Jolanta Simoni
Pedagog szkolny w gimnazjum
Rola społeczności lokalnej w profilaktyce i resocjalizacji zachowań dewiacyjnych.Problem niedostosowania społecznego dzieci ze środowisk wiejskich uwarunkowany dezintegracją życia rodzinnego, a możliwości pomocy przez instytucje wspierające rodzinę.
Istotną rolę w wychowaniu dzieci i młodzieży pełni rodzina. Jednak aby rodzina mogła spełniać stojące przed nią zadania musi funkcjonować w miarę sprzyjających warunkach.
Aktualnie dokonująca się w naszym państwie transformacja gospodarcza i społeczna spowodowała dezintegrację życia rodzinnego, a szczególnie rodziny na wsi tzw. popegeerowskiej. Pojawiły się nowe problemy. Bezrobocie jednego, a bardzo często obojga rodziców, życie w ubóstwie materialnym, wzmaga stres , jest źródłem napięć emocjonalnych, rozluźnienia więzi, a także zatracenia wszelkich wartości moralnych. Niedostatek środków finansowych powoduje brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, biologicznych i psychicznych.
Wśród osób żyjących poniżej minimum egzystencji , częściej w takiej sytuacji znajdują się dzieci niż dorośli. Degradacja środowiska rodzinnego i lokalnego nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi młodego pokolenia.
Najpowszechniej występującym problemem jest alkoholizm rodzica, a często i obojga. Nadużywanie alkoholu przez rodziców, powoduje w konsekwencji awantury, zachowania agresywne i przemoc domową. Często dzieci zamiast uczęszczać do szkoły wysyłane są do pracy. Rodzice nie wykazują żadnego zainteresowania nauką własnych dzieci, nie kontaktują się ze szkołą.
Niewłaściwe zachowania dorosłych objawiają się także niewydolnością wychowawczą rodziny, zaniedbywaniem dziecka, popadaniem w konflikt z prawem ( częste kradzieże).Obserwuję w moim środowisku stały wzrost trudnych sytuacji wychowawczych, zwłaszcza zachowań agresywnych, wagarowania i nie realizowania obowiązku szkolnego. Powoduje to czasem wystąpienie szkoły do Sądu Rodzinnego i Nieletnich o nadzór kuratorów sądowych.
Spostrzeżenia profesor Ireny Obuchowskiej oparte o wyniki własnych badań nad dynamiką nerwic i agresji u dzieci i młodzieży ujawniają, iż wynikają one z traumatyzującej sytuacji rodzinnej. Autorka wymienia m.in. następujące uwarunkowania;
- napięta atmosfera, którą cechuje wzajemna nieufność, niedomówienia, poczucie zagrożenia
- atmosfera hałaśliwa - w rodzinach, gdzie często dochodzi do kłótni i awantur
- atmosfera depresyjna – gdzie dominuje przygnębienie, smutek i rezygnacja
W częstych kontaktach z uczniami zauważam podobne zjawiska . Dzieci niejednokrotnie proszą o pomoc i interwencję, gdyż nie potrafią już dłużej żyć w warunkach, których nie można nawet nazwać domowymi , bo miejsce, w którym mieszkają trudno nazwać domem.
Alkohol od rana, żadne posiłki nie są przyrządzane, w domu brud, często brak jest energii elektrycznej.
W takim klimacie "rodzinnym" na pewno dziecko nie może prawidłowo rozwijać się i osiągać dobre wyniki w szkole.
Naszym zadaniem jest szukanie rozwiązań na te trudne sytuacje życiowe, bo przecież zawsze mówiło się, że wszystkie dzieci są nasze!
Powinno kształtować się świadomość wszystkich podmiotów, w celu wyrównywania realnych szans edukacyjnych i życiowych dzieci ze środowisk zaniedbanych i zapomnianych. Pomoc ta powinna uwzględniać różne przekroje wiekowe od przedszkola do wyższej uczelni.
Wskazane jest wspieranie uczących się , aby nie rozwijały się zjawiska marginalizacji i odrzucenia społecznego. Młodzi ludzie są świadkami rodzącego się poczucia goryczy i porażki, nieudolności życiowej i powątpiewania w sens życia osób z najbliższego otoczenia. Zadaniem odpowiednich instytucji jest wspieranie młodzieży w dążeniu do zmiany własnego życia jak i najbliższych.
W dążeniach młodego pokolenia zamieszkującego wsie popegeerowskie wyraźnie zaznacza się potrzeba bezpieczeństwa i stabilizacji.
