Joanna A. Wnęk
Akademia Pedagogiczna
Przyczyny wstępowania młodych ludzi do sekt- analiza problemu
Transformacja społeczna i ustrojowa po 1989 roku spowodowała liczne zmiany i przyczyniła się do pojawienia całej palety nowych zjawisk społecznych. Wśród nich są dynamicznie rozwijające się grupy pseudoreligijne i sekty, które stanowią szczególne zagrożenie dla młodego pokolenia. Sekty najczęściej werbują ludzi młodych, niepokornych i zbuntowanych. Ofiarami mogą się stać zarówno dzieci z dobrych domów, jak i zaniedbane wychowawczo, często zakompleksione i osamotnione. Wynika to ze specyfiki okresu dojrzewania. W swoich rozważaniach skupię się na trzeciej fazie dojrzewania, która według I. Obuchowskiej przypada na koniec gimnazjum i początek szkoły średniej, fazie charakteryzującej się poszukiwaniem wyjścia z chaosu przeżyć i działań, stopniowym uporządkowaniem świata, stawianiem sobie celów i próbie dostosowywania do nich swojego postępowania . Główną rolę zaczynają w tym czasie odgrywać procesy intelektualne w wyniku, czego rodzi się silna potrzeba zrozumienia otaczającego świata. Poszukiwanie własnej tożsamości wyraża się w licznych pytaniach, które stawiają sobie młodzi ludzie. Pierwsze z nich dotyczy wiedzy o samym sobie "kim jestem" oraz ocenie siebie w oczach "znaczących innych". Stąd tak silna w tym wieku potrzeba autorytetów. Z jednej strony młodzież neguje dotychczasowe "dziecinne" autorytety, a z drugiej potrzebuje ich do swojego rozwoju.
W okresie kreowania własnej tożsamości młodzi ludzie stosują pewne zabiegi mające na celu: potwierdzenie ciągłości istnienia i poszukiwanie niezawodności miłości rodziców, próby zmiany własnego wizerunku i sprawdzanie siebie . Powyższe zachowania stanowią podatny grunt dla działalności sekt. Jeżeli młodzież nie czuje się akceptowana w rodzinie, a mogą taką sytuację pogłębiać konflikty, do których dochodzi z racji nonkonformistycznego nastawienia młodych wobec dotychczasowych wartości, bombardowanie miłością ze strony sekty zapełnia powstałą lukę emocjonalną. W sekcie młody człowiek spotyka osoby, które nie tylko okazują mu życzliwość, ale dodatkowo bardzo go potrzebują. Pojawia się, zatem jasno wytyczony cel pracy dla wspólnoty. To Absolut wybrał młodego człowieka i chce, aby przez przywódcę duchowego służyć Mu swoją młodością. Powoli znajduje on swoje miejsce w życiu.
W okresie dojrzewania wszystko w życiu młodego człowieka podlega gwałtownym zmianom, dlatego z takim zaangażowaniem poszukuje on stałości. Sekta najczęściej jawi się młodym jako grupa stojąca na straży odwiecznych, niezmiennych wartości, które dzięki izolacji od świata zewnętrznego, były w stanie przetrwać do dzisiaj.
Próba zmiany własnego wizerunku wiąże się z poszukiwaniem osób, na których można byłoby się wzorować. Taką osobą może stać się guru, który uczyni z adepta nowego człowieka. Stare kompleksy i wyobrażenia przestaną istnieć, wraz z proponowanym zerwaniem z przeszłością. Guru jest zawsze uśmiechnięty i pełen wyrozumiałości, zawsze znajdzie czas, aby rozwikłać rozterki duchowe. Sekta ofiarowuje nowy system wartości, imię, status, członkowie często posługują się nowym kodem językowym zarezerwowanym wyłącznie dla wybranych. Najważniejszą kwestią jest oczywiście fakt, że można zbawiać świat poprzez bezinteresowną pracę na chwałę Boga, jak ma to miejsce choćby w Instytucie Wiedzy o Tożsamości Misji Czaitanii.
