O zapaści emocjonalnej występującej dziś na całym świecie mówi i pisze się coraz częściej. Jako nauczyciel z kilkunastoletnim stażem pracy jestem świadkiem stale pogarszającej się kultury osobistej młodego człowieka i groźnych zjawisk, do których należy: agresja, depresja, zaburzenia łaknienia, osamotnienie i różnego rodzaju uzależnienia. Zjawiska te dotyczą coraz młodszego człowieka. Tutaj ograniczę się do jednego zagadnienia – agresja młodzieży. Inspiracją do tej refleksji jest książka Daniela Golemana pt. " Inteligencja emocjonalna ", której pierwsze wydanie ukazało się w 1997 roku.
Daniel Goleman napisał tę książkę w poczuciu głębokiego kryzysu społecznego w Ameryce, wyznaczonego gwałtownym wzrostem brutalnych przestępstw, samobójstw, narkomanii i innych wskaźników zapaści emocjonalnej. Wykładowca psychologii na Harvardzie i dziennikarz " New York Timesa" przytacza dane, z których wynika, że w 1990 roku nastąpił w Stanach największy od dwudziestu lat procentowy wzrost aresztowań młodocianych za najgroźniejsze przestępstwa. Przyczyny takiego stanu rzeczy tkwią według niego w braku inteligencji emocjonalnej. Proponuje on rozszerzenie pojęcia inteligencji o zespół zdolności wyodrębnionych w 1990 roku przez Petera Salovaya i Johna Mayera i nazwanych przez nich właśnie inteligencją emocjonalną. Na inteligencję emocjonalną składają się:
- zdolność do rozpoznawania i nazywania własnych odczuć,
- zdolność kierowania emocjami (np. umiejętność szybkiego otrząsania się z gniewu czy smutku),
- sztuka nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych, umiejętność rozpoznawania uczuć u innych ludzi.
Autor książki proponuje, by kształtować u dzieci umiejętności, które zwiększą szansę uniknięcia niebezpieczeństw takich jak depresja czy agresja. W sytuacji, gdy coraz więcej dzieci nie znajduje w rodzinie oparcia w trudnych sytuacjach życiowych, jedynym miejscem, w którym można prowadzić emocjonalną edukację, staje się szkoła. Jest wielkim optymistą, jeśli chodzi o skuteczność działań wychowawczych. Nie widzi przeszkód, które uniemożliwiłyby w przyszłości uczynienie z "emocjonalnej edukacji" przedmiotu obowiązkowego.
Zjawiska, o których pisze, nie są typowe wyłącznie dla Ameryki. Występują w różnych krajach świata, nie omijając Polski.
Recenzje książki pt. "Inteligencja emocjonalna" są na ogół pozytywne. Krystyna Skarżyńska ocenia ją następująco: "Lektura książki Daniela Golemana doprowadza do uświadomienia sobie niezwykle ważnej kwestii społecznej: roli kształcenia instytucjonalnego w rozwijaniu inteligencji emocjonalnej. Wprawdzie najwięcej w tej sprawie mogą zdziałać rodzice i to zwłaszcza we wczesnym okresie życia dziecka, to jednak nie wszyscy rodzice ze względu na własne deficyty inteligencji społecznej – są w stanie rozwijać sprawności emocjonalne swoich dzieci."
Szkoła powinna ciągle przygotowywać młodego człowieka do świadomego i akceptowanego pod względem wartości postępowania.
Oto przykładowe formy pracy:
- Cykl spotkań z psychologiem, pedagogiem, przedstawicielem wymiaru sprawiedliwości, podczas których uczniowie:
- obejrzą film dotyczący agresji, np. "Przemoc i agresja: jak się im przeciwstawiać?", po filmie nastąpi dyskusja,
- uzyskają informacje odnośnie umiejętności rozpoznawania ofiar przemocy i agresorów,
- zostaną poinformowani o konsekwencjach prawnych czynów agresywnych.
- Działania informacyjne:
- wystawa książek na temat "Agresja i przemoc",
- "Agresja i przemoc wśród młodzieży" – sporządzenie zestawienia bibliograficznego,
- cykl zajęć o asertywności, np. na godzinach wychowawczych,
- pomoc w wypełnianiu wolnego czasu poprzez organizowanie:
- wieczorów poetyckich,
- różnego rodzaju konkursów, np. literackich, recytatorskich, plastycznych,
- spotkań z ciekawymi ludźmi,
- włączanie do zajęć szkolnych osób, które pozostają na uboczu, przydzielanie im różnych funkcji.
Wszyscy nauczyciele mogą i zapewne podejmują działania mające na celu zapobieganie agresji, zaś szczególną rolę mogą tu odegrać poloniści, którzy przy okazji omawiania dzieł literackich niemal ciągle mają okazję pokazywać zachowania zgodne z ogólnie przyjętymi zasadami.
PODSUMOWANIE
Szkoła odgrywa istotną rolę w kłopotach dziecka w dwojaki sposób: jest ich bezpośrednią przyczyną bądź stanowi jedynie miejsce, w którym zostają one ujawnione. Stresy w szkole prowadzą czasem do problemów emocjonalnych również poza nią. Z drugiej strony szkoła może być jedynie miejscem, w którym dają o sobie znać frustracje powstające w domu lub gdzie indziej. Istotne jest więc, by wszyscy nauczyciele, psycholog, pedagog i dyrektor dokładnie obserwowali zachowania uczniów, współpracowali ze sobą, dzielili się swoimi spostrzeżeniami i szybko reagowali na niepokojące zjawiska. W sytuacji, gdy coraz więcej dzieci nie znajduje oparcia w trudnych sytuacjach życiowych, jedynym miejscem, w którym można prowadzić edukację emocjonalną, staje się oczywiście szkoła.
BIBLIOGRAFIA:
- Goleman D., Inteligencja emocjonalna. Poznań 1997.
- Grochulska J., Reedukacja dzieci agresywnych. Warszawa 1982.
- Ranschburg J., Lęk, gniew, agresja. Warszawa 1980.
- Skarżyska K., Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna., Psychologia Wychowawcza. 1998, nr 4.
- Szafińska – Chadała M., Świderka – Łappo A., Projekt przeciwdziałania agresji i przemocy. Biblioteka w Szkole. 2001, nr 4.
opracowała: Mariola Leyk nauczyciel bibliotekarz |
