Opracowała:
Jolanta Kaczorowska
nauczyciel
Szkoła Podstawowa nr 3 Lipno
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Zaburzeniom procesu czytania i pisania przypisywano różne przyczyny, powstało więc wiele koncepcji wyjaśniających etiologię tych zaburzeń.
Aktualnie określa się je trzema odrębnymi nazwami:
- dysleksja – to niemożność nabycia umiejętności czytania, trudności w czytaniu;
- dysortografia – to niemożność nabycia umiejętności poprawnego pisania (występowanie wszelkiego typu odstępstw od prawidłowego zapisu, nie tylko tzw. błędów ortograficznych).
- dysgrafia- to trudność osiągania dobrego poziomu graficznego pisma tzw. brzydkie pismo.
Zwykle dysleksja, dysgrafia i dysortografia nie występują w izolacji, tylko jako zespół trudności w uczeniu się, przede wszystkim w czytaniu i pisaniu.
Istnieje postać dysleksji zwanej dyskalkulią , której cechą charakterystyczną jest nieradzenie sobie z matematyką, szczególnie z liczbami. Powszechnym objawem dyskalkuli jest niemożność zapamiętania numerów telefonów.
Halina Spionek (1965r) jedynie szacunkowo podała, że około 10 – 15 % uczniów szkół podstawowych napotyka trudności w opanowaniu czytania i pisania.Na każde 25 osób jedna odczuwa paniczny lęk przed pisaniem lub czytaniem.
Według najnowszej definicji z 1994 r opublikowanej przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona, dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie ( tzn. zmieniona jest struktura centralnego układu nerwowego).
Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania mogą być uwarunkowane genetycznie – wskutek niepełnowartościowego materiału genetycznego, przekazywanego na drodze dziedziczenia, jak i organicznie – czynnikami patogennymi oddziałującymi niekorzystnie na centralny układ nerwowy dziecka w okresie prenatalnym (niedokształcenia CUN),porodu i tuż po urodzeniu się dziecka ( mikrouszkodzenia CUN).Zmiany strukturalne powodują opóźnione dojrzewanie i względnie trwałe zaburzenia funkcji centralnego układu nerwowego ( okolic związanych z mową, czytaniem i pisaniem).
Objawy dysleksji rozwojowej.
Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, ale już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują tzw. dzieci "ryzyka dysleksji".
Wiek przedszkolny.
- Trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp.,
- Trudności w zapamiętywaniu i wypełnianiu więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
- Opóźnienie rozwoju mowy :trudności w wypowiadaniu się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i wyrazów,
- Trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów,
- Mylenie nazw kierunków: prawa, lewa,
- Oburęczność,
- Trudności z wykonywaniem zabaw dydaktycznych angażujących funkcje wzrokowe ( mozaiki, układanki, puzzle, układanie wzorów z klocków)
- Prymitywne rysunki schematyczne, ubogie w szczegóły,
- Trudności w nauce wierszyków.
- Trudności z wydzielaniem i syntetyzowaniem głosek,
- Trudności z różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie np. noże-nosze, bułka- półka,
- Trudności w zabawach ruchowych, wymagających sprawności manualnych np. rzucanie i chwytanie piłki.
Wiek szkolny.