Ostatnim elementem procesu tworzenia tożsamości w okresie dojrzewania jest ciągłe sprawdzanie siebie. Liczne zadania zlecane przez grupę dają możliwością zweryfikowania własnej sprawności. Dodatkowo członkom sekty wmawia się, że będą prześladowani przez otoczenie i wytrwają tylko najwierniejsi i najsilniejsi. Takie podniesienie poprzeczki sprawia, że grupa staje się atrakcyjniejsza. Sekty mają pewne obrzędy związane z inicjacją i kolejnymi stopniami wtajemniczenia. W wyścigu do wyższego stopnia w hierarchii grupy, realizuje się potrzeba podjęcia ryzyka przez młodego człowieka.
Wejście do sekty często wiąże się z odejściem z domu rodzinnego. W tym momencie zostaje zaspokojone jakże silne pragnienie bycia samodzielnym i decydowania o swoim życiu.
Złożoność procesu dojrzewania analizuje również Ministerstwo Edukacji Narodowej. W Reformie Programowej przeznaczonej dla gimnazjum można przeczytać; W okresie dojrzewania ujawniają się dwa syndromy. Skupienie na samym sobie i równocześnie przeświadczenie o tym, że jest się wciąż pod krytycznym okiem oceny dokonywanej przez innych ludzi.(...) Rodzi się osobowość a towarzyszy temu chaos, stąd wynikają następujące błędy; mylenie intymności z zamknięciem się w sobie, zastępowanie krytyki krytykanctwem, identyfikowanie wolności z robieniem, tego, na co ma się ochotę, zmienność nastrojów i burza uczuć . Jak widać wszelkie działania profilaktyczne należałoby rozpocząć od próby zrozumienia młodego człowieka oraz motywów, jakimi się kieruje w tym okresie rozwoju.
Na okres dojrzewania przypada również kryzys tożsamość. Przez kryzys w literaturze najczęściej rozumie się efekt zakłócenia równowagi pomiędzy oczekiwaniami i możliwościami młodego człowieka a wewnętrznymi naciskami społecznymi. Jeżeli osoba przejdzie ten etap pozytywnie, zakończy się on scaleniem wiedzy o sobie i prawidłowym zdefiniowaniem własnego zespołu ról. Wszelkie zaburzenia na tym etapie rzutują na dalszy rozwój jednostki. Bywa, że ktoś włącza się w grupę społeczną i z niej przyjmuje gotowe wzory tożsamości, ukształtowane przez daną zbiorowość . Sekta bardzo dokładnie definiuje role, jakie mają przyjąć jej członkowie i jasno określa obowiązujące normy. Nie trzeba podejmować trudu poszukiwań, wystarczy przyjąć gotowe. Osoby mające problemy na tym etapie rozwoju są szczególnie podatne na werbunek sekt. Integracja tożsamości nie musi obejmować przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, gdyż w grupie wymazuje się stary obraz siebie i pracuje nad stworzeniem nowego, zgodnego z dyrektywami przyjętymi przez członków. Określenie siebie, swojej tożsamości prowadzi z reguły do chęci dokonywania samodzielnych wyborów. Z drugiej strony młodzież może jednak odczuwać lęk przed nieznanymi skutkami, przed często nieodwracalnymi konsekwencjami swoich decyzji. Przebywającym w sekcie wydaje się, że dokonują własnych wolnych wyborów i kontrolują to. Z drugiej strony obecność wspólnoty i mistrza duchowego daje jakże potrzebne poczucie bezpieczeństwa.
Nie bez znaczenia na podejmowanie przez młodych decyzji przystąpienia do grupy jest kreująca się w tym okresie moralność. Konformizm młodzieżowy charakteryzuje się uleganiem wzorom tzw. podkultur. Podkreślenie swojej odrębności staje się wartością samą w sobie. Drugie charakterystyczne zjawisko dla okresu dojrzewania to rygoryzm moralny, polegający na ujmowaniu określonych powinności jako bezwzględnych, których nie wolno zignorować. Ta sytuacja jest wymarzonym polem dla działalności sekt. Zlecone przez grupę zadania są traktowane z wielkim zaangażowaniem i wypełniane zawsze wzorowo.
