zeciw ocenie opisowej w nauczaniu zintegrowanym
"Nikt, ani dziecko, ani dorosły nie lubi kontroli i kary,
które zawsze odczuwa jako ujmę dla swej godności
osobistej, szczególnie wtedy, gdy odbywa się publicznie..."
(C. Freinet) Ocena i ocenianie w nauczaniu zintegrowanym ciągle wzbudza wśród nauczycieli wiele kontrowersji. Reforma edukacji wymogła odejście od tradycyjnego systemu oceniania, który w literaturze przedmiotu jest ostro krytykowany. Zastanówmy się, czego dotyczy owa krytyka?
Otóż praktyka edukacyjna wykazała, że tradycyjny sposób oceniania nie wspomaga rozwoju dziecka. Ocenia aktualny stan wiedzy ucznia, nie realizując celu rozwojowego oraz kryteriów dotyczących dostarczania informacji zwrotnych w odniesieniu do działań dziecka i jego osiągnięć. Jest wyłącznie procesem wartościowania i osądzania aktywności dzieci.
Tradycyjna ocena zawiera znikomy ładunek informacji i uwzględnia głównie końcowe efekty pracy ucznia, z pominięciem kompetencji dziecka w chwili "startu", często nie dostrzegając jego wysiłku, zaangażowania i wkładu pracy. Ten model oceniania mierzy wszystkich uczniów identyczną miarą w danym momencie i jest bezwzględnie podporządkowany ocenom. Nie zważa na własne tempo rozwoju każdego dziecka oraz jego potencjał, możliwości i zdolności. W nieznacznym stopniu informuje ucznia o jego postępach. Blokuje działalność twórczą i ciekawość poznawczą dziecka. Wywołuje napięcia, lęki, poczucie zagrożenia, wręcz antypatię względem szkoły. Stanowi główne źródło fobii szkolnych oraz zarzewie konfliktów między uczniami, rodzicami, a nauczycielem. Wpływa negatywnie, wręcz szkodliwie na zdrowie psychiczne wychowanków, bo etykietuje i selekcjonuje ich na słabych i zdolnych, a uczniowie uczą się pod przymusem jedynie po to, aby dostawać dobre stopnie. Przyzwyczaja dziecko do uczenia się dla stopnia, a nie dla chęci zdobywania wiedzy.
Powoduje niezdrową rywalizację między uczniami. Z kolei rywalizacja o oceny uczy dzieci egoizmu, walki konkurencyjnej, niweczy motywację do uczenia się. Poprzez nastawienie na stałą rywalizację dzieci mają na uwadze jedynie własną korzyść, a uzyskanie oceny zadawalającej nauczyciela i dziecko staje się głównym motorem ich aktywności.
Jak widać nie brakuje argumentów przemawiających przeciw tradycyjnemu modelowi oceniania.
W majestacie reformy na podstawie rozporządzenia MEN z 19 kwietnia 1999r. obowiązującym sposobem przedstawiania dokonań uczniów w klasach I-III stało się ocenianie opisowe, które początkowo przysporzyło nauczycielom wiele problemów, wynikających z braku doświadczenia w tej kwestii, to z kolei wzbudzało ich uzasadniony niepokój i obawy. Z upływem czasu ocena opisowa zaczęła zyskiwać coraz większą przychylność i pełną aprobatę wśród swoich entuzjastów, zwracających uwagę na zasadność jej stosowania.
Gruntowna analiza literatury przedmiotu wskazuje na liczne zalety i pozytywne strony oceniania opisowego. Podwalinę tej koncepcji nowego – alternatywnego wobec tradycyjnego sposobu oceniania dzieci w edukacji zintegrowanej stanowi nowatorskie spojrzenie na istotę kształcenia, wywodzącego się z idei psychologii humanistycznej.