Młodzi oczekują na zapewnienie pracy i mieszkań. Jednak trudno oczekiwać radykalnej zmiany postawy, należy uczyć ich bycia aktywnym i twórczym, a jest to zadanie niełatwe. Zaniedbania środowiskowe, trwające od lat, są trudne do wyrównania. Środowisko rodzinne nie zmienia się, a nikt nie pracuje nad rodziną.
Jako pedagog współpracuję z wieloma instytucjami wspierającymi rodzinę i często pojawia się problem – wydawałoby się , że wiele podmiotów pomaga rodzinom patologicznym, niewydolnym wychowawczo, lecz działania te nigdy nie poprzedzone są dostateczną diagnozą specjalistyczną, nie łączą się ale rozdrabniają. Każda instytucja twierdzi że pomaga, ale efekty oddziaływań są mało widoczne zwłaszcza dla bezpośrednio zainteresowanych.
Świetlice socjoterapeutyczne , prowadzone dla dzieci z rodzin z problemami alkoholowymi, działają przeważnie w miastach. Powinny natomiast znaleźć się na wsiach, zagrożonych tym zjawiskiem i umożliwiać dzieciom uczestniczenie w zajęciach dydaktyczno-wychowawczych.
Często dzieci wiejskie pomimo zdiagnozowanych deficytów rozwojowych po zbawione są dostępu do specjalistów, świetlica socjoterapeutyczna na wsi mogłaby stać się miejscem pracy terapeutycznej.
Dużą rolę powinny spełniać Gminne Komisje do Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Placówka ta powinna bardziej wchodzić w teren, docierać do rodzin, podejmować próby zmiany ich sytuacji poprzez akcje uświadamiające, wymuszające inne zachowania.
Szczególne zadanie to przeformowanie mentalności środowiska wiejskiego, wyrwania z marazmu . Sama pomoc materialna nic nie zmieni. Potrzebne jest przeświadczenie i wiara w to, że tylko dzięki wysiłkowi , uporowi i własnej aktywności może nastąpić poprawa życia i atmosfery rodzinnej.
Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie bardziej zajmują się sprawami biurokratycznymi, a przecież powstały po to aby udzielać porad , ale głównie mieszkańcom miasta. Rodziny wiejskie mają znacznie utrudniony dostęp do jakiegokolwiek wsparcia. Również ta instytucja powinna bardziej pracować w terenie i docierać do rodzin potrzebujących pomocy. Powinny być stwarzane realne szanse poprawy warunków życiowych.
Szkoła jest jedną z tych instytucji, która powinna kształtować świadomość rodziców, udzielać rad i wskazówek jak pracować z dzieckiem, jakie ma ono potrzeby, które rodzic ma obowiązek zabezpieczyć . Niestety w większości wsi szkoły podstawowe zostały zlikwidowane, a wraz z nimi często jedyne ośrodki szerzące kulturę i oświatę. Dużym problemem we współpracy jest trudny kontakt z rodzicami, tłumaczą oni to odległością od szkoły i kosztami .Powszechna jest bierność rodziców.
W mojej Szkole dzieciom wiejskim zapewniono udział we wszystkich zajęciach pozalekcyjnych, nawet te zamieszkujące ponad 20 km od szkoły mają zorganizowany dowóz do domu.
Na pewno pożyteczną formą pracy wychowawczej byłaby możliwość i próby zaangażowania rodziców do pracy z dziećmi w siedzibie opustoszałych szkół. Często danie kredytu zaufania, bazowanie na posiadanych umiejętnościach i zainteresowaniach mogłoby dać korzyści zarówno dzieciom jak i ich rodzicom.
Diagnoza sytuacji dzieci wiejskich jest jednoznaczna .Poziom wykształcenia rodziców jest niski, świadomość wychowawcza jest niewielka.
Ludność dotknięta bezrobociem sama nie potrafi wyjść z marazmu, a często dochodzi do całkowitej degradacji i zachowań dewiacyjnych.
Nie można pozostawić tych społeczności samych z problemami przerastającymi ich możliwości. Należy:
- odrzucić przekonanie , że ludzie na wsi nie chcą , nie potrafią .Każdy człowiek potrafi tylko trzeba dotrzeć do niego z pomocą.
- zmienić obraz wsi jako środowiska całkowicie zdemoralizowanego, gorszego.
- tam też mieszkają ludzie, którzy chcą godnie żyć!
