Origami –to licząca prawie tysiąc lat sztuka składania papieru. Składanie papieru jako element obyczajów pojawiło się w starożytnych Chinach. Do dzisiaj znane są podstawowe figurki składane z kwiatów, które w japońskich podręcznikach origami traktuje się jako stare chińskie modele – Chińczycy wykorzystywali origami podczas obrzędów chowania zmarłych. Zamożne rodziny składały do grobowców wraz ze zmarłym wszelkie przedmioty, które służyły mu za życia. A ponieważ grobowce były grabione, z biegiem lat zamieniono drogocenne przedmioty na ich papierowe repliki. Również w rodzinach mniej zamożnych papierowe figurki zanoszono na stosy pogrzebowe i palono wraz ze zmarłymi.
W niektórych małych, chińskich miasteczkach istnieją do dziś sklepy, w których Chińczycy zaopatrują się w charakterystyczny papier pogrzebowy do składania oraz w same figurki. Rodziny w dzień pogrzebu zanoszą papierowe kwiaty, zwierzęta i palą na stosie pogrzebowym. Zanim Chińczycy wynaleźli szachy, kobiety chińskie kreśliły kwadraty nie przy pomocy linijki, ale przy pomocy zgiętej kartki, gdyż był to jedyny sposób na uzyskanie dokładnego fragmentu prostej. Sama sztuka origami nie jest również obca innym ludom Dalekiego Wschodu - znana jest w Wietnamie, Korei. Jednak najbardziej origami charakteryzuje kulturę japońską. Japończycy stworzyli wiele tysięcy papierowych form, różnorodne techniki składania, pierwsi zaczęli tworzyć podręczniki do nauki tej pięknej sztuki. Są też producentami najodpowiedniejszego papieru do składania. Japońscy mistrzowie sztuki origami uczą technik składania na wszystkich kontynentach. Wiele form to symbole związane ze świętami, obrzędami, np. choremu rodzina składa żurawie jako symbol powrotu do zdrowia, osobie która zdała egzamin czy osiągnęła sukces wręcza się żurawia gratulacyjnego itd. W czasie święta chłopca na długich tyczkach przed domami powiewają latawce w kształcie karpi z papieru. Tyle jest karpi ilu mężczyzn jest w domu.
Na początku origami było jedynie rozrywką dworu cesarskiego. Z czasem upowszechniło się, zyskując popularność w całym kraju. Już w XIX wieku zafascynowało również Europejczyków, także jako metoda pracy wychowawczej. W Europie popularyzatorem techniki składania papieru był Friedrich Frobel, z którego inicjatywy powstały w Niemczech pierwsze przedszkola. Kiedy w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych świat podbiła sztuka origami – w Niemczech padła na podatny grunt przygotowany przez Frobla. Pochodzenie wielu form nie jest dokładnie znane – nie wiadomo czy wywodzą się one ze szkoły froblowskiej, czy też japońskiej, gdyż oba te kierunki z biegiem czasu wzbogacały się i wzajemnie upodabniały. Dzisiaj zyskuje wciąż nowych zwolenników na całym świecie. Znajduje również zastosowanie praktyczne, bowiem prace z papieru są ciekawą ozdobą pokoju dziecięcego, elementem wystroju wnętrza, ozdobą stołu, kartką z życzeniami, drobnym prezentem itp., a zabawki "origami" dostarczają wiele radości. W Japonii sztuka origami jest bardzo popularna wśród dzieci, coraz częściej jednak sięgają po nią architekci, projektanci, lekarze i psychologowie. Okazuje się, że origami ze sztuki magicznej ofiarowywanej Bogom poprzez origami jako element zabawy stało się ważnym źródłem inspiracji dla wielu dziedzin codziennego życia w Japonii. Architekci w oparciu o całe bogactwo przeróżnych form origami kształtują przestrzeń, nadając coraz to nowocześniejszą bryłę współczesnym domom. Projektanci zaś, nawiązując do origami, nadają estetyczny wygląd mieszkaniom, hotelom i instytucjom. Lekarze wykorzystują origami przy rehabilitacji osób starszych i chorych, a psychologowie przy badaniu cech charakteru, bowiem origami to nie tylko odtwarzanie natury, to przede wszystkim jej tworzenie, to nadanie jej wyrazu własnego widzenia świata.
ORIGAMI...
