|
Dorota Zawolska
Nauczyciel Przedszkola z Oddziałami Integracyjnymi nr 37
,,Bajkowy Świat”
PRZEDSZKOLE JAKO MIEJSCE WCZESNEJ INTEGRACJI
Wiele osób stara się dziś w kontaktach międzyludzkich, aby osoby niepełnosprawne nie musiały już żyć w izolacji, lecz by ich obecność w życiu codziennym była oczywista.
Od kilku lat w Polsce powstają przedszkola integracyjne zapewniając opiekę i wychowanie dzieciom niepełnosprawnym. W przedszkolnych oddziałach integracyjnych już od wczesnego dzieciństwa uczy się dzieci wzajemnej tolerancji, życzliwości i zrozumienia. Stwarza się korzystne sytuacje które wspierają umiejętności zgodnego współżycia i współdziałania.
Przez wiele lat pracowałam w przedszkolu masowym tylko ze zdrowymi dziećmi,
od trzech lat pracuję z grupą integracyjną, w której są dzieci z różnymi rodzajami zaburzeń. Praca w tak różnorodnej grupie wzbogaciła moje doświadczenia pedagogiczne i zmieniła stosunek do dzieci sprawnych inaczej. Praca z dziećmi niepełnosprawnymi jest dla mnie nowym i bardzo ciekawym doświadczeniem i utwierdziła mnie w przekonaniu o słuszności tworzenia przedszkoli i szkół integracyjnych. Placówki te dają szansę wychowania młodego pokolenia, które będzie w przyszłości akceptowało i rozumiało ludzi niepełnosprawnych.
Ratyfikowana przez Polskę Konwencja Praw Dziecka, która w artykule 23 pkt. 1 mówi, że ,,Dzieci psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne winny mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach gwarantującym im godność, umożliwiającym im czynne uczestniczenie w życiu społeczeństwa”, i nowa ustawa oświatowa dały prawo niepełnosprawnym dzieciom do korzystania z powszechnie obowiązujących form kształcenia, a rodzicom możliwość wyboru drogi edukacyjnej swojego dziecka.
Pierwsza przedszkolna grupa integracyjna powstała w Warszawie w 1989 r. przy rehabilitacyjnej placówce zdrowia. Od tego czasu, dzięki zaangażowaniu rodziców dzieci niepełnosprawnych, pedagogów i władz oświatowych powstało wiele różnych placówek przedszkolnych, a następnie szkolnych o charakterze integracyjnym.
Warunki tworzenia grup integracyjnych przedstawiła J.Bogucka podczas konferencji w Stołecznym Centrum Rehabilitacji w Konstancinie w 1991 r. należą do nich:
· Grupy integracyjne powinny składać się z dzieci zdrowych i dzieci niepełnosprawnych.
· W grupach tych nie może być więcej niż 20 dzieci, w tym 3-5 dzieci
niepełnosprawnych z różnym rodzajem i stopniem niepełnosprawności.
· Konieczne jest zapewnienie opieki specjalistycznej ( w zależności od potrzeb dzieci niepełnosprawnych) oraz sprzęt np. umożliwiający poruszanie się.
· Grupę prowadzi dwóch pedagogów jeden z przygotowaniem ogólnym (wychowawca), który jest odpowiedzialny za realizację ramowych treści nauczania dla danej grupy drugi pedagog specjalny posiadający przygotowanie z zakresu pedagogiki specjalnej, dostosowuje zakres treści nauczania do możliwości każdego niepełnosprawnego dziecka.
· Grupy te należy tworzyć odpowiednio wcześnie; powinny obejmować dzieci 4- letnie, z tym, że dzieci upośledzone mogą być starsze o rok, nawet dwa.
Do placówek integracyjnych przyjmowane są dzieci niepełnosprawne z następującymi zaburzeniami:
- Dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym oraz dzieci z zaburzeniami ruchu,
- Dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim i na pograniczu lekkiego z umiarkowanym,
- Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania- deficyty integracji sensorycznej i dzieci z cechami autyzmu,
- Dzieci z wadami genetycznymi (np. z zespołem Downa),
- Dzieci niepełnosprawne – słabo słyszące i dzieci niewidome – słabo widzące.