Za stosowaniem oceny opisowej w nauczaniu zintegrowanym przemawiają liczne argumenty. Korzyści z jej wdrożenia odnoszą nie tylko uczniowie, ale także nauczyciele i rodzice. Zastanawiające jest, co dzięki ocenie opisowej zyskuje uczeń? Ocena opisowa jest indywidualną - ustną lub pisemną charakterystyką dziecka. Przekazuje informacje o jakości osiągnięć edukacyjnych ucznia odnośnie celów kształcenia na danym etapie rozwoju. Zawiera informacje zrozumiałe i kojarzone w psychice dziecka z konkretnymi czynnościami i osiągnięciami. Pomaga w efektywnym przyswajaniu wiedzy i jej umiejętnym wykorzystaniu, rozbudza autentyczną ciekawość świata. Doskonale dokumentuje etapy przyswajania i doskonalenia określonych umiejętności. Komentarz pedagogiczny poprzedza wnikliwa interpretacja zachowań ucznia i rezultatów jego pracy, co ma zapewnić dziecku rozwój i sukces na miarę jego możliwości. Stwarzając sposobność do wnikliwej analizy zmiany zachowań ucznia uwzględnia jednocześnie postęp, jaki się w nim dokonał. Precyzyjnie definiuje każde osiągnięcie ucznia. Daje radość ze zdobywania wiedzy, z czynienia postępów, z ćwiczenia sprawności i umiejętności.
Ocena opisowa pozwala na indywidualizację podejścia do ucznia i postrzegania jego osiągnięć oraz dostosowania działań nauczyciela do potrzeb każdego dziecka. Umożliwia opisanie i zaplanowanie optymalnej drogi rozwoju dla każdego ucznia, uwzględniając jego możliwości i obiektywnie istniejące rozbieżności tempa rozwoju uczniów. Stwarza uczniowi okazję nabywania konkretnych umiejętności we właściwym dla siebie momencie. Stymuluje indywidualny rozwój, nie mierzy wszystkich jedną miarą.
Opisowa forma oceny wskazuje na trudności, na jakie napotyka uczeń i ukierunkowuje jego działanie na ich pokonanie. Uczeń dowiaduje się, jak działa, co robi dobrze, a co może zmienić, poprawić, jak daleko jest do osiągnięcia celu. Ułatwia wyrównywanie braków i różnic rozwojowych. Określając ewentualne trudności w indywidualnym rozwoju dziecka i wskazując kierunki działania pedagogicznego wartościuje wysiłek edukacyjny dziecka. Ocena opisowa zachęca do samooceny i samokontroli, zwiększenia krytycyzmu wobec wykonywanych przez siebie zadań. Nakłania ucznia do samoedukacji czyli skutecznej pracy nad sobą. Umożliwia samorozwój i samodoskonalenie się każdego na miarę jego potrzeb i możliwości. Skłania do refleksji nad sobą, odwołuje się do zdrowego rozsądku dziecka i jego naturalnego dążenia do doskonalenia się. Daje uczniowi szansę na dookreślenie siebie. Ocenianie opisowe określa zakres aktywności i wysiłku dziecka, bierze pod uwagę jego wkład w proces edukacyjny, wzmacnia ufność we własne siły. Umożliwia porównanie swoich osiągnięć nie do innego ucznia, ale do własnych dokonań. Z jednej strony pozwala docenić najdrobniejszy wysiłek włożony w wykonanie zadania i zauważyć nawet najmniejszy postęp i sukces dziecka. Z drugiej strony inspiruje ucznia do częstszego podejmowania zadań trudnych, bez ponoszenia negatywnych konsekwencji w razie niepowodzenia, uświadamiając, że wysiłek się opłaca.
Ocena opisowa motywuje do dalszej pracy, bo dziecko może zawsze w niej znaleźć taki element swojej działalności, który uzyskał aprobatę. W każdym potrafi znaleźć pozytywne cechy, za które można ucznia pochwalić. Pozwala budować pozytywny obraz samego siebie i poznać swoją wartość przez stosowanie wzmocnień pozytywnych. Umożliwia osiąganie lepszych wyników, wzmacnia zaangażowanie i chęć działania. Bardziej niż oceny z przedmiotów zachęca do pracy słabszych w nauce.
