Metoda nauki czytania E. I F. Przyłubskich to metoda analityczno – syntetyczna o charakterze funkcjonalnym, w której bierze udział funkcja wzrokowa, słuchowa oraz kinestetyczno – ruchowa. Autorzy tej koncepcji wprowadzili również ogniwo pośrednie w postaci sylaby oraz pewne elementy metody globalnej. Dzięki metodzie globalnej dziecko w okresie przedliterowym poznaje całościowo określone wyrazy wynikające z kontekstu oglądanej ilustracji. Później rozpoznaje te wyrazy pośród innych. Wprowadzenie sylaby jako elementu pośredniego w analizie i syntezie ma na celu rozszerzenie tzw. Pola czytania. Analiza przebiega od wyrazu, poprzez sylabę, do głoski, a synteza odwrotnie głoska – sylaba – wyraz.
Twórcy koncepcji metody analityczno – syntetycznej o charakterze funkcjonalnym wprowadzili określone modyfikacje w wariancie przeznaczonym dla dzieci w wieku przedszkolnym, zwracając uwagę na fakt, że nauka czytania prowadzona w przedszkolu stanowi jeden z elementów stymulujących ogólny rozwój dziecka, zatem nie powinna być oparta na mechanicznym rozpoznaniu i składaniu liter.
W metodzie analityczno-syntetycznej o charakterze funkcjonalnym w edukacji przedszkolnej punktem wyjścia jest zawsze wyraz znany dziecku, a nie litera. Wyraz jest bliższy dziecku szczególnie gdy określa znane mu przedmioty, fakty i zjawiska
z otaczającej rzeczywistości.
We wstępnym okresie nauki czytania tzw. przedliterowym autorzy proponują stosowanie elementów metody globalnej, pozwalającej dziecku na zapamiętywanie obrazów graficznych wybranych wyrazów i odczytywanie ich w całości.
Fragmentaryczne stosowanie metody globalnej ułatwia dzieciom zrozumienie symbolu w zapisie graficznym wyrazu oraz poszerza tzw. Pole czytania. Wyrazy przeznaczone do czytania globalnego nie są przedmiotem analizy i syntezy, nie wykorzystuje się też ich jako wyrazów podstawowych.
W edukacji przedszkolnej w zależności od stopnia zainteresowania dziecka i jego możliwości rozwojowych następuje przejście do właściwej nauki czytania, czyli wprowadzania elementów czytania – rozumianych przez twórców koncepcji jako zapoznanie dziecka z ograniczoną liczbą liter, wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy słuchowo – wzrokowej, rozumienie treści i przeczytanego, odpowiednio dobranego tekstu.
Rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej
Wprowadzenie elementów czytania musi być poprzedzone starannym przygotowaniem, od którego w znacznej mierze uzależnione są dalsze wyniki. W okresie tym, zwanym również przedliterowym - poza doskonaleniem wymowy dziecka( jej poprawności i wyrazistości),-ważne znaczenie ma usprawnianie analizatora słuchowego i wzrokowego. Do nauki czytania podchodzimy od strony mowy, analizując słyszane wyrazy na składniki, czyli głoski. Równolegle rozwijamy spostrzegawczość wzrokową, potrzebną do rozpoznawania liter. Litery te są dla dzieci trudne do rozpoznania i zapamiętywania. Mają charakter abstrakcyjny, różnią się tylko drobnymi szczegółami. W procesie rozwijania spostrzegawczości wzrokowej możemy wyróżniać następujące etapy:
- zwracanie uwagi na fragmenty ilustracji tematycznych,
- porównywanie obrazków różniących się jedynie drobnymi szczegółami,
- odszukiwanie takich samych obrazków,
- odszukiwanie takich samych figur abstrakcyjnych,
- analiza szeregu figur abstrakcyjnych, wyróżnienie składników szeregu i ustalenie kolejności ich występowania.
Rozwijanie spostrzegawczości słuchowej
Tak jak ćwiczy się obserwację szeregu rysunków czy przedmiotów, ćwiczy się obserwację szeregu dźwięków. To ułatwi słuchową analizę wyrazu. Ćwiczenia te mogą korelować z ćwiczeniami z umuzykalnienia. Tworzyć można szeregi dźwięków za pomocą uderzania w instrumenty perkusyjne lub w przedmioty w celu uzyskiwania dźwięków właściwych i tzw. szmerów. Obserwacje słuchowe należy komplikować i urozmaicać oraz w miarę stopniować poziom trudności. Zadaniem dzieci jest wskazanie dźwięków innych o odmiennym brzmieniu, odgłosów dźwięcznych i głuchych.
Rozwijanie słuchu fonematycznego i umiejętności analizy słuchowej.
Podchodząc do czytania od strony mowy zaczynamy od analizy mowy i musimy się zatroszczyć o rozwinięcie słuchu fonematycznego dziecka. Ćwiczenia słuchu fonematycznego należy prowadzić w następującej kolejności:
- stwierdzenie że wyraz składa się z głosek,
- wyodrębnienie pierwszej głoski w wyrazie,
- wyodrębnienie ostatniej głoski w wyrazie,
poszukiwanie wyodrębnionych i poznanych w izolacji głosek w środku wyrazu,
- liczenie głosek w wyrazie oraz budowa symbolicznego obrazu czyli tzw. schematu.