W licznych badaniach na temat sekt poświęcono sporo uwagi przyczynom popularności nowych ruchów religijnych wśród młodych ludzi. Raport Konferencji Episkopatu wyróżnia dziesięć powodów:
- Potrzeba przynależności, poczucie wspólnoty;
- Poszukiwanie odpowiedzi;
- Dążenie do integralności, holizmu;
- Poszukiwanie tożsamości kulturowej;
- Potrzeba bycia uznanym, wyróżnionym;
- Poszukiwanie transcendencji;
- Potrzeba duchowego kierownictwa;
- Potrzeba wizji;
- Potrzeba zaangażowania się i włączenia .
Proponowane przyczyny są zawężone do dysfunkcji w działalności dwóch instytucji; rodziny i Kościoła. Nie uwzględniają traumatycznych wydarzeń w życiu człowieka, tzw."zakrętów", które są najczęstszą przyczyną poszukiwania pomocy w grupie. Werbownicy sekt przede wszystkim mają za zadanie poznać problemy i dylematy adepta, aby móc wyjść do niego z najlepszą ofertą. Dzięki licznym socjotechnikom stosowanym przez sekty, już krótka rozmowa z kandydatem daje możliwość zdobycia wystarczającej wiedzy na jego temat oraz zaprojektowania planu "rozszyfrowania" go.
P. Popek w swoich badaniach, prowadzonych w październiku 2000 roku na grupie 124 studentów pierwszego roku pedagogiki, socjologii i pracy socjalnej, uzyskał następujące wyniki dotyczące przyczyn wstępowania młodych do sekt.
- ciekawość, poszukiwanie nowych wartości, ideałów, chęć spróbowania czegoś nowego 48,4% badanych
- samotność, odrzucenie, alienacja, brak zrozumienia u innych 41,9%
- brak poczucia własnej wartości, samodzielności, niska asertywność, kompleksy 34,7%
- problemy w środowisku rodzinnym, szkolnym, kryzysy, załamania 33,1%
- potrzeby przynależności i wspólnoty 24,2%
- skuteczne metody werbowania, pozyskiwania członków stosowane przez sekty 8,1%
- brak zainteresowań, pozytywnych wzorów spędzania czasu wolnego 5,6%
- kryzys tradycyjnych kościołów, rozczarowanie się nimi 4,8%
- bunt, przeciwstawienie się normom panującym w społeczeństwie 4,8%
- brak elementarnej wiedzy dotyczącej zagrożeń związanych z funkcjonowaniem sekt 4,8%
- hedonistyczny stosunek do życia, świata 4,0%
- potrzeba bycia rozpoznanym i wyróżnionym 0,8%
- bieda, złe ekonomiczne warunki materialne 0,8% ·.
Powyższe przyczyny można podzielić na te obiektywne, zależne od środowiska i subiektywne, tkwiące w jednostkach.
Młodzi ludzie wskazali na brak rzetelnej wiedzy na temat działalności ruchów kultowych, a także brak pozytywnych wzorców spędzania wolnego czasu. Opinia ta powinna stanowić wyzwanie dla nauczycieli i szkół. Czasem wystarczy poświęcić kilka lekcji wychowawczych i zasygnalizować problem, aby wzbudzić w młodym człowieku postawę ograniczonego zaufania. .
P. Descouvemont wyróżnił oprócz wyżej podanych potrzebę pewności. Młody człowiek może stracić poczucie stabilności w związku z ciągłymi zmianami we własnym ciele, a także otaczającej go rzeczywistości. Nie ma już takiego zakorzenienia w tradycji i systemie normatywnym, gdyż pierwsze traci rację bytu a drugie jest coraz bardziej względne. Naprzeciw tym zjawiskom wychodzi sekta i proponuje jasny przepis na życie i znalezienie szczęścia. Tradycje praktyk tych grup sięgają odległych czasów i mają swoje źródła w przekazach ustnych lub świętych księgach Wschodu.