...jest więc dzisiaj:
- sztuką składania papieru,
- metodą pracy wychowawczej z dziećmi, młodzieżą, a także dorosłymi,
- metodą edukacyjną wspierania rozwoju,
- formą terapii w pracy z dziećmi z deficytami rozwojowymi oraz upośledzonymi,
- metodą stymulującą rozwój dzieci wybitnie zdolnych,
- metodą na sukces ucznia i nauczyciela (etapowość w składaniu tworzy wiele progów do osiągania kolejnych sukcesów),
- narzędziem pracy wychowawczej nauczyciela,
- lekcją cierpliwości, dokładności i dyscypliny,
- ciekawym zajęciem wypełniającym wolny czas dzieci i dorosłych.
ORIGAMI...
- SPRZYJA RÓWNOWAŻENIU LATERALNEMU ORGANIZMU,
- MA WIELKI WPŁYW NA ROZWÓJ I DOSKONALENIE:
- SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ,
- CZYNNOŚCI SŁUCHANIA,
- CZYTANIA (POPRAWIA PŁYNNOŚĆ CZYTANIA)
- PISANIA (POPRAWIA DOKŁADNOŚĆ I ESTETYKĘ),
- MOŻE ZNACZĄCO WPŁYWAĆ NA PAMIĘĆ (POPRZEZ ĆWICZENIE ZAPAMIĘTYWANIA KOLEJNYCH ETAPÓW, MODUŁÓW ITP.),
- WSPOMAGA PROCESY POZNAWCZE POPRZEZ POZNAWANIE ZA POMOCĄ KILKU ZMYSŁÓW,
- UAKTYWNIA DZIECKO POPRZEZ KONIECZNOŚĆ DOKONYWANIA RÓŻNYCH MANIPULACJI,
- UCZY DOKONYWANIA WYBORÓW, PORÓWNYWANIA I ANALIZ
- MOBILIZUJE DO WYSIŁKU,
- DOWARTOŚCIOWUJE DZIECKO JAKO TWÓRCĘ,
- UCZY KONCENTRACJI NA POLECENIACH I OBJAŚNIENIACH NAUCZYCIELA,
- UCZY PRACY W CISZY I SPOKOJU (WYCISZA GRUPĘ),
- POBUDZA FANTAZJĘ, CIEKAWOŚĆ ŚWIATA,
- UCZY POSZUKIWANIA ROZWIĄZAŃ,
- WZMAGA KONCENTRACJĘ WZROKOWO-RUCHOWĄ,
- WYRABIA ZRĘCZNOŚĆ MANUALNĄ,
- SPRZYJA DĄŻENIU DO UKOŃCZENIA ROZPOCZĘTEJ PRACY,
- UCZY WYTRWAŁOŚCI W DĄŻENIU DO CELU,
- UCZY KREATYWNOŚCI,
- UCZY DOKŁADNOŚCI,
- STYMULUJE ROZWÓJ WYOBRAŹNI PRZESTRZENNEJ,
- SPRZYJA UTRWALANIU NAZW FIGUR GEOMETRYCZNYCH PŁASKICH I PRZESTRZENNYCH,
- UCZY UMIEJĘTNOŚCI PRZEKSZTAŁCANIA FIGUR,
- MOTYWUJE DZIECI I UCZNIÓW DO PODEJMOWANIA KOLEJNEGO WYSIŁKU W RÓŻNYCH ZADANIACH,
- UCZY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WŁASNĄ PRACĘ I ZACHOWANIE,
- ROZBUDZA CHĘĆ SAMODZIELNEGO TWORZENIA.
ORIGAMI w procesie integracji mózgu
Wspieranie rozwoju dziecka poprzez techniki płaskie i przestrzenne origami polega na uaktywnianiu całego organizmu za przyczyną manipulacji i kontaktu rąk dziecka z kartką, aby podczas aktywności badawczej wykorzystać wszystkie możliwe zmysły do poznawania otaczającej rzeczywistości. Poprzez składanie papieru, czyli aktywność dwóch rąk, dochodzi do dotlenienia dwóch półkul mózgowych, co doprowadza do ich spójności, czyli integracji. A integracja mózgu to jedyny stan, w którym człowiek może być rzeczywiście twórczy i maksymalnie wydajny intelektualnie. Dlatego dbałość o rozwój dziecka w kierunku integracji mózgu jest szczególnie ważna, zwłaszcza w dobie edukacji liniowej, nastawionej na ogrom i szybkość zapamiętywania informacji.
