Plan Pracy Logopedy Szkolnego
1. Zadania logopedy
• Profilaktyka (zapobieganie powstawaniu wad i czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy)
• stymulowanie procesu nabywania kompetencji i sprawności warunkujących prawidłowy przebieg komunikacji językowej
• czuwanie nad rozwojem mowy i doskonalenie jej
• zapobieganie dysharmonii rozwojowych
• stymulowanie rozwoju poznawczo- językowego
• prowadzenie ćwiczeń kształtujących prawidłową mowę i doskonalące mowę już ukształtowaną tj. - ćwiczeń ortofonicznych
- słuchowych
- rytmicznych
- usprawniające narządy mowy
- artykulacji
- dykcji
• współpraca z nauczycielami - uświadamianie ważności prawidłowej wymowy u dzieci; - zapewnienie pomocy o charakterze terapeutycznym i instruktażowym; - udostępnianie opracowanych materiałów
• pedagogizacja rodziców- prelekcje, gazetki, ankiety, wykaz literatury dotyczącej rozwoju mowy dziecka
2. Diagnostyka ( rozpoznawanie zakłóceń lub zaburzeń językowych)
o przeprowadzanie przesiewowych badań wymowy dzieci przedszkolnych
o zdiagnozowanie logopedyczne
o udostępnienie wyników badań zainteresowanym
3.Terapia (usuwanie, likwidowanie wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej i pomoc w przezwyciężaniu problemów dzieciom mających trudności z mówieniem, rozumieniem, pisaniem i czytaniem)
a. objęcie opieką logopedyczną wyznaczone dzieci
b. systematyczne prowadzenie zajęć logoterapii w przedszkolach i szkołach ( w małych zespołach bądź indywidualnie)
c. rozwijane komunikacji językowej poprzez usprawnianie funkcji mowy i
d. umiejętności wypowiadania się
e. wyrównywanie opóźnień mowy
f. korygowanie wad wymowy
g. stymulowanie rozwoju poznawczo- językowego
h.usprawnianie procesów wzrokowo- ruchowo- słuchowych
i. wyrównywanie dysharmonii w przypadku dzieci z zaburzoną koordynacją
j. udzielanie porad i wskazówek
k. zaprowadzenie dzienniczków zajęć logopedycznych z zaleceniami do utrwalenia w domu
l. poinstruowanie nauczycielki grupy o sposobach korekty wad wymowy z dziećmi objętymi terapią
m. w przypadku trudności, nawiązywanie kontaktu z psychologiem, audiologiem z poradni pedagogiczno- psychologicznej i poradni wad słuchu
ad 2 )
Badanie mowy przeprowadzamy na początku roku szkolnego, aby jak najwcześniej rozpocząć reedukację. Badanie dziecka z zaburzoną mową powinno zawierać uwagi oparte na:
-obserwacji, spostrzeżeniach rodziców i nauczycieli
-rozmowie przeprowadzonej z dzieckiem i obserwacji mowy spontanicznej pod kątem uchwycenia typowych objawów zaburzeń
-analizie techniki czytania i pisania (szkoła)
-analizie rysunków dziecka (przedszkole)
-zebraniu uwag o powodzeniu szkolnym uwzględniającym trudności
w opanowaniu nauki czytania i pisania
a) funkcjonowanie słuchu fonematycznego, m.in. błędy w pisaniu
b) zahamowanie i blokady emocjonalne u dzieci z zaburzoną mową
c) zaburzenia sfery motorycznej, np. niezborność ruchowa, mała precyzja ruchowa.
Badanie uzupełniające dotyczy:
-budowy i funkcjonowania narządów mowy oraz słuchu
-dodatkowych badań ortodontycznych, psychologicznych lub neurologicznych
ad 3)
Celem terapii wad mowy jest usunięcie wszelkich wadliwych dźwięków i wytworzenie na ich miejsce nowych, prawidłowych.
Terapia logopedyczna to oddziaływanie mające na celu:
- usuwanie zaburzeń mowy
- nauczanie mowy, która się nie wykształciła
- wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy
- likwidacja pierwotnych przyczyn i skutków zaburzeń mowy
Warunkiem prawidłowego wymawiania głosek są sprawne narządy mowy. Realizacja każdej głoski wymaga określonego układu artykulacyjnego i pracy określonych mięśni.
Terapię zaburzeń wymowy można prowadzić indywidualnie lub zespołowo w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia zaburzeń.
