Planując zajęcia nauczyciel powinien przemyśleć kilka rzeczy, a mianowicie:
- jak rozbudzić wyobraźnię dziecka;
- co jest najważniejsze w materiale, na co trzeba zwrócić szczególną uwagę;
- czy to, o czym mamy mówić, można narysować, dotknąć, posmakować, a może zobaczyć w szkole, za oknem lub w pobliżu.
Stopień opanowania materiału zależy od zastosowanej metody pracy i aktywności ucznia na lekcji. Musimy pamiętać o tym, że zapamiętujemy 10% z tego, co słyszymy, 20% z tego, co widzimy, 40-50% z tego, o czym rozmawiamy i aż 90% z tego, co sami robimy, przeżywamy.
Najlepsze efekty przynosi praca w grupach, podczas której uczeń może pełnić różne funkcje, np. lidera zespołu, sekretarza, itp. Każdy członek zespołu ma swój udział w osiąganiu celu. Nauczyciel powinien dawać uczniom możliwość bycia częściej twórczym niż odtwórczym.
Istotny wpływ na efektywność nauczania ma stosowanie przez nauczycieli różnorodnych metod oraz technik aktywizujących, które sprzyjają samodzielności myślenia i działania oraz kształtowania pozytywnej motywacji do uczenia się.
Metoda to taki sposób pracy z uczniami, podczas którego osiąga się zaplanowane cele nauczania. Do metod, które pobudzają uczniów do aktywnego udziału w zajęciach należą:
1. BURZA MÓZGÓW – jest to metoda twórczego myślenia, pozwalająca w krótkim czasie utworzyć listę pomysłów na rozwiązanie określonego problemu. Możemy tu wyodrębnić 3 fazy burzy mózgów: a) zgłaszanie pomysłów, b) analiza pomysłów, c) weryfikacja poprawności przez zastosowanie w konkretnej sytuacji. Prowadzący podaje problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań, zapisuje na tablicy. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Plusem jest modyfikowanie cudzych pomysłów. Minusem działania wewnętrznego osądu (czy pomysł jest na tyle dobry, że warto go podać) i opory spowodowane niskim poczuciem własnej wiedzy, nieśmiałością, wolniejszym tempem pracy, brakiem podzielności uwagi.
Zasady burzy mózgów:
- każdy pomysł jest dobry, nawet ten najbardziej szalony
- ważniejsza jest liczba pomysłów, niż ich jakość
- inspirujemy swoimi pomysłami innych
- każdy pomysł zapisujemy w formie podanej przez autora
- nie komentujemy pomysłów
- nie krytykujemy pomysłów
- nie wtrącamy własnych propozycji do pomysłów innych
- zabieramy głos na znak nauczyciela
- wszyscy na równych prawach bierzemy udział w zgłaszaniu pomysłów
- zgłaszamy pomysły przez.....minut.
Metoda ta pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, pobudza do myślenia, sprzyja zapamiętywaniu faktów, uczy wyboru jednego rozwiązania spośród wielu oraz uczy tolerancji wobec innych osób i ich poglądów. Burzę mózgów stosujemy jako rozgrzewkę umysłową. Stosuje się ją na początku zajęć jako pobudzenie do aktywności umysłowej. Dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy. Dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy. Dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu.
2. DRAMA - to inaczej nauczanie przez emocje. Odgrywanie scenek na wybrane tematy daje możliwość przeżycia sytuacji i wcielenie się w daną rolę, dzielenie się swoimi spostrzeżeniami, poszukiwanie własnych rozwiązań i dokonywanie wyborów. Metoda ta jest kształcąca zarówno dla „aktorów”, jak i dla „widzów”. Rozwija myślenie, wyobraźnię, koncentrację, spontaniczność.
3. MAPA POJĘCIOWA - to metoda wizualnego przedstawienia problemu z wykorzystaniem schematów, rysunków, haseł, zwrotów, symboli itp. Celem stosowania tej metody jest usystematyzowanie świeżo zdobytej wiedzy lub wizualizacja posiadanych wiadomości. Ponadto w trakcie pracy tą metodą uczniowie doskonalą zarówno umiejętności techniczne: czytanie, pisanie, rysowanie, jak i umiejętności umysłowe: planowanie, klasyfikowanie, uogólnianie. Mapa pojęciowa najczęściej przybiera kształt plakatu. Należy przygotować materiały potrzebne do zajęć: dla każdego zespołu arkusz szarego papieru, paski papieru, kolorowe kartki ksero, mazaki, nożyczki klej.
W przebiegu zajęć można wyróżnić etapy:
- podanie tematu lekcji, wyjaśnienie sposobu pracy
- burza mózgów lub gromadzenie materiałów
- segregowanie, analizowanie, klasyfikowanie
- rozplanowanie plakatu
- wykonanie
- prezentacja prac, ocena
Plakaty po zakończonych zajęciach powinny być przechowywane, gdyż mogą przydać się np. przy powtórzeniach. Dobrze by było, gdyby chociaż jeden dzień mogły pozostać wyeksponowane. Uczniowie widząc efekty swojej pracy, odczuwają zadowolenie, które jest podstawą tworzenia się wewnętrznej motywacji.