W procesie integracji społecznej osoby niepełnosprawne nie oczekują litości, tylko życzliwości i akceptacji zarówno przez swoich rówieśników jak i przez dorosłych. Cechy te powinno zacząć się kształtować już u najmłodszych dzieci, czyli w wieku przedszkolnym gdyż bardzo często, w późniejszych fazach rozwojowych stosunki między dziećmi sprawnymi i niepełnosprawnymi w wyniku wzajemnego poznania się dzieci w naturalnych kontaktach społecznych są już nieprawidłowe i wymagają przekształcenia.
Przedszkole integracyjne jest takim miejscem, w którym kształtuje się empatia, koleżeńskość i akceptacja inności. Placówki integracyjne dają szanse wychowania młodego pokolenia, które będzie przyjmowało ludzi niepełnosprawnych na ulicy, w szkole, restauracji. Dzięki takim placówkom może dokonać się zmiana postaw społecznych. Wspólne przebywanie dzieci zdrowych z niepełnosprawnymi stwarza możliwości różnorodnych wzajemnych oddziaływań jednych dzieci na drugie. Pozytywnym działaniem jest umożliwienie kontaktu i współżycia dzieci zdrowych z tymi, które z różnych przyczyn są nieco inne a czego wychowankowie zwykłych szkół są pozbawieni. Z reguły małe dzieci podchodzą do siebie bez uprzedzeń, otwarcie, nie muszą przezwyciężać dystansu i oporu. Wtedy też zachodzi większe prawdopodobieństwo rozwijania się u dzieci niepełnosprawnych pozytywnych emocjonalnie form obcowania z pełnosprawnymi, kształtowania osobowości otwartej i gotowej do współdecydowania i współuczestnictwa w różnych sytuacjach i formach aktywności grupy. Dzieci niepełnosprawne otrzymują od dzieci zdrowych wiele bodźców, stwarza im to, możliwości poznania zachowań i sposobów postępowania dzieci zdrowych. Poprzez kontakty ze zdrowymi rówieśnikami mają możliwość poznania norm i zasad obowiązujących w grupie społecznej. Kontakty partnerskie motywują dziecko do akceptowania własnych ograniczeń, uczą zaufania do siebie i świata, uodparniają na przejawy zainteresowania jego osobą. W grupie integracyjnej dzieci niepełnosprawne mogą realizować swoje potrzeby psychiczne i osiągnąć poczucie bezpieczeństwa, a także przygotować się do późniejszego życia w zwykłej grupie społecznej. Doświadczenia jakie zdobywają w gronie swoich zdrowych, prawidłowo rozwijających się kolegów, są niezbędne w drodze do osiągnięcia samodzielności i opanowania licznych umiejętności potrzebnych w ich późniejszym życiu.
Dzieci niepełnosprawne, naśladując te sprawne, czynią szybsze postępy w rozwoju. Dokumentacja zgromadzona pod redakcją Giseli Hundertmarck pozwala sądzić, że przynajmniej część dzieci niepełnosprawnych w środowisku zdrowych rówieśników rozwija się zdumiewająco dobrze i często właśnie z innymi dziećmi udaje im się osiągnąć to, o co bezskutecznie starają się dorośli. Natomiast dzieci pełnosprawne uczą się tolerancji, uwalniają się od przesądów wobec swoich rówieśników, uczą się udzielania im pomocy, nabywają wrażliwości, rozwijają wyobraźnie, stają się bardziej uważne w kontaktach z innymi. Uczą się przede wszystkim akceptacji odmienności oraz widzenia niepełnosprawnego ,,ponad” jego ograniczeniami, a nie przez pryzmat jego kalectwa. Tylko rzeczywisty, partnerski kontakt umożliwia prawidłową ocenę możliwości i potrzeb osób niepełnosprawnych, co może okazać się bardzo ważne w dorosłym życiu zarówno dla zdrowych jak i chorych. W procesie integracji kształtuje się u dzieci zdrowych przekonanie, że każdy ma prawo do wspólnej nauki niezależnie od stanu zdrowia i sprawności i że nie należy nikogo wykluczać z tej grupy. Wspólne życie i wspólna nauka służy w taki sam sposób dzieciom sprawnym jak i dzieciom niepełnosprawnym, i jest korzystna dla obu tych grup. Każdy od każdego czegoś może się nauczyć, każdy też musi znaleźć swoje miejsce w grupie, a także poradzić sobie z powstającymi trudnościami i przeszkodami. Integracja nie oznacza tego, że dzieci sprawne i niepełnosprawne wszystko robią razem, ale to, że ciągle próbują, co mogą razem przeżyć dzięki swoim indywidualnym możliwością.