Metodyka ćwiczeń logopedycznych w nauczaniu prawidłowej artykulacji uwzględnia:
a) ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy(języka, warg, podniebienia, żuchwy)
b) ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu poprawnego i zaburzonego brzmienia
c) ćwiczenia polegające na ustawieniu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia
d) ćwiczenia wykonywane pod kontrolą wzrokową (lustro), kinestetyczną (dotykiem) i słuchową
e) ćwiczenia usprawniające wymowę wyćwiczonych głosek w izolacji, w sylabie, w wyrazie, w zdaniu, w mowie potocznej
f) ścisłą współpracę z domem i innymi nauczycielami
Najczęściej występujące zaburzenia mowy :
-sygmatyzm, czyli nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych.
przyczyną sygmatyzmu jest nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, głównie języka ( język zbyt duży, gruby, krótkie wędzidełko podjęzykowe), zniekształcenie zgryzu, które powoduje brak dentalizacji ( zgryz otwarty na pierwszym miejscu, lecz również przodozgryz i tyłozgryz), anomalie zębowe (trwałe bądź przejściowe w okresie wymiany uzębienia), rozszczep podniebienia, który powoduje niedostateczne zamknięcie jamy nosowej przez podniebienie miękkie (seplenienie nosowe)
Niska sprawność narządów artykulacyjnych- zwłaszcza języka, którego mięśnie mogą być zbyt słabe lub zbyt mocno napięte; brak pionizacji języka co powoduje „infantylne połykanie” ( podczas przełykania język znajduje się przy dolnych zębach, a nie przy wałku dziąsłowym), a to sprzyja wysuwaniu go w trakcie artykulacji między zęby, czyli tak zwanej wymowy międzyzębowej.
Upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich, czyli tych właśnie, które stanowią o barwie głosek dentalizowanych. Prowadzi to do niedostatecznego różnicowania tych głosek .
Obniżenie słyszalności – nawet niewielkie – gdy wystąpi w okresie rozwoju mowy może spowodować wadliwą wymowę głosek: s, ś, sz.
Częste choroby górnych dróg oddechowych. Niedrożność nosa zmusza do oddychania ustami, a to sprzyja wysuwaniu języka.
Praca korekcyjna – sygmatyzm (sz,ż,cz,dż)
Wywoływanie zaczynamy zwykle od głoski sz. Polecamy w tym celu unieść czubek języka do dziąseł. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie polecając język unosić i opuszczać, przytrzymywać w górze przez chwilę itp. Następnie ćwiczymy zaokrąglenie warg, potem łączymy te dwa elementy układ języka, warg i zbliżamy siekacze. Proponujemy dziecku naśladowanie szumu drzew, szelestu liści...Zwykle otrzymujemy głoskę sz , którą po kilkakrotnym powtórzeniu wprowadzamy do sylab, wyrazów, zdań.
Wywoływanie głosek s,z,c,dz, jest trudniejsze. Pracę nad tym szeregiem prawie zawsze rozpoczynamy od głoski s. Jedną z technik jest przekształcenie t. Wymawiamy tę głoskę delikatnie i z przedłużeniem równocześnie zbliżając siekacze (dentalizacja) i cofając kąciki warg. Otrzymujemy w ten sposób tsss. Następnie po kilku powtórzeniach prosimy dziecko, aby t było bardzo słabo artykułowane lub w końcu tylko pomyślane, więc cały akcent przeniesie się na s. Powtarzamy potem kilkakrotnie s, jeśli dziecku nie sprawia to trudności – łączymy je z samogłoskami. Niektórym dzieciom łatwiej jest łączyć np. st niż sa. Rozpoczynamy utrwalanie od wyrazów typu sto, stoi, stopa, stołek, studnia.
Przy międzyzębowości lepiej rozpocząć pracę od dziąsłowych, aby uzyskać choćby częściowe cofnięcie masy języka
I. Styczek radzi, aby włożyć dziecku zapałkę poprzecznie między siekacze tak, by wypowiadało ono s nie gubiąc zapałki. Dziecko uświadomi sobie, że można wymówić tę głoskę nie wkładając języka między zęby.
Przy artykulacjach bocznych pewną pomocą może być buteleczka po lekarstwie. Podczas wymawiania przedłużonego s przesuwamy wylot buteleczki wzdłuż warg dziecka. Ustalamy w ten sposób miejsce wychodzenia powietrza (słychać głośniejszy szum). Jeśli jest ono zlokalizowane nie na środku, zaczynamy od dmuchania do buteleczki umieszczonej przed środkowymi siekaczami i stopniowo przekształcamy to dmuchanie w sss. Jest to tylko pomoc dodatkowa.