- Trudności w pisaniu:
- Kłopoty w pisaniu ze słuchu
- Mylenie liter b-p, d-b; u-n, m-w, s-z, dz-c, sz-s, ł-l-t, e-ę, ą-a
- Trudności w pisaniu wyrazów ze zmiękczeniami, dwuznakami, głoskami tracącymi miękkość
- Brak różnicowania ę-en, ą-om
- Opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów
- Przestawianie liter w wyrazach
- Błędy typowo ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej
- Wolne tempo pisania
- Zniekształcenie strony graficznej
- Niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter
- Złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niewłaściwe zachowanie marginesu
- Brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji
- Pomijanie znaków diakrytycznych (kropek, haczyków nad i pod literą)
- Trudności w czytaniu:
- Wolne tempo czytania
- Błędy w czytaniu : zamiana liter, opuszczanie, zamiana brzmienia
- Nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów
- Trudności we właściwej intonacji czytanych tekstów
- Słabe rozumienie czytanej treści
- "zgadywanie" znaczenia czytanych napisów
- opuszczanie całych linijek w czytaniu niechęć do czytania , zwłaszcza głośnego
- Trudności występujące w nauce innych przedmiotów:
- w rysowaniu:
- zbyt silny lub zbyt słaby nacisk ołówka
- zmiana kierunku w rysunkach
- kłopoty z rozplanowaniem rysunku na kartce
- w uczeniu się pamięciowym:
- trudności w nauce tabliczki mnożenia
- trudności w nauce wierszy
- trudności w nauce ciągów słownych (np. nazwy miesięcy)
- Trudności w nauce matematyki (dyskalkulia):
- nieumiejętność słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, nieprawidłowe nazywanie cyfr i liczb, symboli działań
- niewłaściwe manipulowanie konkretnymi przedmiotami lub ich rysunkami, np. podczas liczenia przedmiotów, porównywania wielkości i ilości
- nieumiejętność odczytywania symboli matematycznych : cyfr, liczb, znaków działań matematycznych, zapisanych operacji matematycznych
- złe rozumienie pojęć i zależności matematycznych oraz wykonywania obliczeń w pamięci
- zamienianie operacji matematycznych
- trudności w zapamiętaniu kolejności operacji potrzebnych do wykonania zadania testowego
- zaburzenia orientacji przestrzennej, mylenie kierunków, zmiana wzajemnego położenia przedmiotów
- trudności w posługiwaniu się językiem matematycznym
- mylenie figur geometrycznych
- przestawianie kolejności cyfr w liczbach kilkucyfrowych
- trudności w posługiwaniu się przyrządami mierniczymi i kreślarskimi : linijka, kątomierz, ekierka, cyrkiel
- Trudności występujące na lekcjach wychowania fizycznego:
- błędne rozumienie instrukcji ćwiczeń spowodowane słabą orientacją w schemacie ciała i przestrzeni
- obniżona sprawność ruchowa
Są to najważniejsze symptomy, które mimo wysiłku ucznia, często uniemożliwiają mu osiągnięcie sukcesu, jeśli nie zostanie podjęta odpowiednia terapia.
Nauczyciel powinien być dobrym obserwatorem i jeśli zauważy niepokojące sygnały to ma on obowiązek podjąć odpowiednie działania.
Może poprosić o pomoc pedagoga szkolnego, skierować dziecko na zespół wyrównawczy, podjąć rozmowę z rodzicami na temat ewentualnych badań w poradni pedagogiczno-psychologicznej.
Im szybciej dziecko zostanie zdiagnozowane, tym większa szansa na wyrównanie lub zniwelowanie deficytów. Pamiętać należy o tym, że uczeń ze stwierdzoną dysleksją ma również przywileje na egzaminie zewnętrznym (wydłużony czas pracy, większa tolerancja na błędy, prawo do przeczytania arkusza egzaminacyjnego przez nauczyciela).
Mając na względzie powyższe wiadomości można przytoczyć kilka praktycznych wskazówek do pracy z dzieckiem dyslektycznym:
- oceniając pracę ucznia dyslektycznego, powinno się uwzględniać włożony w nią wysiłek, ocena w głównej mierze powinna dotyczyć poprawności wypowiedzi ustnych i strony merytorycznej pracy pisemnej
- należy wydłużyć limit czasu na pisanie sprawdzianów, zastąpić pisanie ze słuchu pisaniem z pamięci
- nie należy odpytywać uczniów z czytania głośnego przed całą klasą nie oceniać pisma w przypadku dysgrafii
- wyrabiać nawyk pracy ze słownikiem, uczyć praktycznie wykorzystywać zasady i reguły ortograficzne
- uczeń, u którego stwierdzono dysleksję, powinien być włączony do zespołu korekcyjno- kompensacyjnego na terenie szkoły
Bardzo istotny jest również stosunek nauczyciela do ucznia z trudnościami w uczeniu się, sposoby postępowania.
Na co należy zwrócić szczególną uwagę, jakie respektować zasady:
- chwalić za najmniejszy postęp w nauce
- otoczyć szczególną opieką
- jasno konstruować polecenia
- zmniejszać zakres prac pisemnych do niezbędnego minimum
- dać możliwość wykazania się umiejętnościami, które nie sprawiają kłopotów
- stosować urozmaicone formy ćwiczeń
- zachęcać do wykonywania różnorodnych form prac
Bardzo ważnym elementem pracy z uczniem mającym trudności w nauce jest wciągnięcie do współpracy rodziców. Zadania podejmowane w szkole powinny być kontynuowane w domu. Rodzice również powinni być świadomi problemu oraz zorientowani jak pomóc własnemu dziecku.