Z badań OBOP-u przeprowadzonych w lipcu 1999 roku wynika, iż najczęstszą przyczyną wstępowania do sekt według Polaków jest działalność przywódców tych ugrupowań religijnych, którzy wykorzystują ludzkie słabości do podporządkowania sobie innych. Tego typu pogląd wyznaje 90% społeczeństwa. Ponad 80% ankietowanych uważa, że motywem wchodzenia do sekt jest potrzeba doznań nowych przygód i wrażeń. Natomiast 82% respondentów wskazało deprywację psychiczną i zagubienie adepta, a73% uznało, że przyczyna tkwi w utracie zaufania do tradycyjnych Kościołów. Pozostałe przyczyny uwzględnione przez badanych to; potrzeba afiliacji, więzi z grupą, która stanie się wspólnotą (77%), posiadanie przyjaciół i znajomych związanych z sektą (79%), brak ciepła i zainteresowania w domu rodzinnym (69%), rygoryzm środowiska, w którym jednostka dorastała, nadmierna kontrola ze strony rodziców (46%) oraz działanie sił nadprzyrodzonych, dokładnie szatana (41%) . Analiza wyżej wymienionych motywów pokazuje interesującą zależność. Do sekt trafiają ludzie nadmiernie kontrolowani w środowisku rodzinnym i tam nadal podlegają ścisłej kontroli ze strony współwyznawców i przywódcy. Mamy tu do czynienia z mechanizmem wyuczonej bezradności. Z jednej strony osoba ucieka od pewnej rzeczywistości, ale z drugiej strony nie potrafi funkcjonować w innej. Tworzy się zamknięty krąg, podobnie jak w przypadku dziewcząt z rodzin alkoholików, które wiążą się w przyszłości z alkoholikami.
Warto zauważyć, że we wszystkich ujęciach problematyki pojawia się brak wspólnoty, co świadczy, że współcześni ludzie czują się zagubieni w globalnej wiosce, a nieograniczony wirtualny kontakt z ludźmi z całego świata nie zrekompensuje potrzeby bezpośredniej relacji z drugą osobą, często zapracowanym rodzicem. Potrzeba uczestnictwa i działania w grupie jest jedną z cech konstytutywnych młodego wieku. Członkowie rodziny spotykają się w domu wieczorem, aby przenocować. Coraz mniej rzeczy wykonują razem. Sekty wychodzą naprzeciw potrzebie przynależności i wspólnoty. Przede wszystkim sekty są małymi grupami, gdzie wytwarza się więź strukturalno-podmiotowa. Tutaj jest zawsze czas na rozmowę, wiele zadań wykonuje się wspólnie a na spotkaniach widzi się te same przyjazne twarze. Większość ludzi trafia do sekt nie z pobudek religijnych, ale poszukując stałej bliskości z drugim człowiekiem.
Moje rozważania mają na celu przede wszystkim uświadomienie, jak bardzo sekty zagrażają młodemu pokoleniu i jak wielka odpowiedzialność spoczywa na rodzicach. Współczesne realia wymagają, aby większość czasu spędzać poza domem; praca, szkoła, nauka języków obcych, kursy i rozwijanie wszelkich uzdolnień. Nie można jednak zapominać, że dla młodych ludzi bardzo ważna jest więź emocjonalna, którą może dać rodzina. Rodzice muszą umieć rozpoznawać potrzeby wynikające z procesu dojrzewania i tak organizować własny czas, aby znaleźć każdego dnia chwilę na kontakt z dzieckiem i przedyskutowanie jego młodzieńczych problemów. W przeciwnym razie może się pojawić grupa, która zaoferuje naszemu dziecku to, czego potrzebuje. Skutki zetknięcia się z taką grupą mogą być bardzo brzemiennie w skutkach |
