Agresja zawsze ma jakąś przyczynę i w każdym przypadku jest ona inna. G. Hang-Schuabel
Agresja w szkole!
Przemoc w szkole!
Zachowania agresywne w kontekście praktyki szkolnej! Powyższe tytuły zaczerpnięte z jednego z czasopism naświetlają problem agresji w środowisku szkolnym. „Agresją musimy się zajmować i stawiać czoła konfliktom, ponieważ dzieci oczekują z naszej strony zajęcia stanowiska, albo jakiejś reakcji”. Świadomy przejaw agresji przeciwko sobie pojawia się do drugiego roku życia. Gniew małego dziecka trwa krótko, ale z wiekiem gniew trwa dłużej. Rodzice często nie akceptują otwartej agresji, dlatego też obserwują formy buntu np. zły humor, dąsanie się, wychodzenie z pokoju, rzucanie zabawkami, nieuzasadniony histeryczny płacz.
Pracując z dziećmi młodszymi 3, 4, 5-cio latkami również doświadczam i obserwuję narastające buntownicze, wrogie zachowania najmłodszych dzieci. W wieku przedszkolnym, kiedy w sali przedszkolnej dziecko styka się z zakazami i nakazami często dochodzi do zachowań agresywnych, które przejawiają się podczas zabaw z rówieśnikami i kontaktami z nauczycielami. Agresja wzmaga się jeszcze bardziej, gdy dziecko, które nie na ochoty na coś lub nie chce czegoś zrobić jest odtrącane i niezrozumiane. Przyjrzyjmy się sytuacji wziętej z rzeczywistości przedszkola.
Początek roku przedszkolnego. Grupa dzieci bawi się w kąciku lalek. Podchodzi chłopiec, który pragnie dołączyć do zabawy. Grupa akceptuje jego osobę i zabawa trwa dalej. W chwilę później chłopiec rzuca zabawkę i uderza kolegę w twarz, kopiąc zabawki wokół, ucieka pod stół. Okazało się, że dziecko w czasie wakacji przeżyło rozstanie rodziców i stres związany ze śmiercią bliskiej mu osoby: babci, która się nim opiekowała. Świat dorosłych najbliższy dziecku stał się daleki i niezrozumiały. Dziecko pozostało bez zrozumienia swoich opiekunów: matki i ojca, nie rozumiejące odejścia kochanej i dobrej babci. Tak jak wiele sytuacji wziętych z życia dzieci, tak wiele jest przyczyn zachowań agresywnych i sytuacji konfliktowych.
Przykłady:
- pojawienie się rodzeństwa,
- nadpobudliwość,
- brak komunikacji w rodzinie,
- brak umiejętności rozwiązywania problemów w domu (karanie dzieci bez względu na przyczynę konfliktu, zachowanie),
- brak czasu dla dzieci i chwili zastanowienia się nad przyczynami zachowań dziecka,
- „złe” karanie.
„Gdy Piotr jest niegrzeczny, daję mu klapsa i już jest dobrze. Myślę, że jest to bardziej skuteczne niż długie przemowy lub zakazy”. Powyższa sytuacja potwierdza to, iż sami wychowujemy dzieci agresywne i wzmagamy w nich gniew, złość i bunt. Szkoda każdego uderzenia, które się zadaje. Kary trzeba stosować uczciwie i w atmosferze serdeczności, bez gniewu i uniesienia.
Wychowanie to długotrwały proces, należy dobrze zastanowić się nad nagradzaniem, karaniem, podejmowaniem decyzji w trakcie sytuacji konfliktowych. Proces ten nie jest łatwy, ale należy poszukiwać, próbować i dążyć do celu, a celem jest utrwalenie nawyku poszanowania drugiego człowieka i życia w świecie bez przemocy i agresji.
W środowisku przedszkola wyróżnić można różne typu agresji:
- agresja fizyczna (atak, bójka, przemoc fizyczna),
- agresja cicha (brak komunikacji z rówieśnikami bądź osobą bezpośrednio atakowaną, ignorowane wzbranianie się przed kontaktami społecznymi),
- agresja werbalna – słowna (np. „daj to!”, „idź sobie!”, „weź to!”, „nie ruszaj tego!”) – hasła, wyzwiska, a czasem brzydkie słowa.
Podejście do każdego typu agresji, każdej sytuacji konfliktowej, wymaga indywidualizacji. Dzieci potrzebują niejednokrotnie tylko podejścia nauczyciela i wysłuchania spokojnie tego co ma mu on do powiedzenia. Niektóre dzieci należy zainteresować zupełnie innymi czynnościami. W jeszcze innych sytuacjach należy nie zwracać uwagi, ale czuwać nad przebiegiem zajścia. Drobne sprzeczki, wyrywanie sobie zabawek, tupanie nogami, rzucanie zabawek nie zawsze będzie oznaczać „bitwę”, ale tu rola nauczyciela, który czuwa nad grupą dzieci jest ogromna.
Znając charakter dziecka, postępowanie w różnych sytuacjach, może łagodnie objawy agresji przemienić w pogadankę o dobrym zachowaniu w zabawę z maskotką, a nawet zaproponować pracę plastyczną, tak aby rozładować sytuację. Często dochodzi do walki lub bójki, wtedy reakcja nie zawsze jest spokojna, bywa i tak, że dzieci trzeba rozdzielić, ostro przerwać konflikt lub też dać karę. Ale kara nie może być na tyle surowa, bo dziecko może jeszcze bardziej wzmocnić agresywne zachowanie. Kara nie może być zadana w złości, a także w sposób ośmieszający dziecko. Musi być sprawiedliwa w oczach dziecka i bardziej w formie zastanowienia się i uspokojenia. Warto zawsze na sali być czujnym tam gdzie wybucha konflikt, zawsze podkreślać swoją obecność, konsekwentnie stosować reguły wyznaczone przez grupę i wprowadzać je w sytuacjach agresywnych. Obserwując dzieci w przedszkolu można stwierdzić, iż przemoc w tym wieku istnieje i istnieć będzie. Chłopcy być może są bardziej aktywni, ale w tym wieku konflikty często rozwiązywane są dość szybko, a w czasie prawie nie zapamiętywane. Wychowanie to długotrwały proces podczas, którego należy dobrze zastanowić się nad: nagradzaniem, karaniem, podejmować decyzje wprost w sytuacjach konfliktowych. Proces ten nie jest łatwy, ale należy poszukiwać, próbować i dążyć do celu, a celem jest utrwalanie nawyków i życia w świecie bez przemocy i agresji.
Literatura
- Hang-Schuabel G.: „Agresja w przedszkolu”. Poradnik dla Rodziców i Wychowawców, Kielce 2001r.
- 2Madrowa Z. E.: „Spróbujcie być dzieckiem”, WSiP, Warszawa 1989r.
- Encyklopedia: „Rodzice i Dzieci”, PARK, Bielsko-Biała 2002r.
Małgorzata Piłat 