Prof.dr.hab. Marta Bogdanowicz opracowała Dekalog dla rodziców dzieci dyslektycznych. Zawiera on następujące uwagi i zalecenia:
NIE – "nie czyń bliźniemu , co Tobie niemiłe"
- Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego.
- Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je do pracy.
- Nie łudź się, że dziecko "samo z tego wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów" lub , że ktoś je z tego "wyleczy".
- Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ogranicza się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
- Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.
TAK – "strzeżonego Pan Bóg strzeże"
- Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
- Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka na czym polegają i co jest ich przyczyną, skonsultuj się ze specja- listą (psychologiem, pedagogiem, logopedą).
- Aby jak najwcześniej pomóc dziecku:
- Zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga
- Korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela- terapeuty ( w formie terapii indywidualnej i grupowej) Bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym
- Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towa- rzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
- Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za wło- żony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.
Według Marty Bogdanowicz rozpoznanie dysleksji rozwojowej jest możliwe na podstawie badań przeprowadzonych przez zespół specjalistów.
Diagnoza obejmuje zatem:
- badania psychologiczne
- badania pedagogiczne
Czasem wymagane są też:
- badania logopedyczne
- badania neurologiczne
- badania okulistyczne
- badania laryngologiczne
Zadaniem psychologa jest przeprowadzenie wywiadu z rodzicami dziecka na temat tempa, rytmu, dynamiki i warunków rozwoju dziecka. Następnie badana jest sprawność intelektualna poprzez test inteligencji.
W dalszej kolejności oceniany jest poziom funkcjonowania procesów leżących u podstaw czytania i pisania , a więc:
- funkcji wzrokowych
- funkcji słuchowych
- motoryki
- funkcji językowych
- integracji percepcyjno- motorycznej
- lateralizacji
- orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
Badania obejmują ocenę poziomu opanowania umiejętności czytania i pisania.
Badanie umiejętności czytania dotyczy:
- znajomości liter
- techniki czytania (głoskami, sylabami, metodą kombinowaną, globalnie)
- rodzaju popełnianych błędów (mylenie wzrokowe liter podobnych i asymetrycznych, zamiana głosek, przestawianie, dodawanie, opuszczanie liter, perseweracja, inwersja, zamiana końcówek, urywanie wyrazów, konfabulacje)
- tempa czytania
- rozumienia czytanego tekstu w czytaniu cichym i głośnym
Stopień opanowania umiejętności pisania bada się, analizując próbki pisma dziecka (np. zeszyt szkolny).
Wykonuje się trzy rodzaje prób:
- przepisywanie (zwraca się uwagę na sposób przepisywania: po literze, sylabami, po kilka liter, wyrazami, " dyktowanie" sobie gubienie liter lub ich elementów, zamianę liter podobnych wzrokowo
- pisanie z pamięci ( zwraca się uwagę na to , czy dziecko zamienia, opuszcza, dodaje litery, przestawia litery lub sylaby, gubi litery w zbiegu spółgłosek, opuszcza lub zamienia końcówki, podwaja litery, pisze fonetycznie, robi błędy typowo ortograficzne)
- pisanie ze słuchu
Pedagog ocenia także na podstawie prób pisania poziom graficzny pisma. Zwraca uwagę na następujące rodzaje błędów : nie mieszczenie się w liniaturze, drżąca lub kanciasta linia liter, wadliwy sposób ich łączenia, niewłaściwe rozmieszczenie tekstu na kartce, niekształtne lub nieproporcjonalne litery, linia pisma zbyt rozwlekła lub zbyt ścieśniona, litery o różnym kierunku, brak połączeń.
Orzeczenie zawierające wyniki badań psychologicznych, pedagogicznych oraz innych powinny być podstawą do sformułowania programu postępowania terapeutycznego.
O zapewnienie pomocy dzieciom z dysleksją powinny dbać placówki opiekuńczo – dydaktyczne, jest to bowiem ich podstawowym zadaniem. W Polsce istnieją podstawy prawne, zawarte w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 stycznia 2001 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno- pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach ( Dz.U. nr 13 z 2001 r., poz. 110 )-treść rozporządzenia znajduje się w załączniku nr 1. |
