Coraz częściej obcujemy z dziełami sztuki, w których różne ich dziedziny wzajemnie się łączą, integrują, przenikają, tworząc nowe wartości. Przykładem takich rozwiązań są współczesne zjawiska artystyczne, np. live performance; w muzyce: serializm, aleatoryzm, punktualizm, kompozycje elektroniczne.Także sztuka użytkowa-reklama radiowa, telewizyjna, "videoclipy", w których łączą się obrazy, gesty, akcje sceniczne, w jeden, zwięzły produkt. Korelacja, synteza czy integracja różnych dziedzin sztuki tak charakterystyczna dla naszych czasów, powstaje nie na zasadzie przypadku, ale w określonym celu, zgodnie z założeniami twórców. Artyści posługują się formą, barwą, dźwiękiem, instrumentem, nastrojem..., po to, aby przekazać jakieś treści: emocje, marzenia, poglądy na życie, miłość, na świat. Dążą do tego, by odbiorca w kontakcie z dziełem sztuki wzruszył się, doznał przyjemnych lub przykrych wrażeń, przeżył lęk, gniew.
Integracja wychowania muzycznego i plastycznego wskazują na dydaktyczne wartości, jakie z tego typu zajęć wynikają i ich wpływ na przyspieszenie percepcji muzyki i plastyki.
Lekcje plastyczno -muzyczne przeprowadziłam w klasach IV i VI szkoły podstawowej. Badałam wpływ zajęć integracyjnych na rozwój zdolności percepcji muzyki u dzieci. Przebieg lekcji był następujący:
- Słuchanie utworu muzycznego i rozmowa na temat wysłuchanego utworu
- Spontaniczne wypowiedzi plastyczne dzieci, które miały za zadanie wyrazić środkami plastycznymi nastrój i wyraz, brzmienie i rytm, przebieg dynamiczny i budowę wysłuchanego utworu muzycznego
- Wystawa prac plastycznych, omawianie ich przez dzieci w aspekcie wysłuchanych utworów-zachęcanie dzieci do wypowiadania własnych myśli, sądów, opinii w związku z przeżytymi doświadczeniami muzycznymi i plastycznymi
Uczniowie mieli do dyspozycji kilka technik plastycznych: rysowanie patykiem i tuszem, malowanie farbami kryjącymi (plakatówkami) na białym i kolorowym kartonie pędzlem różnej grubości (dzieci same decydowały o wyborze pędzla i koloru kartonu);drukowanie stemplem(z kartofla i korka);naklejanie kolorowej wycinanki złożonej z elementów o kształtach geometrycznych i zróżnicowanej wielkości(przygotowanych przez nauczyciela). W trakcie zajęć obserwowałam uczniów-ich zachowanie w czasie słuchania muzyki i działań plastycznych. Starałam się zachęcić do "zilustrowania" wysłuchanej muzyki za pomocą podstawowych środków wyrazu plastycznego tzn. plamą i kreską.
Stworzenie niecodziennego "klimatu" spotkań uczniów z muzyką, przygotowanie warsztatu plastycznego, a wreszcie postawienie przed nimi trudnego zadania-uważnej percepcji dzieła muzycznego zintensyfikowało ich uwagę.
Pierwszy etap zajęć polegał na dokładnym wysłuchaniu utworu, by uczniowie mogli wyrazić środkami wyrazu plastycznego swoje skojarzenia, emocje lub myśli powstałe podczas percepcji muzyki.
Następny etap zajęć został poświęcony na działalność plastyczną uczniów, której towarzyszyła muzyka. Obserwacja uczniów w trakcie zajęć ułatwiła mi rozróżnienie rodzajów dziecięcej ekspresji plastycznej, a tym samym wrażliwości muzycznej, pamięci itp. Dla niektórych dzieci muzyka stanowiła bodziec do własnej indywidualnej wypowiedzi. Zauważyłam, że różnicowanie prac plastycznych pod względem "treści" muzycznej, formy czy kompozycji jest uwarunkowane rodzajem zdolności artystycznych dziecka. Nieliczna grupa uczniów stworzyła kompozycje o ciekawych zestawieniach barwnych, układach linii i plam, które w mniejszym lub większym stopniu oddały charakterystyczne cechy utworu.
Dzieci zdolniejsze muzycznie starały się oddać charakter przebiegu utworu muzycznego, jego rytm, brzmienie, kierując całą swoją uwagę na postrzeganej muzyce. Cała klasa stworzyła oryginalne i ciekawe kompozycje, trafne pod względem ujęcia elementów formy muzycznej.