Jednak samo włączenie dziecka niepełnosprawnego w życie grupy rówieśniczej nie stanowi jeszcze o sukcesie integracji. Konieczne jest, bowiem odpowiednie wsparcie wychowawcze i oddziaływania zmierzające do budowania partnerstwa między wszystkimi wychowankami, oraz uczestnictwo dzieci niepełnosprawnych w dziecięcych działaniach. Ważnym jest, aby w tego rodzaju kontaktach podejmowano działania stymulujące rozwój w atmosferze akceptacji i dialogu, i aby kształtowano między dziećmi sprawnymi i niepełnosprawnymi poprawne stosunki interpersonalne, więzi koleżeńskie i przyjacielskie. Istotną rolę w budowaniu tych więzi odgrywa wychowawcze postępowanie nauczycieli, gdyż nie nauczy się dzieci tolerancji i szacunku dla inności, jeśli nie zobaczą tego u osób dorosłych. To od tego postępowania w dużej mierze zależy, jakie pozycje zajmą dzieci niepełnosprawne wśród swoich rówieśników oraz jakie rolę będą przyznawane im w klasie.
Nauczyciele pracujący w placówkach integracyjnych powinni:
- zapewnić dzieciom niepełnosprawnym na równi z dziećmi pełnosprawnymi możliwość uczestnictwa we wszystkich formach aktywności grupy.
- stosować odpowiednie środki i czynności, które ułatwią dzieciom niepełnosprawnym podejmowanie różnych zadań na równi z dziećmi pełnosprawnymi.
- organizować sytuacje wychowawcze, w których dzieci sprawne i niepełnosprawne będą podejmować wspólne działania polegające na współdziałaniu i kooperacji.
- unikać eksponowania odmienności dzieci niepełnosprawnych. We wszystkich sytuacjach, w których dziecko nie ma trudności powinni traktować go jak inne dziecko zdrowe, a w razie trudności udzielać pomocy w taki sposób, by koledzy pełnosprawni spostrzegali ją jako zjawisko naturalne.
Celem kształcenia integracyjnego, tak jak i kształcenia masowego, jest wszechstronny rozwój dziecka. Oznacza to, że poprzez stworzenie warunków bezpieczeństwa, równości, należy wyposażyć dziecko w wiedzę, umożliwiającą samodzielne włączanie się w życie społeczne, oraz wyrównywać i kompensować braki, będące wynikiem opóźnień w rozwoju i zaniedbań wychowawczych.
Metody i formy pracy wykorzystywane w placówkach integracyjnych nie odbiegają od tych, które są powszechnie wykorzystywane w przedszkolach masowych. Uzupełniane są tylko o takie, które wspomagają integrowanie się dzieci i takie, które wspomagają rozwój i lepsze poznanie otaczającej rzeczywistości dzieci niepełnosprawnych.
Metody wspomagające prace w grupie integracyjnej:
· ,,Kinezjologia edukacyjna Paula Dennisona”
Kinezjologia edukacyjna ,,to nauka o ruchu” jak ją określił sam autor P. Dennison. Jest to praktyczny i dynamiczny system, który wykorzystuje proste ruchy ciała, żeby zintegrować funkcję mózgu. Nazywana jest także ,,gimnastyką mózgu”, Dzięki wykorzystaniu ćwiczeń, wszystkie części mózgu włączają się i współpracują, żeby poprawić każdą wybraną umiejętność. Jest to metoda poprawiająca efektywność uczenia się, komunikowania, kreatywności oraz wydajności pracy. Ćwiczenia pomagają opanować stres, zapewniają prawidłową korelację między umysłem i ciałem.
· Pedagogika zabawy
Zajęcia z pedagogiki zabawy są to zorganizowane działania mające cel terapeutyczny, edukacyjny i wychowawczy. Pedagogika zabawy wykorzystuje różne metody, które mają na celu wspieranie rozwoju człowieka, poprawę komunikacji interpersonalnej oraz integrację grupy. Dzięki tym zabawom dzieci mogą bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony. Metoda ta uwzględnia możliwości indywidualne poszczególnych osób i całej grupy, proponuje sytuacje sprzyjające rozwojowi społecznemu, doświadczenie odpowiedzialności za drugiego człowieka, samodzielnego podejmowania decyzji, współpracy w grupie. Praca tą metodą jest dla dzieci z upośledzeniem umysłowym okazją do doświadczania siebie w nowych różnorodnych rolach. Zabawy te dostarczają dzieciom wiele radości, pozwalają być twórczym i niezależnym. Pedagogika zabawy może być częścią ogólnego procesu kształcenia i pracy terapeutycznej.