Rozwijanie słuchu fonematycznego odbywa się na tle czynności przygotowującej do czytania, zwanej analizą słuchową. Wyraz to nie szereg dźwięków. Wyraz natomiast składa się z głosek, które płynnie przechodzą jedna w drugą i zlewają się właściwie w jeden ciągły dźwięk. Wszelkie podziały na sylaby czy głoski są podziałami sztucznymi. Toteż do słuchowej analizy wyrazów przystępujemy bardzo ostrożnie. Do zajęć i zabaw związanych z ćwiczeniami słuchu fonematycznego posłużymy się całym zestawem różnych obrazków i ilustracji. Drugim nie mniej ważnym źródłem treści tej analizy będzie mowa potoczna. Do ćwiczeń słuchu fonematycznego i analizy słuchowej nie nadają się wyrazy zawierające upodobnienia ( łódka -wym. „łutka” ), ściągnięcia (jabłko wym. „japko”), dyftongi (autobus wym. „ałtobus”) lub zanik dźwięczności na końcu wyrazu (sad wym. „sat”). Nie analizujemy również wyrazów, w których „i” pełni jedynie funkcję zmiękczającą (ziemia), oraz wyrazów, w których występują samogłoski nosowe spółgłoski „j”. Ze względu na stopień trudności materiał językowy wykorzystywany zarówno w okresie przygotowawczym, jak i w czasie przyswajania przez dzieci elementów czytania-dzielimy na osiem klas.
I. jednosylabowe wyrazy 2-głoskowe typu ul,
II. jednosylabowe wyrazy 3-głoskowe typu las,
III. dwusylabowe wyrazy 4-głoskowe typu wo-da,
IV. dwusylabowe wyrazy 3-głoskowe typu o-sa,
V. jednosylabowe wyrazy 4- lub 5- głoskowe typu wilk, kret, sklep,
VI. dwusylabowe wyrazy 5-głoskowe typu bra-ma, pa-lec,
VII. dwusylabowe wyrazy 5-głoskowe typu lal-ka,
VIII. trzysylabowe wyrazy 6-głoskowe typu to-po-la.
Wyraz i głoski
Pierwsze zadanie polega na wykazaniu, że wyraz składa się z głosek. Wybieramy wyraz 2-głoskowy np.: ul albo 3-głoskowy nos. Musi być krótki i musi składać się z głosek, które łatwo można dowolnie długo wymawiać. Wybranym wyrazem trzeba najpierw zainteresować dzieci. Następne zadanie polega na sprawnym odłączeniu pierwszej głoski w wyrazie. Jest to zadanie szczególnie ważne, bo alfabet ilustrowany opiera się na rysunkach obiektów, które jaką pierwszą głoskę mają w nazwie tego obiektu literę alfabetu umieszczoną powyżej rysunku. Materiał opracowujemy w następującej kolejności:
- wyrazy zaczynające się samogłoską,
- wyrazy zaczynające się spółgłoską, którą można swobodnie przedłużać (f, l, m, n, r, s, w, z,),
- wyrazy zaczynające się spółgłoską, której nie można swobodnie przedłużać(b, c, d, g, k, p, t). Najpierw wyrazy podaje nauczycielka, potem dzieci. Oddzielanie pierwszej głoski należy połączyć z zabawą. Wywołujemy z grupy dziecko, którego imię zaczyna się samogłoską, np. Ania, Ewa. Wywołane dziecko dobiera sobie do pracy kolegę lub koleżankę, których imiona zaczynają się tymi samymi głoskami: Ania-Adama, Antka, Asię; Ewa-Edka, Ernesta, Emilkę, Edytę. Każda para szuka jakichkolwiek ( mogą być czasowniki, przymiotniki, przysłówki) wyrazów zaczynających się głoską a oraz głoską e. Ania z Asią znajdą antenę agrafkę adapter, akwarium apetyt – Ewa z Ernestem znajdą ekspres, elementarz, ekran, elegancki. Która z par w oznaczonym czasie znajdzie więcej „swoich” wyrazów- wygrywa.
Ostatnia głoska w wyrazie
Dziecku o wiele trudniej jest wyodrębnić głoskę końcową wyrazu. Wyodrębnianie ostatniej głoski bezpieczniej jest prowadzić na materiale zebranym przez nauczycielkę gdyż trzeba wykluczyć wyrazy zakończone na „U”(jest ich bardzo mało), na”B,D,G,W,Z”( ubezdźwięczniaja się ), na dwie spółgłoski (ostatnią słychać słabiej, np. starł, kask).Najpierw oddzielamy końcowe samogłoski, potem spółgłoski ).