Praca z mapą pojęciową nie tylko jest atrakcyjna, ale przynosi olbrzymie korzyści.
Uczy samodzielnego zdobywania wiedzy, posługiwania się poznanymi pojęciami, daje okazję doskonalenia czytania ze zrozumieniem, ułatwia zapamiętywanie poznanych faktów, uczy uważnego słuchania, oceny i samooceny, angażuje ucznia w różne dziedziny aktywności, daje szansę wykazania się uczniom o różnych zdolnościach, stwarza możliwości współpracy, uczy zadawania pytań i udzielania odpowiedzi.
4. METODA KULI ŚNIEGOWEJ – metoda ta łączy pracę indywidualną z zespołową. Rozpoczynamy od indywidualnej pracy każdego ucznia nad określonym zagadnieniem (ok.10 min.). Może to być praca z materiałem źródłowym lub samodzielna obserwacja. Efekty osiągane przez ucznia są zapisywane. Przez następne 10 min. uczniowie pracują w parach, wymieniając między sobą informacje z poprzedniego etapu. Kolejne 10 min. to praca w zespole czteroosobowym. Pracę kończy się w grupach ośmioosobowych. Po wypracowaniu stanowiska zespołów następuje prezentacja wyników i podsumowanie zajęć. Metoda ta jest czasochłonna. Jej zaletą jest uaktywnianie uczniów, wdrażanie do działania w zmieniających się liczbowo zespołach, do rywalizacji.
5. LINIA CZASU - jest metodą wizualnego przedstawiania problemu ukazująca następstwa czasowe. Polega na zaznaczaniu wydarzeń w ujęciu chronologicznym na długim arkuszu papieru. Dobrze jest dodać krótkie opisy tych wydarzeń lub też zdjęcia z podpisami, względnie zaprezentować je w innej krótkiej formie. Dzieci często mają problemy ze zrozumieniem pojęcia czasu, zwłaszcza dłuższego niż ich życie. Dla wielu czterdzieści lat temu, dwa wieki temu czy tysiąc lat temu to za każdym razem bardzo dawno.
Największym walorem tej metody jest ukazanie w atrakcyjny sposób efektu poszukiwań i wysiłków ucznia, co daje mu poczucie satysfakcji i rozbudza wewnętrzną motywację do działań. Dlatego prace te powinny być eksponowane, a omawianie powinno podkreślać ich mocne strony. Metoda ta ma zastosowanie niemal na wszystkich przedmiotach.
6. METODA PROJEKTU - można ją nazwać metodą dojrzewania uczniów. Jedną z kluczowych umiejętności, w jakiej szkoła ma wyposażyć ucznia, jest twórcze myślenie. Taką możliwość daje zastosowanie metody projektów. Polega ona na wykonywaniu przez uczniów zadań obejmujących większą partię materiału poprzez samodzielne poszukiwania, pod opieką nauczyciela.
Metoda projektu charakteryzuje się tym, że:
- ma określone cele i metody pracy,
- ma określone terminy realizacji całości i poszczególnych etapów,
- wyznaczone są osoby odpowiedzialne za jego realizację,
- znane są kryteria oceny,
- uczniowie realizują zadania w grupach, rzadko indywidualnie,
- pracują w znacznym stopniu samodzielnie i na własną odpowiedzialność,
- rezultaty pracy prezentowane są na forum klasy lub szkoły,
- projekt jest zadaniem trwającym kilka dni, a nawet tygodni.
Etapy prac nad projektem:
1. Określenie tematu projektu
2. Przygotowanie instrukcji
3. Praca nad projektem
4. Prezentacja projektu
5. Ocena projektu
Uczniowie w trakcie pracy nad projektem uczą się: pracy z różnymi źródłami wiedzy, przeprowadzania rozmów i wywiadów, krótkiego, samodzielnego opracowywania materiałów, współdziałania w grupie, planowania pracy i odpowiedzialności.
7. METAPLAN - metoda metaplanu jest w Polsce mało znanym sposobem prowadzenia dyskusji dydaktycznej. Można tą metodą pracować z całą klasą, ale lepsze efekty uzyskuje się w zespołach 5 – 6 osobowych. Jej istota sprowadza się do tworzenia podczas rozmowy o problemie plakatu, który nosi nazwę metaplanu.
Do przeprowadzenia zajęć należy przygotować:
- tablicę, do której można przypinać kartki
- arkusze szarego papieru
- kartki w trzech różnych kolorach i różnych kształtach (owale, koła, prostokąty, chmurki)
Przebieg zajęć:
1. Postawienie pytania (powstaje pierwszy plakat).
2. Burza mózgów.
3. Porządkowanie odpowiedzi wg przyjętych kryteriów.
4. Podział na grupy, uzgodnienie drugiego tematu.
5. Tworzenie drugiego plakatu w grupach (każda grupa tworzy swój plakat).
6. Prezentacja plakatów.
7. Zebranie wniosków, podsumowanie.
Zalety pracy metodą metaplanu:
- nie ma potrzeby prowadzenia notatek
- oddziaływanie wizualne daje większą możliwość skoncentrowania się na celu dyskusji
- następuje wyzwolenie działań twórczych oraz powszechnej aktywności
- wypowie się każdy nawet najbardziej nieśmiały uczeń
- końcowy wynik jest wypadkową kreatywnych działań całego zespołu.