Charakteryzowany sposób oceniania daje możliwość dowartościowania i pozwala uzmysłowić dzieciom z kompleksami i deficytami wynikającymi z nieśmiałości, wad wymowy czy wzroku, że mają pewne indywidualne predyspozycje, które mogą rozwijać i którymi mogą zaimponować kolegom.
Wszystko to ma wpływ na zmniejszenie stresu szkolnego uczniów z trudnościami dydaktycznymi, zapewnienie poczucie bezpieczeństwa psychice dziecka, ograniczenie liczby uczniów izolowanych i akceptację uczniów z trudnościami przez resztę klasy. Obniżenie poziomu lęku, a także zrównoważony i właściwy sposób reagowania w sytuacjach trudnych wzmaga pozytywną postawę wobec szkoły i owocuje zwiększoną aktywnością oraz motywacją do pracy.
Ta forma oceny uwzględnia cechy osobowości, jakie uczeń powinien pielęgnować i wskazuje na te, których powinien się wyzbyć. Skłania do wnikliwej i systematycznej obserwacji dziecka, dzięki czemu można lepiej poznać jego możliwości. Pozwala dostrzegać dziecko jako całość z jego potencjałem emocjonalno - uczuciowym, z całym rozwojem, a nie tylko zaplecze intelektualne ucznia.
Ocenianie opisowe uczy mądrej współpracy i wzajemnej pomocy, ogranicza niezdrowe współzawodnictwo. Stwarza spokojniejszą i bardziej życzliwą atmosferę w klasie. Zapewnia dziecku akceptację i poczucie bezpieczeństwa w zespole klasowym. Budzi odpowiedzialność nie tylko za siebie, ale także za całą grupę. Umożliwia wspólne przeżywanie indywidualnych sukcesów i pojedynczych niepowodzeń.
Niewątpliwą zaletą oceny opisowej jest to, że zapobiega fatalnemu dla rozwoju osobowości etykietowaniu dzieci, pozwala uniknąć ich hierarchizowania, podziału na lepszych i gorszych. Oddala od tendencyjnego spojrzenia na dziecko, starając się dostrzec jego osiągnięcia w różnych sferach osobowości. Nie spełnia funkcji kary czy nagrody, nie zawiera krytyki ucznia, dlatego budzi zaufanie dziecka do zdobywania wiedzy i umiejętności dla siebie, a nie dla stopnia.
Konkluzję powyższych rozważań może stanowić stwierdzenie, że ocena opisowa sprzyja harmonijnemu rozwojowi dziecka i go wspiera. Umożliwia podmiotowe traktowanie ucznia. Akcentuje szacunek i życzliwość dla ucznia oraz wiarę nauczyciela w jego możliwości. Ocenia wysiłek włożony w pracę, możliwości i pozytywne strony dziecka, co wpływa korzystnie na jakość edukacji. W tym miejscu można zapytać, w czym ocena opisowa wspomaga nauczycieli i rodziców?
Dla nauczyciela stanowi zasadnicze źródło wiadomości o jakości wykonywania zadań szkolnych, o skuteczności stosowanych metod i form pracy. Umożliwia nauczycielowi krytyczną samoocenę stosowanych metod, strategii wychowawczej, organizacji pracy. Informuje nauczyciela, na jakim etapie rozwoju znajduje się uczeń w danym momencie edukacji i czy stosowany przez niego system pracy sprawdza się.
Ocena opisowa pozwala nauczycielom spojrzeć na ucznia obiektywnie, przychylnie i sprawiedliwie, pozwala rzeczywiście poznać ucznia i dostrzec każdy, nawet nieznaczny postęp w pracy, ukazuje możliwości i zdolności dziecka. Obiektywizuje obraz osiągnięć i braków każdego ucznia. Sprzyja ujawnianiu się talentów i indywidualnych predyspozycji uczniów.