Głoski w środku wyrazu
Zadanie komplikuje się bo wyraz ma tylko jedną głoskę pierwszą i jedną ostatnią, natomiast środkowych może mieć kilka. Trzeba więc albo dokładnie określić, o jaką głoskę chodzi, albo (co jest trudniejsze) polecić wskazać głoskę znajdującą się na określonym miejscu. Wyodrębnianie zaczyna się od samogłosek, zaś spośród spółgłosek wybiera się tylko te, które nie ulegają ubezdźwięczeniu.
Liczenie głosek i budowanie schematu wyrazu
Policzenie głosek jest łatwe i zaraz układamy schemat wyrazu .Tłumaczymy dzieciom, że zanim poznają litery będą układały z cegiełek takie jakby” obrazy wyrazów”. Ile głosek
Tyle cegiełek ustawia się ładnie, równiutko w rządku. Przy układaniu schematów wyrazów dłuższych pojawia się podział wyrazów na sylaby. Pojęcie sylaby można przybliżyć w różny sposób np. przez wyliczankę(„en-tli- czek pen-tli-czek...”),przez śpiew(na jedną nutę wypada jedna sylaba),przez skandowanie(Le-gia go-la...”).Nie troszczymy się o skrupulatne przestrzeganie zasad dzielenia wyrazów na sylaby-dzieci dzielą wyrazy instynktownie ,bo mają wrodzone poczucie rytmu mowy .W budowie schematów podział na sylaby musi być zaznaczony. Cegiełki lub inne liczmany układa się z przerwami w krótkich rzędach odpowiadających sylabom.
Zabawy z głoskami
Wprowadzamy zabawy polegające na odrywaniu głoski od wyrazu, dodawaniu głoski, zmienianiu głoski itp. Wszystko robi się w tym celu, żeby dziecko słysząc wyraz uświadamiało sobie jego strukturę, jego skład, żeby umiało sprawnie dzielić wyraz na sylaby i głoski.
Samogłoski i spółgłoski
Różnicę miedzy samogłoskami a spółgłoskami powinny dzieci dostrzec same .Trzeba im tylko podać kilka kontrastowych zestawień, np. a-b, e-g i poprosić o sformułowanie zaobserwowanych różnic. Z pomocą nauczycieli dzieci powinny dostrzec różnice:
- samogłoski można wymawiać tak długo jak tylko starcza powietrza;
- samogłoski wymawia się swobodnie przy mniej lub bardziej otwartych ustach, powietrze z ust wychodzi lekko, czuje się, że język leży w dole za zębami;
- samogłoski można śpiewać, ze spółgłosek tylko m nadaje się do mruczenia;
- jeżeli wymawiać wyraźnie i wolno samogłoski i spółgłoski trzymając blisko pod brodą wierzchem do góry wyprostowaną dłoń (sprawdzian nieprecyzyjny, ale lubiany przez dzieci).
Modele wyrazów
Kiedy dzieci poznały samogłoski i spółgłoski, mogą budować „obrazy wyrazów” trochę dokładniejsze. Zakończeniem zabawy z modelami i jednocześnie zakończeniem okresu przedliterowego jest odczytywanie wyrazów z modeli.
Starając się doskonalić funkcje warunkujące naukę czytania, pamiętajmy jednak zawsze o tym, że podawane przez nas zadania i ćwiczenia nie mogą być dla dziecka ani nudne, ani męczące. Przeciwnie- powinny interesować, bawić, zachęcać do dalszych prób. Prawidłowo rozumiany proces wyrabiania u dziecka gotowości do nauki czytania musi być realizowany w miarę jego możliwości, z równoczesnym rozwijaniem intelektualnych i emocjonalnych motywacji.
Wprowadzenie każdej litery musi odbywać się według określanego schematu:
1. Omówienie odpowiednio dobranej ilustracji. Główny element obrazka (potem wyodrębniony wyraz) nosi nazwę, która rozpoczyna się od głoski odpowiadającej wprowadzanej literze.
2. Zwrócenie uwagi na wyraz podstawowy, z którego następnie wydziela się pierwszą głoskę, by później utożsamić ją z wprowadzaną literą.
3. Analiza i synteza słuchowa wyrazu podstawowego oraz wprowadzanie schematu i modelu.
4. Wyodrębnienie z wyrazu podstawowego pierwszej głoski, a później poszukiwanie jej w innych wyrazach znanym dzieciom.
5. Prezentacja litery (wielkiej i małej) będącej podstawą zapisu wyodrębnionej z wyrazu pierwszej głoski. Analiza poszczególnych elementów litery-zwrócenie uwagi na cechy dystynktywne litery.
6. Wycięcie nowej litery z alfabetu ruchomego.
7. Rozpoznawanie nowej litery wśród innych liter nie zawsze znanych dzieciom.
Schemat podstawowy zaznajamiania dzieci z nową literą ulega poszerzeniu o elementy związane z czytaniem połączeń nowej litery z dotychczas poznanymi i tworzeniu sylaby oraz odczytanie samodzielnie przez dziecko wyrazu podstawowego lub tekstu pod obrazkiem.
Opracowała Małgorzata Dańczura
|