8. METODA PRZYPADKÓW - istota tej metody polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem zaprezentowanym przez nauczyciela na piśmie, taśmie magnetofonowej czy magnetowidowej i znalezienie odpowiedzi na pytania typu:
1. Jakie jest inne, możliwe najlepsze rozwiązanie tego problemu?
2. Co należy zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło, aby zapobiec zaistniałym skutkom)?
3. Jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera przypadku?
Nie podajemy nowego materiału, lecz przedstawiamy sytuację problemową w taki sposób, aby uczniowie musieli wykorzystać wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji. O sukcesie tej metody, oprócz dobrego opisu przypadku, decydować będzie dokładne zapoznanie uczniów z elementami pracy, jak i czuwanie nad sprawnym przebiegiem dyskusji.
Przebieg zajęć:
1. Poznanie opisu przypadku
2. Zadawanie pytań dotyczących przypadku
3. Analiza opisu zdarzenia (zastosowanie piramidy priorytetów)
4. Znalezienie optymalnych sposobów rozwiązania problemu (istota polega na zgłaszaniu przez uczniów propozycji rozwiązań problemu wraz z ich uzasadnieniem, na podstawie wcześniej zebranych informacji analizuje się różne rozwiązania problemu i wybiera najlepsze – w tej części zajęć dochodzi do myślenia problemowego i ścierania się poglądów)
5. Ocena przebiegu zajęć
Metoda zdarzeń daje możliwość rozwoju umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem, stawiania jasnych precyzyjnych pytań i twórczego myślenia, twórczego poszukiwania optymalnych rozwiązań, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, szukania potrzebnych informacji z różnych źródłach, obrony własnego zdania, podejmowania trafnych decyzji.
9. DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - jako sposób przekazywania wiedzy na linii nauczyciel – uczeń, lub uczeń – uczeń, jest metodą o ugruntowanej tradycji.
Dyskusja dydaktyczna należy do grupy metod aktywizujących, które stanowią podgrupę metod problemowych. To zorganizowana wymiana myśli i poglądów na dany temat pobudza i rozwija myślenie, pomaga kształtować poglądy i przekonania, uczy oceny poglądów innych ludzi, kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania, uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i zmusza do ich weryfikacji.
W przebiegu dyskusji wyróżniamy trzy etapy:
1. wprowadzenie (wprowadzenie do problemu);
2. dyskusja właściwa (zespołowe rozwiązanie problemu);
3. podsumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego, poszerzone w rzeczywistości szkolnej o ocenę udziału i zaangażowania uczniów.
Dyskusja może mieć charakter wolny(wszyscy biorą udział) lub panelu (wyznaczone osoby przygotowują swoje wystąpienia).
Nad całością dyskusji czuwa nauczyciel, którego zadaniem jest:
1. Wprowadzenie do problemu
2. Udzielanie głosu pilnowanie dyscypliny merytorycznej i czasowej
3. Podsumowanie dyskusji.
Tego rodzaju ćwiczenie posiada wielkie walory dydaktyczne i wychowawcze. Uczy przestrzegania zasad i kierowania pracą grupy, daje wszystkim możliwość zabierania głosu, uczy uważnego słuchania innych, ćwiczy zwięzłe, precyzyjne wypowiadanie się, rozwija umiejętność notowania istotnych faktów, wprowadzenie obserwatora dyscyplinuje grupę.
10. ZABAWY I GRY DYDAKTYCZNE - oprócz dobrej zabawy niosą ze sobą treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczą też ścisłego przestrzegania reguł, zmuszają do współdziałania, ułatwiają integrowanie różnych dziedzin aktywności. Pozwalają oddziaływać na emocje i jednocześnie sprzyjają przyswajaniu nowych wiadomości i ich utrwalaniu. Gry mają znaczenie rozluźniające, uwalniają od stresu. Należy dobierać je tak, aby były zbieżne z tematem zajęć.
W zreformowanym procesie nauczania metody aktywizujące zajmują ważne miejsce. Stwarzają one możliwość zabawy na lekcji, a tym samym pobudzają aktywność uczniów. Pozwalają łatwiej przyswoić nowe wiadomości. Uczą m.in. współdziałania w zespole, komunikowania się, planowania, organizowania, stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Sprawiają, że lekcje stają się ciekawsze.
Opracowała: Bożena Szymkiewicz
Joanna Mikuła
Literatura
1. E.Brudnik, A.Moszyńska, B.Owczarska: „Przewodnik po metodach aktywizujących -
Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie”
2. M.Taraszkiewicz: „Jak uczyć lepiej, czyli refleksyjny praktyk w działaniu”.
3. Elżbieta Wójcik: „Metody aktywizujące w pedagogice grup”.
|