Najciekawsze prace plastyczne powstały do utworów: "Taniec kotów" B. Mazurka, "Taniec kozy" A. Honeggera, "Słoń" C. Saint-Saensa.
Akceptowanie każdej pracy plastycznej, zachęcanie do swobodnej interpretacji utworów muzycznych sprzyjało rozwojowi indywidualnej ekspresji plastycznej.
Trzeci etap zajęć polegał na rozmowie z dziećmi o ich własnych utworach plastycznych w aspekcie wysłuchanych utworów muzycznych. Była ona dla mnie ważna ponieważ aktywność wychowanków w wyrażaniu własnymi słowami refleksji na temat przeżytych doświadczeń stanowiła podstawę do podsumowania. Okazało się, że uczniowie mieli bardzo wiele do powiedzenia, każde dziecko pragnęło zabrać głos. Wypowiedzi były trafne, mądre, niekiedy humorystyczne. Świadczyły o tym, że wiele zapamiętały i przeżyły słuchając utworów muzycznych. Ujawniło się to w wyborze struktur graficznych, kompozycji malarskich, szczególnie motywów wyrażonych za pośrednictwem ekspresji plastycznej. A ich własne prace plastyczne pomagały w formułowaniu własnych myśli, opinii, które powstały dzięki zaistniałej sytuacji.
Podsumowanie
Zajęcia łączące dwie dziedziny sztuki (muzykę i plastykę) stwarzają dzieciom możliwości wyrażania środkami plastycznymi własnych myśli, uczuć, wyobrażeń i fantazji powstałych podczas percepcji muzyki. Dziecku bliższe są farby i pędzel w wyrażaniu swoich uczuć i przeżyć.
Ubogie słownictwo niekiedy nie pozwala na pełne oddanie własnych myśli i emocji. Spontaniczna wypowiedź plastyczna informuje o procesie percepcji muzyki przez dziecko, o jego wrażliwości artystycznej. W rezultacie większa część prac plastycznych miała charakter "abstrakcyjny", pozostała część, to jakby "ilustracje" do muzyki.
Wszystkie dzieci trafnie wyraziły rytm, brzmienie, dynamikę, wyraz utworów oraz formę. Oprócz "informacji "o słuchanym utworze większość prac plastycznych dzieci stanowiły oryginalne kompozycje plastyczne, zadziwiające bogactwem barw i kształtów. Świadczą one o dużej wrażliwości, a także o rodzących się talentach plastycznych, które pomagają w rozumieniu i przeżywaniu muzyki. Prace plastyczne ukazały również różny poziom ujmowania elementów dzieła muzycznego.
Łączenie plastyki z muzyką posiada duże walory poznawcze i wychowawcze. Plastyka pełniła jakby pomoc w prawidłowym odbiorze muzyki i jej rozumienia przez dzieci. Również dobrze można się posłużyć muzyką dla "zilustrowania" problemów np. kompozycji, faktury, dynamiki (rytmu, symetrii, kontrastu) w dziełach plastycznych dla przygotowania dzieci do obcowania z dziełami sztuki najnowszej.
O tym, że integracja jest potrzebna w szkole były przekonane także dzieci.
Oto, kilka wypowiedzi na ten temat:
- lubię takie lekcje, bo dużo się słuchało i malowało...
- można było malować to co się chciało...
- trzeba było dobrze słuchać, żeby wiedzieć co malować...
- mnie podobają się takie lekcje, bo ja lubię rysować i malować...
- w domu też robię różne rzeczy z kolorowego papieru...
- jak nie mam co robić to sobie wycinam...
Wypowiedzi dzieci poparte ich własną ekspresją plastyczną są próbą komunikowania swoich myśli i doznań w otoczeniu. Następuje samookreślenie i samorealizacja-uzmysłowienie przez dzieci własnego stosunku do poznanych elementów utworu muzycznego, ujętych w formę plastyczną, sformułowaną zgodnie z ich naturalnymi skłonnościami i wyczuciem.
Zajęcia plastyczne z dziećmi zawsze sprawiają mi radość. Ciekawią mnie pomysły i rozwiązania uczniów, interpretacja tematu i wybór materiałów wykorzystanych do pracy. Chcę aby lekcje te były dla nich formą odkrywania coraz ciekawszych rozwiązań, by były źródłem relaksu, przeżyć oraz dawały wiele zadowolenia i radości.
Anna Mazur
nauczycielka Zespołu Szkół Specjalnych "Górka"
w Busku Zdroju |