Rodzicom ocena opisowa dostarcza rzetelnej informacji o rozwoju dziecka, jego osiągnięciach, sukcesach, problemach wraz ze wskazówkami i sugestiami do dalszej pracy, na podstawie której będą mogli w porę podejmować właściwe działania na rzecz jego dalszego, prawidłowego rozwoju. Dostarczając pełnego obrazu szkolnej aktywności dzieci, ich mocnych i słabych stron oraz ofert konkretnych przedsięwzięć w celu ich pokonania ocena opisowa zapewnia rodzicom poczucie bezpieczeństwa.
Zarówno ilość, jak i rozmaitość przytoczonych argumentów wskazują na korzyści płynące z wprowadzenia nowego sposobu oceniania i potwierdzają zasadność stosowania oceny opisowej w nauczaniu zintegrowanym. Słuszne więc wydaje się ustanowienie oceny opisowej obligatoryjnym modelem oceniania w klasach I-III. Rzetelna ocena opisowa jest z pewnością jednym z czynników sukcesu wychowawczego i dydaktycznego nauczyciela.
A co mają do powiedzenia przeciwnicy oceny opisowej, stojący na stanowisku, że mimo swych licznych zalet ocenianie opisowe sprawia też niewątpliwie pewne trudności? Nauczyciel mający za zadanie ocenić ucznia boryka się z wieloma problemami. Bez wątpienia nowy system oceniania nie ułatwił tej pracy, ale przysporzył nauczycielom nowych kłopotów. Sporządzenie oceny opisowej wymaga bowiem ogromnego nakładu pracy, zwłaszcza w bardzo licznych oddziałach. To wiele godzin żmudnej pracy, nieustannej obserwacji każdego ucznia i wyciągania wypływających z niej wniosków. Ocena opisowa jest niezmiernie pracochłonna, wymaga od nauczyciela dużego doświadczenia, samodyscypliny, sumienności, dokładności, rzetelności w celowej obserwacji, opartej na systematycznej kontroli pracy uczniów, umiejętnego komunikowania się z dziećmi i rodzicami. Nauczyciel jest zobligowany do posiadania znacznego zasobu wiedzy psychologicznej i pedagogicznej, ciągłego uzupełniania i aktualizowania jej oraz do zmiany taktyki postępowania pedagogicznego.
Wielu pedagogów zarzuca ocenie opisowej, że "kamufluje" porażki ucznia i nie przygotowuje go do walki z nimi w klasach starszych. W rezultacie powoduje to pogłębienie progu między klasą trzecią i czwartą, w której zazwyczaj uczeń nie radzi sobie ze stresem.
Okazuje się, że dla niektórych nauczycieli i rodziców jest to model wywołujący wiele zastrzeżeń i wątpliwości, trudny do zaakceptowania. Źródłem takiej postawy jest przede wszystkim siła stereotypów. Nauczyciele muszą się przekonać do rozumnego stosowania zasad nowoczesnego oceniania, zapominając o starych przyzwyczajeniach, a to wymaga przede wszystkim czasu.
Wydaje się, że nie ma jednego, perfekcyjnego sposobu oceniania, chociaż nauczyciele w swojej praktyce edukacyjnej usiłują taki wypracować. Należałoby się zastanowić, czy to właśnie ocena opisowa stanowi rozwiązanie wszelkich problemów związanych z ocenianiem? Czas pokaże.
Bibliografia:
- D. Śliwińska, W sprawie oceny opisowej. "Życie szkoły" 1998 nr 4
- M. Giermakowski, Ocena wspierająca rozwój dziecka. "Nowe w Szkole" 1998/1999 nr 3
- K. Rau, I. Chodoń, Ocenianie opisowe a rozwój dziecka. Poznań 1999
- M. Roszkowska-Przetacznik, L. Wtorkiewicz, Ocenianie opisowe - diagnoza i motywacja. Kraków 2000
- J. Hanisz, E. Grzegorzewska, S. Łukasik, H. Petkowicz, Ocena opisowa i sprawdzian osiągnięć ucznia – Wesoła szkoła. Warszawa 2001
- A. Brzezińska, E. Misiorna, Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej. Poznań 1998
- M. Krzyształowska, Ocena opisowa. Tak czy nie?. "Życie szkoły" 2001 nr 1
Mariola Jasińska |