Pozostałe głoski szeregu przedniojęzykowo – zębowego nie wymagają odrębnych technik wywoływania. Wszystkie one charakteryzują się płaskim ułożeniem języka, więc wywołanie i utrwalenie s jest przygotowaniem do wymowy z, c, dz. Pracujemy nad utrwalaniem kolejno każdej głoski.
Wady głosek środkowojęzykowych (ś, ż, ć, dź) są rzadko spotykane. Mogą one mieć substytuty w postaci s, z, c, dz lub sz ,ż, cz, dż, czasem przez t, d, ch. Bywają one też deformowane; wówczas obserwujemy niepełną miękkość , artykulacje boczne lub międzyzębowe.
Wywoływanie prawidłowej artykulacji głosek środkowojęzykowych jest znacznie trudniejsze niż uzyskiwanie zębowych czy dziąsłowych. Najczęściej stosuje się tu (po uprzedniej gimnastyce języka, szczególnie ćwiczeniu „kociego grzbietu”) przekształcanie głoski ch . Od precyzji wykonania tego ćwiczenia w dużej mierze zależy sukces. Takie chi należy zacząć wymawiać z opuszczoną szczęką dolną i w trakcie tejże artykulacji zbliżać do siebie zęby. Podobnie można przekształcić i przedłużając je i wymawiając szeptem (rozpocząć wymawianie od opuszczenia szczęki dolnej).
Wywołujemy więc zwykle głoskę ś, którą następnie utrwalamy. Na początku należy wprowadzać sylaby typu si i wyrazy takie jak siny, siwy, sito, sikorka. W następnej kolejności mogą być wprowadzane wyrazy typu śpi, śpiewa, śliwka, ślimak, czyli połączenia ś ze spółgłoską miękką.
rotacyzm to nieprawidłowa wymowa głoski "r".
przyczyną rotacyzmu może być nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych, głównie języka, który może być zbyt duży, gruby, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, co ogranicza sprawność języka, anomalie podniebienia twardego-podniebienie gotyckie, to znaczy zbyt mocno wysklepione, zbyt wysokie. Naśladowanie nieprawidłowych wzorców, niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.
Praca korekcyjna – rotacyzm
W większości przypadków rotacyzmu prowadzi się ćwiczenia wstępne, których celem jest doprowadzenie do wibracji czubka języka. Do podstawowych ćwiczeń języka należą:
1. Rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej tak, aby jego boki dotykały zębów trzonowych, a następnie wysuwanie szerokiego języka.
2. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.
3. Układanie szerokiego języka i wykonywanie wdechów i wydechów przy lekko rozchylonych wargach.
4. Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka dziąsłowego.
5. Liczenie górnych, a następnie dolnych zębów.
6. Masaż języka przez wysuwanie go i wsuwanie przez lekko zbliżone zęby.
7. Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.
8. Unoszenie szerokiego języka za górne zęby.
9. Kląskanie językiem.
Szybkie i delikatne wymawianie dziąsłowych głosek t i d oraz t, d, n, przy znacznym otwarciu ust.
Metody umożliwiające przekształcenie dźwięków pomocniczych, które muszą być przez pacjenta tworzone prawidłowo, w głoskę (r). Delikatne tworzenie d możemy osiągnąć polecając dziecku nucenie znanych melodyjek za pomocą dźwięku d.
Wymawiamy lekko i delikatnie sylaby te-de, przy czym podczas wymowy głoski d czubek języka powinien stykać się z dziąsłami.
W czasie tworzenia pomocniczego dźwięku l szybko poruszamy palcem wskazującym pod czubkiem języka dziecka.
W czasie przedłużania dźwięku pomocniczego ż opuszczamy energicznie szczękę dolną. Innym sposobem jest potrącanie palcem wędzidełka podjęzykowego w czasie wymawiania ż.
W miejscu gdzie powinna występować głoska r, wstawiamy podwójne dd, wymawiając np. bddat – brat, pddanie – pranie, tddawa – trawa.
