Jest jeden szczególny dzień w roku w naszej tradycji, kiedy każdy zwykły człowiek ze czcią bierze do swych rąk kawałek białego i kruchego opłatka, by podzielić się z bliskimi, krewnymi, przyjaciółmi. Tym dniem jest Wigilia, kiedy jak w żaden inny dzień poddajemy się nastrojowi, refleksji i wspomnieniem dni, które są za nami, wspomnieniem często o tych, których już nie ma tej czy kolejnej wieczerzy wigilijnej, którzy kiedyś, tak jak my dziś, przeżywali radość tego wieczoru.
Łamanie się opłatkiem to zwyczaj jedyny w swoim rodzaju, znany w niewielu zaledwie krajach świata, a jego pochodzenie tonie w pomrokach dziejów. Łaczy się sama forma tego białego chleba, z obyczajami sprzed tysięcy lat, z religiami starszymi niż chrześcijaństwo, które zwyczajowi temu nadało pełny, chrześcijański sens wspólnego braterstwa, darowania sobie win, czego wyrazem jest obopólne podanie sobie chleba.
Nieznany z nazwiska poeta przed wielu laty tak pisał w wierszu o tym geście miłości wzajemnej:
Łamię się z Wami dziś opłatkiem białym,
Wy wszyscy moi, dalecy i bliscy;
Wy, co za błędnej gwiazdy ideałem
Po świecie żeście się rozproszyli całym.
Wy, co pijecie z rzek lodowych zdroi
Ducha, nie dając pod troski nawałem.
Wy wierni, mocni, wytrwali...
Dar chleba ofiarnego znany był już w czasach Starego Testamentu. Prawo Mojżeszowe mówiło wyraźnie o nakazie złożenia w ofierze Bogu dwunastu placków przaśnych, tzn. pieczonych bez zakwasu. Chleby te układano na dwa stosy po sześć i zwano je pokładnymi. Musiały one leżeć przez siedem dni i dipiero po tym czasie mogli je jeść kapłani żydowscy. Symbolizowało to wdzięczność wobec Boga Jahwe za łaski okazane wszystkim pokoleniom Izraela.
Praktyka pieczenia chleba przaśnego, niekwaszonego, takiego, jakiego używał Chrystus przy ostatniej Wieczerzy, zachowala się w kościele obrządku rzymskiego oraz w obrzędach ormiańskim i marenickim.
Tradycja łamania się opłatkiem jest dalekim echem form kultu i życia wspólnotowego pierwszych chrześcijan, o których św. Łukasz napisał w Dziejach Apostolskich, że "trwali oni w nauce apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i modlitwie".
Jan Kasprowicz pisał:
" Przy wigilijnym stole,
Łamiąc opłatek święty,
Pomnijcie, że dzień ten radosny
W miłości jest poczęty;
Że, jako mówi wam wszystkim
Dawne,odwieczne orędzie
Z pierwszą na niebie gwiazdą
Bóg w waszym domu zasiędzie.
Sercem go przyjąć gorącym,
Na ścieżaj otworzyć wrotw-
Oto, co czynić wam każe
Miłość- największa cnota.
W Polsce początkowo, tak jak w innych katolickich krajach, wypiekiem opłatków zajmowali się po klasztorach zakonnicy i im tylko wiadoma była receptura wypieku. Z biegiem czasu nastąpiło coś, co stało się swoistego rodzaju fenomenem na skalę światową.
Gdzieś od połowy XV wieku wypiekiem opłatków zainteresowali się również ludzie świeccy i zaczęto ich używać do celów pozaliturgicznych. Jeat to przypadek odosobniony i niespotykany chyba nigdzie poza polską kulturą. Stosowanie opłatków w użyciu świeckim, przy jednoczesnym uwzględnieniu ich roli obrzędowej, rozwinęło się szczególnie żywiołowo na gruncie polskiej kultury, w wierzeniach i zwyczajach całego roku.
I tak: barwione opłatki dawano bydłu w wieczór wigilijny dla zapewnienia mu zdrowia. okadzano je też często dymem ze spalonych opłatków dla zapewnienia dużej ilości mleka. Nakarmienie opłatkiem psa chroniło go przed wścieklizną. Dom obchodzono z opłatkiem w ręku, by zabezpieczyć go przed ogniem i uderzeniami pioruna. W medycynie ludowej używano go jako środka leczniczego lub jako opakowania na lekarstwa.
Opłatek stał się też symbolem jedności Polaków, pragnieniem zjednoczenia z bliskimi, choćby na odległość, choćby, choćby przez przesłanie go listem. Oblewany byl łzami tęsknoty i żalu, stanowił dla polskiej duszy symbol jedyny i niepowtarzalny. Zabierali go ze sobą polityczni uchodźcy po narodowych powstaniach, zesłańcy na daleki sygeryjski step, żołnierze walczący podczas ostatniej wojny na wszystkich frontach świata, którzy, przez kruchy opłatek, często z trudem zdobyty na tę okazję, wracali myślami do najbliższych, do Polski. Po wojnie nie wszyscy wrócili do kraju, wszyscy jednak wracali duchowo w noc wigilijną tam, gdzie były ich korzenie.
Każde przełamanie się opłatkiem powinno być dla każdego wielkim przeżyciem, a nie tylko mechanicznym gestem wigilijnej tradycji, którą trzeba uszanować. Dziś bardziej niż kiedy indziej potrzeba wyciągniętej ręki z opłatkiem, nie tylko do ludzi, z którymi nas coś łączy, ale przede wszystkim i do tych stojących od nas daleko, tych, z którymi mamy jakieś nieporozumienia, utarczki, niedomówienia. Trzeba wyciągnąć rękę, by z bielą opłatka zaniknęły wszystkie urazy, uprzedzenia, by nasze serca zapłonęły żarem miłości topiacej wszelkie zło w naszym sercu.
NAPISAŁA:
Regina Trandziuk.
Literatura:
"Boże Narodzenie.Antologia poezji polskiej" Opr.A.Jastrzębowski i A.Podsiad.Warszawa 1961."Pax"
"Biblia a literatura polska.Antologia.K.Bukowski.Warszawa 1984.WSiP |