- zadbać o dzieci, które mogą zmienić przyszłość wsi
- dorosłych trzeba włączyć do działań n rzecz dzieci i na rzecz ich samych
- współdziałać z tymi ludźmi a nie nauczać ich
- przekonać tych ludzi, że wszystko zależy od ich wiary w możliwość zmiany,
Pewne możliwości oddziaływań posiadają również pedagodzy, którzy powinni mieć na celu dobro dziecka, które powinno być wyposażone w takie cechy jak: aktywna postawa wobec świata, optymizm, wiara w siebie i we własne możliwości. Dobrze byłoby objąć działaniami całe rodziny, aby unormować zaburzone wzajemne relacje, ale to zadanie na razie jest dość trudne do zrealizowania.
Ważne jest aby młode pokolenie nie przejmowało od rodziców postawy bierności.
Dzieci są w bardzo trudnej sytuacji . Potrzebują spokoju, prawidłowego żywienia, warunków do normalnego życia a przede wszystkim wzorców od rodziców i należnego wsparcia. A dorośli niestety zbyt często nie potrafią i nie mogą pomóc własnym dzieciom.
Ocena istniejącej sytuacji nie może być pozytywna.
System edukacji wykazuje wobec problemów i potrzeb dzieci z rodzin dysfunkcyjnych rosnącą bezradność.
Dzieci te charakteryzuje ubogie dziedzictwo kulturowe oraz całkowite pozbawienie pomocy i wsparcia. Otoczenie ich intensywną opieką przed rozpoczęciem nauki szkolnej mogłoby doprowadzić do częściowego wyrównania deficytów i osiągania pozytywnych wyników. Lepszy start ułatwiłby systematyczność uczęszczania do szkoły oraz chęć kontynuowania kariery szkolnej na coraz wyższym poziomie
Również system pomocy społecznej wobec rodzin wykluczonych społecznie oferuje najczęściej bierne formy pomocy. Brak jest środowiskowej pracy socjalnej, zwłaszcza działań wspierających rodziny niewydolne lub o zachowaniach dewiacyjnych .
I jak podają autorzy M.Grondas i M. Liciński w artykule "Dzieci bez przyszłości " konsekwencje niewydolności instytucji ponoszą dzieci. Nie wykorzystane są środki jakie daje bezpośrednia pomoc rodzinom marginalizowanym w ich środowisku. Pomoc ta powinna oferować terapię rodzinną, wspieranie w wychowaniu dzieci i pomoc w rozwiązywaniu własnych problemów.
Obecny system jest kosztowny, a mało efektywny. Podstawowym elementem efektywnego systemu powinna stać się wczesna , intensywna profesjonalna praca z rodziną dysfunkcyjną, gdyż jest najtańsza i najskuteczniejsza. Powinny być również realizowane lokalne, środowiskowe programy profilaktyczne, wykorzystując bazę świetlic, klubów czy szkół wiejskich.
Profesjonalna kadra uczyłaby osoby o zróżnicowanych problemach, brania odpowiedzialności za własne zachowania , wskazywałaby na konsekwencje nieodpowiedzialnych decyzji i motywowałaby do zmiany niepożądanych zachowań ( alkoholizm, przemoc, agresja i inne).
Jak pisze M. Żebrowska właściwy rozwój dziecka odbywa się w oparciu o osobiste zadatki wrodzone oraz pod znacznym wpływem określonego środowiska rodzinnego. Zatem zdrowa rodzina to szczęśliwe i zdrowe dzieci!
Na zakończenie mojej pracy przedstawię kilka uwag podsumowujących aktualną sytuację, w oparciu o doświadczenia z pracy z dziećmi pochodzącymi ze środowisk zaniedbanych i patologicznych.
Przeciwdziałania powstającej coraz szerzej patologii życia, głównie poprzez zapobieganie marginalizacji wsi popegeerowskich .
Konieczność zmiany świadomości wychowawczej rodziców na rzecz wspierania dzieci.
Konieczność mobilizowania rodziców do współpracy ze szkołą.
Oferowanie ośrodkom wiejskim pomocy specjalistycznej .
Docieranie do rodziców z informacjami o tym gdzie i kto może pomóc ich dzieciom.
Konieczna jest praca nad młodym pokoleniem , ale również pomoc ich rodzicom, którzy uwikłani w trudne problemy dnia codziennego , nie potrafią wywiązywać się z podstawowych obowiązków rodzicielskich