Ważne i zasadnicze znaczenie ma dobór wyrazów do ćwiczeń logopedycznych. Jest to problem zależny od indywidualnych możliwości i warunków. Optymalna kolejność utrwalania wymowy r to ćwiczenia w których głoska ta występuje po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, m, f, w, ś, s, z, ź, sz, ż, w nagłosie i śródgłosie.
mowa bezdźwięczna ( ubezdźwięcznienie ) to:
nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności w danym fonemie zaburzenia w realizacji dźwięczności , które polegają na nie wymawianiu głosek dźwięcznych ( wyjątek stanowią samogłoski oraz spółgłoski sonorne: r,l,m,n,j,ń) zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów.
Zastępowanie spółgłosek dźwięcznych bezdźwięcznymi pojawia się jako wada samodzielna lub w połączeniu z innymi zaburzeniami artykulacji. Z reguły towarzyszą jej błędy w pisaniu i czytaniu.
Przyczyny mowy bezdźwięcznej:
-niedokształcenie słuchu fonematycznego
-zaburzenia słuchu
-trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady. Zakłócona praca mięśni przywodzących i napinających wiązadła głosowe, warunkujące ich drgania.
-niedokształcenie kinestezji mowy
-uszkodzenie centralnego systemu nerwowego
Przy m. bezdźwięcznej z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego, wargi i policzki są wiotkie, głos cichy, monotonny i bezbarwny.
Korekta jest dość długotrwała ze względu na występujące trudności w pisaniu i czytaniu, liczbę odkształconych dźwięków i utrudnienia związane z automatyzacją tych dźwięków w sylabach, wyrazach i w większych jednostkach. Praca korekcyjna-mowa bezdźwięczna
Metody korekcji mowy bezdźwięcznej to ćwiczenia słuchowe:
1. Ćwiczenia słuchu niewerbalnego, np. rozpoznawanie różnych dźwięków z otoczenia.
2. Ćwiczenia słuchu werbalnego, które pozwolą dziecku świadomie rozpoznawać właściwy dźwięk:
a) wypowiadanie samogłosek ustnych - a o e u i y – szeptem i cicho.
b) Nucenie melodyjek za pomocą izolowanych głosek, np. f f f f, s s s s, ś ś ś ś. Śpiewanie głosek bezdźwięcznych powoduje najczęściej ich udźwięcznienie – w sposób łatwy i przyjemny dla dziecka.
c) Wysłuchiwanie przez dziecko z taśmy magnetofonowej specjalnie nagranych wyrazów. Mogą to być wyrazy wypowiadane przez dziecko. W czasie odtwarzania nagrania można pokazywać rysunki obrazujące wypowiedziane wyrazy. Ćwiczenie to ma na celu uświadomienie dziecku wadliwej wymowy głosek dźwięcznych.
3. Rozpoznawanie przez dziecko drogą słuchową danego dźwięku wśród innych dźwięków. Na przykład prosi się dziecko o podniesienie ręki, gdy usłyszy z wśród innych dźwięków, np. r d m k z s t z . Dzieci starsze , tzn. 6, 7 – letnie, mogą w ten sposób rozpoznawać sylaby z udziałem głoski dźwięcznej, np.: zzzzzz - sssa, i głoski dźwięczne w wyrazach, np.: Gruba – grupa, goni – koni.
Fonetyczne metody korekcji mowy bezdźwięcznej to:
1. Powtarzanie dźwięków izolowanych. Ćwiczenie to polega na przedłużaniu jakiejś spółgłoski, najpierw przez logopedę, potem przez dziecko. Metoda ta przynosi dobre rezultaty przy udźwięcznianiu głosek: f fi s ś sz, nieco gorsze przy udźwięcznianiu głosek c ci cz, niewielkie przy pozostałych głoskach bezdźwięcznych mających swoje bezdźwięczne odpowiedniki, tzn. p pi t k ki W ćwiczeniach tych nie wskazane jest wzmacnianie artykulacji głosek dźwięcznych.
2. Metoda fonetycznej analogii polega na tym, że dźwięczność jednej głoski przenosi się na inne głoski, np. wata – zamek – ziarno – żyto
3. Metoda fonetycznej asymilacji polega na wykorzystaniu sąsiedztwa fonetycznego głoski, której dźwięczna wymowa została opanowana, np. głoska w może być wykorzystana do ćwiczenia d w wyrazach: dwoje, dwója, dwór; głoska dz do ćwiczenia b w wyrazie: dzbanek, głoska wi do ćwiczenia g w wyrazach: gwiazda, gwizdać, gwizdek itd..
Wykorzystanie głosek nosowych m, mi do ćwiczenia b, bi oraz n,ni do ćwiczenia d, di. Ćwiczenie to polega na bardzo szybkim i rytmicznym wymawianiu głosek nosowych i jednoczesnym zaciskaniu skrzydełek nosa.