Podczas oglądania, dotykania i manipulowania modelami na planszach demonstracyjnych – badając również zmysłem dotyku kształt formy– dochodzi do nowych powiązań nerwowych w korze mózgowej i mielinizacji tych powiązań. Uczenie się w ruchu - kinestetycznie - wspomaga produkcję mieliny (substancji białej) w mózgu.
Metoda manipulacji i badania dotykiem form ma ważne znaczenie dla procesu uczenia czytania. Oko dziecka 6-7-letniego nie jest przygotowane do liniowego odbioru informacji i męczy się przy wodzeniu po wyrazach. Oglądanie płaskich modeli origami z kół oraz manipulowanie nimi umożliwia swobodną wędrówkę soczewki oka w różne kierunki, co wzmacnia nerw wzrokowy i pomaga w uzyskaniu stabilności mięśnia wzrokowego. Dzięki tym procesom zachodzącym w mózgu, dziecko pracujące systematycznie metodą origami zaczyna niejako "samoistnie" płynnie czytać.
Ponadto poprzez składanie elementów, przesuwanie ich itp. dziecko:
- utrwala kierunki na płaszczyźnie (najpierw lewo-prawo, góra – dół, później można odwołać się do nazw kierunków geograficznych),
- nazywa położenie przedmiotów względem siebie,
- systematycznie przelicza liczbę elementów – matematyzuje,
- ćwiczy koncentrację uwagi, logiczne myślenie, pamięć,
- wspiera rozwój procesów poznawczych,
- usprawnia koordynację wzrokowo-ruchową,
- rozwija tzw. myślenie konstrukcyjne,
- przejawia niezwykłą emocjonalność podczas tworzenia, która ma kapitalny wpływ na rozwój mowy,
- manipulowanie modelami jest korzystne dla przyrostu nowych powiązań nerwowych w korze mózgu i mielinizacji tych powiązań,
- stymuluje i wspiera rozwój wyobraźni,
- rozwija motorykę małą, co prowadzi do odczucia szybkiego sukcesu, a więc w konsekwencji zachęca do nauki w ogóle.
ORIGAMI - bardzo ważne i pożyteczne rady
- podczas pracy z dziećmi młodszymi, zwł. przedszkolnymi, warto dla ułatwienia stosować określenia prostych form podstawowych używane przez Frobla; dzieci opanowują bowiem szybciej codzienne pojęcia, takie jak: "książka", "chustka na głowę" lub "chusteczka do nosa", "schody" lub "przegródki", "latawiec", "obrus", "list", "szafa" czy "namiot", niż trudne japońskie nazwy,
- dla 6-latków – wywieszony przez nauczyciela alfabet z ilustracją papierowej formy staje się inspiracją dla dzieci, które często bez polecenia nauczyciela wykonują w swoich zeszytach papierowe figurki, a zdarza się również, iż zaproponowana przy danej literce forma staje się propozycją do poszukiwań innej , której nazwa zaczyna się od tej samej literki,
- 6-latki spontanicznie dokonują też analizy i syntezy wyrazu, wyróżniają w wyrazach spółgłoski, samogłoski, zapisują litery, jednocześnie komponując nową formę, badają, szukają i tworzą nowe rozwiązania,
- najpierw składamy koła lub kwadraty wykorzystując model nauczyciela i komponujemy na płaszczyźnie – analiza dotykowa modelu jest informacją, w jaki sposób składamy koła lub kwadraty, nie podajemy instrukcji, które kółko i jak mamy zaginać, ponieważ dziecko ma uczestniczyć w procesie badawczym,
- po prawidłowym skomponowaniu dzieci nalepiają formę, wykorzystując do tego małą ilość kleju, klejąc na zakładki, tak aby forma docelowa była modelem, który również można poddać badaniu – manipulacji,
- do pierwszych prób w składaniu wykorzystujemy formy proste kompozycyjnie z jednym zgięciem, później z dwoma itd. pamiętając jednak, aby nie miażdżyć papieru,
- wykonywana przez dzieci forma powinna być przez nauczyciela wykorzystana do zabawy, czy np. dydaktycznej gry; pod każdym zagiętym kołem może kryć się jakaś tajemnica, znak, cyfra, literka,
- składamy koła i kwadraty, które są foremnymi figurami geometrycznymi,
- nie wycinamy kół nożyczkami, aby prace były estetyczne, aby nie doprowadzać do zmęczenia dziecka czynnością wycinania, nudną, a jednocześnie trudną; wycinanie kół, jak i również kwadratów, to czynność, za pomocą której znacznie wzrasta napięcie mięśniowe tylko jednej ręki, co jest zaprzeczeniem całej metody pracy w oparciu o techniki płaskie, której celem jest tak naprawdę równoważenie lateralne organizmu,
