanie wielostronnie rozwiniętej osobowości człowieka, umożliwienie mu samorealizacji i czynnego udziału w życiu społecznym" (ujęcie M. Kwiatowskiej)
- "Poznanie siebie, własnych możliwości, poznanie świata fizycznego, społecznego oraz budowanie tożsamości (...) szukanie możliwości, racji , własnego miejsca w świecie, ludzi , rzeczy, zjawisk, wartości" ( ujęcie D. Waloszek )
- "Kształtowanie i rozwijanie otwartości dziecka wobec siebie, innych ludzi, świata, wobec życia; wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka z wykorzystaniem jego wrodzonego potencjału i możliwości rozwojowych (...); pomoc rodzinie w opiece nad dzieckiem i pomoc w jego wychowaniu" ( Koncepcja metodyków wrocławskich ).
- "Kształtowanie umiejętności i elementarnych zdolności dynamicznego przystosowania się do otaczającej rzeczywistości – bliższej i dalszej.
- Wprowadzenie w świat wartości i postaw pozytywnych w otwartym, twórczym – na miarę dziecka – funkcjonowaniu w grupie.
- Budowanie dziecka, jako relacji JA-TY, JA – WY, JA-TO .
- Usprawnienie giętkości umysłu w budowaniu i posługiwaniu się znakiem słowem, gestem, liczbą, barwą, w poznawaniu i zmienianiu otaczającego świata" (ujęcie M. Królicy ).
Również W. Puślecki uważa ,iż humanizm w stosunkach interpersonalnych powinien objawiać się uznaniem podmiotowości dziecka w procesie wychowania, bezwarunkowym zaakceptowaniem ze strony nauczyciela, poszanowaniem jego prawa do inności i tożsamości, oraz wspieraniem samodzielności .
Natomiast, według J. Szczepańskiego indywidualność i autonomiczne ujęcie osoby jest podstawowym założeniem nowego ujęcia procesu wychowania polegającym na wspomaganiu dziecka w rozwoju .
Podsumowując można stwierdzić, iż na edukację przedszkolną, jak również na inne dziedziny działalności człowieka, swoje piętno wycisnęły zachodzące w ostatnich latach przemiany społeczno-ekonomiczne i postępujący proces demokratyzacji życia społecznego. Oznacza to, iż aktualne tendencje w pedagogice przedszkolnej wyrażają się w dążeniu do demokratyzacji, uspołecznienia i humanizacji stosunków wychowawczych . Dlatego sprzyjające warunki do tworzenia oddziałów integracyjnych powinny być bezwarunkowo wykorzystane. Należy do minimum ograniczyć sytuację kiedy dziecko niepełnosprawne pozostawione jest bez wsparcia ( w przedszkolu masowym płaci za swoją edukację i zaburzenie jego podmiotowego rozwoju ogromne koszty emocjonalne) .
Patrząc z drugiej strony można mieć nadzieję, że być może placówki integracyjne są najlepszym sposobem na wychowanie społeczeństwa. Być może ludzie, którzy zetknęli się z osobami niepełnosprawnymi będą lepsi niż poprzednie pokolenie. Jednak sam kontakt nie wystarczy . Należy odpowiednio wychować dzieci i nauczyć ich właściwego stosunku do niepełnosprawnych kolegów. Należy nauczyć je cierpliwości, zrozumienia, umiejętnej pomocy a wykorzenić bierność i ignorancję wobec "innych".
Żaneta Kotkowska-Skrypak |