-kappacyzm, gammacyzm to wady wymowy polegające na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych: k, g, ki, i.
Kappacyzm- zaburzona wymowa głoski k i ki. Wyraża się np. zamianą k głoską t lub jego opuszczaniem. Podobnie w przypadku gammacyzmu.
Przyczyną tych zaburzeń mogą być:
-niska sprawność ruchowa języka
-zła praca języka – zwłaszcza jego tylnej części – wynikająca z ograniczonych możliwości fizjologicznych powoduje, że zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim, szczególnie gdy po k, g występuje któraś z samogłosek szeregu przedniego np. e, i, to miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.
Praca korekcyjna – kappacyzm, gammacyzm
Dla wywołania głoski k często wystarczy, aby dziecko szeroko otworzyło usta i próbowało wymawiać k. Jeśli ma kłopoty z ułożeniem języka, wtedy czubek języka przytrzymujemy szpatułką, trzonkiem łyżeczki lub palcem i polecamy wymawiać t, ta. Unieruchomiony czubek języka nie będzie się mógł podnieść do góry, będzie natomiast podnosiła się tylna jego część.
Inny sposób to ułożenie dziecka na wznak i odchylenie głowy ku tyłowi; język cofa się w głąb jamy ustnej pod wpływem własnego ciężaru. W tej pozycji dochodzi do zwarcia tylnej części języka z podniebieniem miękkim.
Przytrzymując język, zawsze zaczynamy od t, ta, to, te, tu. Polecamy wymawiać k, ka, dopiero wtedy, gdy dziecko opanuje pracę języka potrzebną do wyprodukowania prawidłowego dźwięku.
G po nauczeniu k pojawia się zwykle samoistnie. Układ języka jest taki sam jak przy k. Jako dźwięczna nie jest wymawiana w wygłosie wyrazu. Zniekształceniu ulega tak jak k. Wadliwa wymowa zwykle polega na zamianie g na d (góra = dura, noga = noda ).
-rynolalia (nosowanie) zachodzi wówczas, gdy głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne i jest to wtedy nosowanie zamknięte lub odwrotnie, gdy głoski ustne są wymawiane jak głoski nosowe, tzn. łączą się z rezonansem nosowym, co określamy mianem – nosowanie otwarte.
Zarówno nosowanie otwarte, jak i zamknięte można podzielić na funkcjonalne i organiczne. Podział ten uwzględnia przyczyny wywołujące rynolalię.
-nosowanie funkcjonalne może być spowodowane brakiem kontroli słuchowej
-nosowanie organiczne to wymowa nosowa spowodowana rozszczepem podniebienia, zbyt krótkim podniebieniem miękkim lub jego wrodzonym niedorozwojem.
Przyczynami powodującymi nosową artykulację są:
-przy nosowaniu zamkniętym – przejście do jamy nosowej jest zamknięte (niedrożne) na skutek: przerostu śluzówki nosa, obrzęku przy ostrych stanach kataralnych, przerostu trzeciego migdałka, polipów, skrzywienia przegrody nosa. Wymienione przyczyny sprawiają, że wszystkie głoski są wymawiane z rezonansem ustnym. Warunkiem poprawy wymowy jest zlikwidowanie przyczyny (np. zabieg operacyjny lub leczenie stanów kataralnych).
-przy nosowaniu otwartym – przejście do jamy nosowej cały czas jest otwarte z powodu: rozszczepów podniebienia (czasem niewidocznych, bo podśluzówkowych), krótkiego podniebienia, nieprawidłowej pracy pierścienia gardłowego, co powoduje, że wszystkie głoski mają zabarwienie nosowe. Nosowanie otwarte powstaje w wyniku niedostatecznego oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej i dlatego pojawia się rezonans nosowy największy – w wypadku samogłosek – przy u,i, najmniejszy przy a.
Przy wymowie wszystkich spółgłosek miejsce artykulacji zostaje przesunięte do tyłu, w kierunku podstawy języka, tylnej ściany gardła i krtani.
Przy nosowaniu otwartym największemu zniekształceniu ulegają spółgłoski szczelinowe i zwarto-szczelinowe. Wszystkie głoski, niezależnie od sposobu ich realizacji wymawiane są z silnym zabarwieniem nosowym.