- pracując z małymi dziećmi (3,4 -latkami) możemy wzbogacić składanie dorysowaniem pewnego elementu,
- staramy się przez kolejne ćwiczenia wprowadzać takie formy origami, aby dzieci odkrywały możliwość złożenia każdego elementu,
- rysowanie po papierowych formach nie zmusza dziecka do myślenia, ale odwraca proces wspierania rozwoju doprowadzając do zwiększenia aktywności tylko w kierunku emocjonalnym, a nie badawczym; dziecko nie szuka nowych możliwości konstruowania form, tylko wykorzystuje najbardziej prosty sposób, aby wykonać model,
- w edukacji dzieci starszych proponuje się stopniowo angażowanie ich aktywności w składanie form przestrzennych; aby zabawa ta nie przerażała samego nauczyciela należy jeszcze podczas składania form płaskich wprowadzić tzw. metodę origami – baje przeznaczoną do pracy z dziećmi w przedszkolu oraz origami story. Metody te w bardzo trafny sposób angażują wiele zmysłów, dzieci słuchają , patrzą, manipuluja, poruszają się w mikro i makro skali, wyobrażają sobie kolejne etapy opowiadanych przez nauczyciela przygód. Same tworzą rekwizyty i charakterystyczne elementy tej przygody. Tak powstałe ilustracje, obrazki, ptaszki, kapelusze, domki itp. są elementem dalszej twórczej zabawy,
- składanie form płaskich origami, dokładnie form z kół rozpoczynamy już w przedszkolu na poziomie dzieci trzyletnich. Dlaczego ? Każde dziecko już od momentu urodzenia doświadcza istnienia koła jako formy w obrębie własnego pola doznań zmysłowych. Twarz matki pochylającej się nad łóżeczkiem, to koło w samochodzie, piłka i wieli innych zabawek w przedszkolu to koła. Doświadczenia w istnieniu koła uzbierane w pierwszych fazach rozwoju człowieka dają kapitalny fundament, aby podczas aktywności na płaszczyźnie techniki – origami płaskie z koła dziecko mogło być kreatorem pewnych rozwiązań.
ORIGAMI -kilka słów o papierze
Papier od najdawniejszych czasów odgrywał w życiu Japończyków bardzo ważną rolę. Początkowo sprowadzany z Chin, był towarem bardzo drogim, szanowano go i używano tylko przy uroczystych ceremoniach. Z czasem, kiedy Japończycy opracowali własny sposób wyrobu papieru, stał się on materiałem tańszym i bardziej dostępnym. Od tego momentu rozpoczął się pełny rozkwit origami. Origami znaczy po japońsku składanie papieru (ori-składanie, zaginanie, kami-papier). Z czasem przez połączenie "ori" i "kami" powstało jedno słowo – origami, gdzie "k" zmieniło się na "g" dla łatwiejszej wymowy. Papier do składania bardzo często drukowany jest w tradycyjne wzory kimonowe, Japończycy pragną w ten sposób przybliżyć współczesnym całe bogactwo i różnorodność japońskiej tradycji, która tak głęboko wniknęła w życie duchowe Japończyków.
W Japonii używa się do origami specjalnych papierów. Wybór jest ogromny. Są papiery wzorzyste , dwu- i jednokolorowe, z jedną stroną zadrukowaną, a drugą białą. My do składania możemy używać każdego papieru, który jest względnie wytrzymały i zgina się dając ostrą krawędź. Zazwyczaj w sklepach specjalistycznych można znaleźć szeroką gamę kwadratowych lub prostokątnych kartek różnej wielkości i w rozmaitych kolorach. Nieco bardziej wyszukanego, specjalnego japońskiego papieru do origami (jednobarwnego, w delikatne wzory lub tęczowego) powinniśmy używać dopiero wtedy, gdy naprawdę dojdziemy do wprawy w składaniu. Kartki okrągłe stwarzają nowe możliwości składania kwiatów lub okrągłych ozdób. Nowy gatunek papieru – słomiana bibułka – to delikatny, prześwitujący materiał z wtopionymi włóknami, nadający się szczególnie na delikatne kwiaty lub motyle wykonywane za pomocą niewielkiej ilości zgięć. Ponieważ sprzedawany jest w blokach formatu A4, musimy go starannie przycinać do żądanego wymiaru.
