Ważne miejsce w rozważaniach pedagogów, psychologów a także lekarzy nad przyczynami niepowodzeń edukacyjnych zajmuje problem uczniów z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju. Istnieją wśród uczonych pewne różnice zdań co do bezpośredniego wpływu przewlekłych schorzeń na rozwój umysłowy i zdolności poznawcze dziecka. Wiele badań potwierdziło zależności pośrednie jak na przykład: obniżenie zdolności wysiłkowej, zaburzenia sfery emocjonalno- motywacyjnej, okresowe obniżenie procesów percepcyjnych i wiele innych. Niewątpliwy wpływ na osiągnięcia edukacyjne dziecka mają przerwy w nauce spowodowane chorobą i procesem intensywnego leczenia.
W. Pilecka (1987) potwierdza istnienie wpływu choroby przewlekłej na zasób wiadomości, procesy pamięci i koncentracji uwagi uczniów. Autorka stwierdza, że chodź w przypadku schorzeń układu oddechowego dzieci te nie odbiegają w globalnym rozwoju intelektualnym od swoich zdrowych rówieśników, to jednak nie w pełni wykorzystują możliwości, jakimi dysponują.
Nie jest moim zamiarem głębsza analiza czynników determinujących pracę szkolną dziecka przewlekle chorego czy niesprawnego fizycznie. Jednak zasygnalizowanie tych zagadnień jest koniecznością dla jasności rozważań na temat niektórych dylematów pracy i osiągnięć ucznia – pacjenta w szkole przyszpitalnej.
Nie są to nowe problemy w szkołach przyszpitalnych i sanatoryjnych, ale w okresie wdrażania reformy system edukacji niepokoi. Obawiamy się, czy wprowadzane zmiany nie skomplikują jeszcze bardziej i tak trudnej pracy z dzieckiem chorym, czy nie pogorszą jego sytuacji życiowej.
Dla szkół w zakładach leczniczych problemem były zawsze złe i przeładowane programy. Bo przecież czas przeznaczony na zajęcia edukacyjne w tego typu placówce był zawsze "okrojony". Teraz eliminacje zbędnego encyklopedyzmu, czyli materiału programowego – umożliwia nauczycielowi skoncentrowanie się na treściach nauczania. Znika więc odwieczny problem frustracji: jak w tak ograniczonym czasie "przerobić z uczniem" tak ogromny materiał szkoły macierzystej. Teraz tego materiału "do przerobienia" jest znacznie mniej a akcent na treściach nauczania i celach kształcących, uszczegółowionych ( operacyjnych ) daje czas na kształcenie umiejętności ( ich ćwiczenie ), na rozwiązywanie problemów prostych i bardziej złożonych. Wymusza niejako preferowanie ćwiczeń operacji logicznych kosztem dotychczasowych ćwiczeń pamięciowych. W tym tkwią ogromne możliwości realizacji celów rewalidacyjnych, zwłaszcza, że uzyskany czas pozwoli wreszcie pracować z dzieckiem na lekcji, także indywidualnie. Większy dobór metod aktywizujących wspomaga proces rewalidacyjny.
W dziedzinie stosowania metod aktywizujących i czynnościowych szkolnictwo specjalne ma duży dorobek i zawsze przodowało wśród innych działów kształcenia.
MEN wprowadzając nowe, ramowe zasady oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów, pozostawia szkołom szczegółowe rozwiązania w postaci wewnątrzszkolnych systemów. W poszukiwaniu swoistego systemu oceny osiągnięć ucznia w szkole przyszpitalnej podjęliśmy skonstruowanie wewnętrznego systemu oceniania.
Najtrudniejszym zadaniem okazało się opracowanie kryteriów wymagań na poszczególne stopnie szkolne. Sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu oraz motywacyjna rola oceny dziecka chorego odgrywa ogromną golę w procesie rewalidacyjnym. Jednym z najtrudniejszych problemów była próba pogodzenia pewnej sprzeczności między obiektywizmem oceniania, wychowawczą funkcją tej procedury a specyficzną, trudną sytuacją ucznia-pacjenta.
W oparciu o literaturę (R. Anyszko, T. Kott, 1988) i własne doświadczenie przyjęto główne założenia: Nie należy stosować taryfy ulgowej wobec ucznia-pacjenta, gdyż byłoby to sprzeczne z istotą rehabilitacji społecznej. Ponadto, uczniowie ci mieliby trudności z włączeniem się do pracy w swoich szkołach macierzystych. Podlegać też będą tzw. sprawdzianom zewnętrznym, gdzie nie mogą oczekiwać liberalnego traktowania.