Praca korekcyjna w przypadku rynolalii na skutek rozszczepu podniebienia musi być prowadzona indywidualnie w zależności od rodzaju zaburzeń mowy, wieku, poziomu wiedzy i inteligencji pacjenta. Właściwe leczenie foniatryczne następuje raczej po operacyjnym leczeniu. Wykonywanie ćwiczeń przed operacją jest możliwe tylko przy zatykaniu nosa watą lub zaciskaniu skrzydełek nosa palcami w celu zniesienia nosowania. Wzbudza to świadomość prawidłowego brzmienia dźwięków mowy i wytwarza bodźce samokontroli. Kolejność ćwiczeń ustala się indywidualnie. Ćwiczenia stosowane w rehabilitacji dzieci z rozszczepami podniebienia dzielimy na trzy główne grupy:
1. ćwiczenia dla wytworzenia właściwego toru oddechowego i prawidłowej czynności zwierającego pierścienia gardła,
2. ćwiczenia warg i języka,
3. ćwiczenia artykulacji.
Jąkanie stanowi osobną grupę wad wymowy. Powstaje ono zwykle w wieku przedszkolnym, a ujawnia się wtórnie lub nasila w okresie dojrzewania.
W toku kształtowania się mowy istnieje szczególna podatność na wszelkie jej zaburzenia, bowiem wchodzą w grę ogólna ruchliwość dziecka, szybkie wzbogacanie słownika oraz rozwój myślenia. Rozumienie mowy rozwija się szybciej niż umiejętność wysławiania. Reagując zwykle emocjonalnie, dziecko nie może wyrazić swoich myśli. Czuje, że nie potrafi mówić płynnie, że musi powtarzać wyrazy dopóty, dopóki nie zjawi się inny wyraz, który nie sprawi mu trudności. Powstaje dysproporcja pomiędzy tym, co dziecko chciałoby, a co może powiedzieć. Jest ona źródłem napięć, które – przy braku rozumnej pomocy i życzliwości otoczenia – pogłębiają się i w końcu towarzyszą każdej wypowiedzi dziecka.
Jąkanie – najogólniej mówiąc – polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni związanych bezpośrednio lub pośrednio z aktem mowy. Dodatkowe skurcze mięśni oddechowych obejmują przede wszystkim przeponę. Mogą one pojawiać się w czasie wdechu i wydechu. Oddech jest krótki, przerywany lub przeciwnie – strumień powietrza bywa zatrzymany. Pacjent często mówi na wdechu.
Skurcze mięśni fonacyjnych uniemożliwiają rozwarcie strun głosowych. Struny zaciskają się, zachodzą jedna na drugą, głos wydobywa się z trudem, przy dużym oporze. Może zresztą nie dojść do zwarcia strun głosowych; stąd długie przerwy w mówieniu lub mowa szeptem.
Wzmożone napięcie mięśni fonacyjnych i artykulacyjnych uniemożliwia ich właściwe ruchy. Napięcia te (skurcze toniczne-blok) powstają przy głoskach zwartych, np. dziecko nie może płynnie powiedzieć wyrazu koza, gdyż wypiera początkowy dźwięk k (k-k-koza). Natomiast przy skurczach klonicznych ten sam ruch jest powtarzany kilka razy (powtarzanie sylab). W naszym przykładzie: ko-ko-koza.
Mowa jąkających się jest wybuchowa lub odwrotnie – monotonna, cicha, często z zabarwieniem nosowym.
Praca korekcyjna związana z jąkaniem to dobór właściwej terapii np.
1. technika powolnego, przedłużonego mówienia
2. terapia oddechowa
3. technika delikatnego startu mowy
4. echokorekcja
5. rytmizacja mówienia, śpiewoterapia
6. analiza objawów jąkania się
7. psychoterapia
8. relaksacja
Ćwiczenia z dziećmi jąkającymi się obejmują trzy zasadnicze elementy:
- prawidłowe oddychanie
- rozluźnienie napięcia mięśni narządów mowy poprzez relaks i psychoterapię
- regulację tempa i rytmu mowy
Po badaniu mowy rodzice powinni być powiadomieni o stanie mowy dziecka. Jest to konieczne ze względu na współpracę. Trzeba informować rodziców, nad czym obecnie pracuje i jak mają oni współdziałać, utrwalając uzyskiwane efekty.
Nawet kilkuminutowe, ale codzienne ćwiczenia rodziców z dzieckiem będą już wielką pomocą.
Elżbieta Ćwiertnia
Logopeda
Szkoła Podstawowa
im. Henryka Sienkiewicza
w Grojcu |