· ,,Muzykoterapia”
W muzykoterapii podstawowym środkiem oddziaływania jest muzyka. Nawet osoby
z głębokim upośledzeniem potrafią rozpoznać muzykę, którą lubią. Muzykoterapia jest często wykorzystywaną metodą w leczeniu zaburzeń logopedycznych. Jest to metoda zabawowa według naturalnych potrzeb dzieci. Polega na ćwiczeniach rytmizujących, aktywizujących i relaksacyjnych, stymulowanych odpowiednio dobranymi utworami muzycznymi. Muzyka mobilizuje do ruchu, pozwala odreagować napięcia, uspokaja i odpręża, ale także relaksuje i zachęca do odpoczynku. Ćwiczenia te sprzyjają integracji i nawiązaniu lepszego kontaktu z rówieśnikami. Muzykoterapia pełni funkcje terapeutyczną.
· ,,Metoda dobrego startu” M. Bogdanowicz
Przeznaczona jest dla dzieci mających trudności w czytaniu i pisaniu szczególnie dzieci ,,ryzyka dysleksji”. Metoda jest przystosowana do potrzeb dzieci, które rozwijają się prawidłowo jak i dzieci z uogólnionymi i głębszymi zaburzeniami a także z opóźnieniem umysłowym. Ćwiczenia w tej metodzie służą usprawnianiu czynności analizatorów: słuchowego, wzrokowego, kinestetyczno-ruchowego, kształtują lateralizację oraz orientację w schemacie ciała i w przestrzeni. Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii rozwoju psychoruchowego tzn. wyższego poziomu rozwoju funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych, spostrzeżeń, ruchu). W przypadku dzieci opóźnionych w rozwoju, udział w ćwiczeniach służy rehabilitacji zaburzeń rozwoju psychmotorycznego.
· ,,Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Scherborne
Główną ideą tej metody jest wspomaganie rozwoju psychoruchowego dzieci i terapii zaburzeń tego rozwoju przez ruch. Jest bardzo dobrą metodą, której głównym walorem jest ruch. Jest to wspaniały sposób za pomocą, którego dzieci mogą nawiązać kontakt emocjonalny z otoczeniem: dorosłymi i rówieśnikami, ale jest to również metoda, która ta ułatwia adaptację dzieci w przedszkolu. Udział w zajęciach stwarza dzieciom okazję do poznania własnego ciała i przestrzeni która je otacza. Metoda Ruchu Rozwijającego rozwija u dzieci poczucie własnej wartości i pewności siebie. Zajęcia te mają ogromne znaczenie kształcące i terapeutyczne, dają poczucie siły, uczą zaufania do siebie, kształtują umiejętność współdziałania. Metoda ta szczególnie jest przydatna do pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi, a także z głębszymi zaburzeniami rozwojowymi.
Praca w oddziale integracyjnym zorganizowana jest tak, aby dzieci niepełnosprawne w możliwie największym zakresie mogły uczestniczyć w tym, co robią inne dzieci. Wymaga to jednak konstruowania zajęć, by w większości ich ogniw mogły uczestniczyć dzieci niepełnosprawne. Taka forma pracy wymaga jednoczesnego przebywania w grupie dwojga nauczycieli. Nauczyciel wychowania przedszkolnego prowadzi zajęcia, natomiast nauczyciel wspomagający integrację pracuje z pozostałymi dziećmi. Najefektywniej udaje się to zrealizować na zajęciach plastycznych, muzycznych, ruchowych, natomiast zajęcia dydaktyczne są prowadzone w małych grupach lub indywidualnie, z dobrowolnym udziałem dzieci niepełnosprawnych.
Bibliografia:
1 M.Bogdanowicz, B.Kisiel: Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka, WSiP,
Warszawa 1997
2 M.Bogdanowicz, Od literki do piosenki, Gdańsk 1997
3 J.Bogucka, M.Kościelska: Wychowanie integracyjne. Nowe doświadczenia, CMPP-P, Warszawa 1998 s. 10
4 J.Bogucka: Szkoła dla wszystkich. X- lecie integracji w Polsce, CMPP-P, Warszawa 2000 s
5 G.Hundertmarck: red: Uczymy się żyć razem. Niepełnosprawne dzieci w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1993
|