Jednak kierując się postulatami pedagogiki terapeutycznej, przyjęto kilka zasad znacznie łagodzących rygoryzm dydaktyczny. Zasady te w wewnętrznym systemie oceniania są próbą uwzględnienia specyficznych uwarunkowań procesu nauczania – uczenia się i rewalidacji dziecka przewlekle chorego.
Głównymi kryteriami w szkolnym ocenianiu są:
- wymagania programowe
- aktualny stan zdrowia i wydolność wysiłkowa ucznia
- możliwości intelektualne ucznia
- wkład pracy ucznia
- systematyczność i osiągane postępy
- sytuacja rodzinna ucznia
Ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów w pierwszym etapie edukacyjnym ma charakter wyłącznie opisowy. Uczeń oceniany jest na bieżąco w formie pochwał, wskazówek, uwag –w formie ustnej lub pisemnej. W ciągu semestru nauki uczniowie, każdorazowo opuszczając szpital otrzymują pisemną informację od nauczyciela na temat czynionych postępów w nauce w formie zaświadczenia. Z taką informacją ( zaświadczeniem ) uczeń udaje się do swojej szkoły macierzystej.
Innym problemem nurtującym nauczycieli szkół przy zakładach leczniczych jest problem pracy domowej ucznia.
Praca domowa stanowi jedną z części procesu nauczania-uczenia się. Jeżeli w szpitalu dziecięcym organizowane są zajęcia lekcyjne to nie może obyć się bez zadawanej pracy po lekcjach. Nauczyciel powinien w przemyślany sposób planować naukę poza lekcją ucznia, która będzie integralną częścią zajęć szkolnych. Indywidualna aktywność dziecka wdraża do samodzielności, systematyczności, pomysłowości i co jest najważniejsze stara się zapomnieć o chorobie.
Praca z dzieckiem chorym przebywającym w szpitalu polega na najniższym poziomie wysiłkowym. W ciężkim stanie dziecka lub w stanie dość ciężkim – o ile lekarz zezwala na pracę z dzieckiem – praca nauczyciela polega na maksymalnym odciążeniu i odprężeniu pacjenta. W takich wypadkach nie ma mowy o zadawaniu prac domowych. Jeżeli stan pacjenta jest dobry przechodzimy do terapii za pomocą pracy. Oczywiście i tu nie możemy zapomnieć o różnorodnych środkach relaksu.
Pracę domową można zadać uczniowi gdy jest do niej przygotowany. Konieczne jest zapewnienie uczniowi pomyśności rozwiązań etapowych i osiągnięcie poprawnego wyniku. Szczególnie przydatne będą w pracy pozalekcyjnej: odpowiednio dobrane i opracowane fiszki, dydaktyczne karty pracy. W celu zwiększenia atrakcyjności prac domowych należy wykorzystać różnorodne rebusy, krzyżówki, loteryjki, ukrywanki, wykreślanki, uzupełnianie luk w wyrazach i zdaniach. Dzięki tym rozrywkom umysłowym łatwiej można skupić, dość chwiejną uwagę w okresie choroby.
Problem pracy domowej ucznia w szkole przyszpitalnej nasila się, gdyż od jakiegoś czasu zostają likwidowane etaty nauczycieli-wychowawców pracujących w świetlicy. W dużej mierze, to od nich zależy, czy dziecko odrobi lekcje i jak przygotuje się do następnego dnia nauki.
Trudna sytuacja szkolnictwa specjalnego zmusza nauczycieli dydaktyków do większego nadzoru nad dziećmi po zajęciach lekcyjnych.
Trudna jest praca nauczycieli w placówkach przy zakładach leczniczych. Jednak takiej pracy potrzebują przyjeżdżające do nas dzieci z różnorodnymi problemami nie tylko zdrowotnymi.
opracowała: Anna Zakrzewska
BIBLIOGRAFIA:
- R. Anyszko, T. Kott: Wychowanie dzieci w zakładach leczniczych, WsiP,Warszawa 1988
- R. Janeczko (red.): Kształcenie dzieci w zakładach leczniczych, WsiP. Warszawa 1991
- W. Pilecka: Psychologiczne następstwa chorób przewlekłych, PWN, Warszawa 1987
- O ocenianiu. Bibioteczka reformy, MEN 1999