Ponadto do składania nadają się wzorzyste papiery do pakowania prezentów, papier listowy, nie liniowany papier do pisania, papier komputerowy oraz utrzymany w pastelowych barwach papier do kopiarek.
Do składania prostych form nie wymagających wykonywania dużej ilości zgięć, odpowiedni jest również karton kreślarski lub karton porowaty (domki, namioty). W szczególnych przypadkach można stosować także papier gazetowy. W razie potrzeby biały papier możemy samodzielnie ufarbować. W tym celu kolorowy tusz lub farbkę do pisanek wielkanocnych rozcieńczoną odrobiną wody wylewamy na płaski talerzyk i przeciągamy przez niego białe kartki. Następnie kładziemy je na starą gazetę, żeby wyschły. Efekt akwareli możemy osiągnąć, nakładając na zwilżone kartki białego papieru dwie kontrastujące ze sobą farby, przechodzące jedna w drugą. Dobór deseniu i koloru właściwego dla określonej figury może też dostarczyć satysfakcji. Kto ma pewne doświadczenie w origami, ten wie, że wybór odpowiedniego papieru wymaga wyczucia i jest sztuką samą w sobie.
ORIGAMI -kilka reguł składania papieru
- składać powinniśmy zawsze na twardej, gładkiej, równej powierzchni,
- zagięcia z reguły wykonujemy w kierunku od siebie,
- dokładnie odmierzamy papier i starannie go przycinamy,
- zaczynamy zawsze od formy podstawowej dla danej figury,
- poszczególne etapy składania wynikają z poprzednich, a więc nie mogą być wykonywane w oderwaniu od siebie,
- najpierw przyglądamy się demonstracji papierowego modelu lub poznajemy opis, dotykamy plansz demonstracyjnych, odginają koła modelu, a dopiero potem przystępujemy do pracy,
- zaginamy bardzo dokładnie, wygładzając starannie krawędzie zagięć,
- jeśli zagniemy papier w niewłaściwym miejscu lub źle wykonamy całą figurę – zachowajmy cierpliwość. Wykonajmy jeszcze raz uważnie wszystkie kroki po kolei zwracając uwagę, czy nie opuściliśmy jakiegoś fragmentu w podanych wskazówkach lub zagięliśmy papier we właściwym miejscu.
Literatura:
- "Origami.Sztuka składania papieru" Zulal Ayture-Scheele
- "Dziecinnie proste origami. Instrukcje szczegółowe krok po kroku" Ilse Nimischowski
- "Opowieści z papierowego pudełka" Dorota Dziamska
- "Smoki i inne papierowe cuda" Dorota Dziamska
- "Papierowe cuda w bajkach" Dorota Dziamska
- "Cuda w papierowym ogrodzie" Dorota Dziamska
- "Papierowy alfabet" Dorota Dziamska
- "Obrazki z papierowej szopki" Dorota Dziamska
- "Elementarz zbieracza" cz. I i II Dorota Dziamska
- "Zbieram, poszukuję, badam. Program nauczania klas I-III" Dorota Dziamska
- "Magiczne kółeczka, czyli origami płaskie z koła" Dorota Dziamska
- "Magiczne kwadraty, czyli origami płaskie z kwadratu" Dorota Dziamska
- "Świat z koła i kwadratu, czyli origami przestrzenne" Dorota Dziamska
- "Bajkowe kółeczka, czyli origami płaskie z koła" Dorota Dziamska
- "Origami dla przedszkolaków" Jean Sallas
- "Wielka księga papierowych cudów" Andrea Muh
- "Druga wielka księga papierowych cudów" Renate Vogl, Helga Sander
- "Kręciołki. Origami matematyczne" cz.I i II Krystyna Burczyk
- "Origami" Masakatsu Yoshida
Opracowała: Katarzyna Chaczyńska |
