1. Co to jest ADHD?
ADHD (Attention Deficyt Hyperacktivity Disorder)- dla tego zespołu objawów stosuje się dwa określenia: "zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi" i "zaburzenia hiperkinetyczne".
Wiadomo, że dzieci z ADHD mają zaburzoną równowagę między wytwarzaniem i właściwym wykorzystywaniem dopaminy i noradrenaliny, tzw. nauroprzekaźników, czyli substancji, które w mózgu przesyłają określone impulsy komórkom nerwowym i albo pobudzają je do pracy, albo spowalniają.
Schorzenie to w większości przypadków przekazywane jest dziedzicznie. Jest to choroba przewlekła dotykająca trzy razy częściej chłopców niż dziewczęta.
W Polsce takich uczniów jest 80 tysięcy - czyli jeden na stu uczniów podstawówek.
Według najnowszych badań, choroba związana z zaburzeniami pracy mózgu dotyka 3-7 procent dzieci. Niedoświadczeni lekarze i psycholodzy mylą często ADHD z problemami wychowawczymi.
2. Diagnoza..
Nie ma żadnych badań laboratoryjnych, które mogłyby potwierdzić lub wykluczyć tę przypadłość. Rozpoznanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej opiera się na obserwacji dziecka. Przed postawieniem ostatecznej diagnozy należy wykluczyć inne choroby, np. astmę, niektóre alergie pokarmowe, nadczynność tarczycy czy też problemy emocjonalne mogące w istotny sposób wpływać na zachowanie dziecka.
Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego - DSM - IV, określa bardzo szczegółowo, jakie muszą być spełnione kryteria, aby można było rozpoznać ADHD:
A: Sześć lub więcej podanych poniżej objawów zaburzeń musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy stopniu utrudniającym adaptację dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.
Zaburzenia koncentracji uwagi
§ dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości;
§ często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;
§ często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi;
§ często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji;
§ często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć;
§ nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych;
§ często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki , książki, narzędzia;
§ łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców;
§ często zapomina o różnych codziennych sprawach.
Nadruchliwość
§ dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu;
§ wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia;
§ często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy, w domu;
§ często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;
§ często jest w ruchu; "biega jak nakręcone";
§ często jest nadmiernie gadatliwe.
Impulsywność
§ często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości;
§ często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej;
§ często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).
B: Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej ujawniły się przed 7 rokiem życia.
C: Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu).
D: Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego.
E: Objawy dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać z objawy innego zaburzenia psychicznego.
3.Charakterystyka objawów nadpobudliwości psychoruchowej.
ZABURZONA KONCENTRACJA UWAGI:
- uczniowie bardzo szybko się rozpraszają;
- zapominają polecenia;
- nudzą się szybko;
- szybko przerywają pracę, w połowie;
- czytają bez zrozumienia;
- wracają do początku, gdy przerwą pracę;
- charakteryzuje je chaos odpowiedzi i natłok myśli;
- bardzo dużo gestykulują;
- mają trudności z zorganizowaniem sobie pracy;
- unikają zadań wymagających wysiłku umysłowego;
- gubią rzeczy potrzebne do pracy;
- zapominają co było zadane.
NADMIERNA RUCHLIWOŚĆ:
- nerwowe ruchy rąk i stóp;
- często wstają z miejsca, chodzą po klasie;
- nadmiernie gadatliwe;
- ciągle kręcą się;
- grzebią w torbie;
- gryzą ołówki;
- wyrywają się do odpowiedzi, choć nie zawsze znają właściwą odpowiedź;
- zaczepiają, potrącają.
NADMIERNA IMPULSYWNOŚĆ:
- impuls tzn. działam już;
- reakcja jest nieproporcjonalna do bodźców (agresja słowna, fizyczna);
- działają nie przewidując konsekwencji swojego działania, łatwiej podpadają, bo nie sprawdzają czy nauczyciel jest obok;
- wiedzą, co powinni zrobić, ale tego nie robią, znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem;
- są niecierpliwe, często wtrącają się do rozmowy, nie czekają na swoją kolej;
- przypadkowo, nieumyślnie niszczą rzeczy;
- prowokują, kłócą się;
- obrażają się, kłamią;
- odpowiadają nie na temat, wolą mówić niż słuchać;
- generalizują: "nikt mnie nie lubi/ nie kocha".
POSTĘPOWANIE
W przypadku zaburzonej koncentracja uwagi nauczyciel powienien:
1.Dawać bardzo krótkie komunikaty, formułowane w pozytywie:
np.: Teraz otwórz zeszyt!, Kopiesz w ławkę!, Spakuj rzeczy!,
Uwaga, zaczynamy pisać!, Śmieci!, Spójrz w zeszyt!
2. Powtórzyć polecenie krótko i czytelnie.
3. Zapisać polecenie.
4.Sprawdzić, czy uczeń wykonał to polecenie ( czy rzeczywiście otworzył zeszyt), teraz dopiero przechodzimy do następnego polecenia:
np..: A teraz otwórz książkę na stronie 20.
następnie:
Spójrz na zadanie 2 na stronie 20.
następnie:
Zrób to zadanie.
5. Zwracać uwagę hasłowo:
Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! ? i zatrzymać wzrok na dziecku.
6. Użyć dzwoneczek czy gwizdek jako krótki sygnał dźwiękowy.
7. Stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu, kucnąć i popatrzyć mu w oczy, prosić o powtórzenie jego słów ? utrzymać kontakt wzrokowy.
8. Zrobić gimnastykę śródlekcyjną.
W przypadku nadmiernej ruchliwości nauczyciel powinien:
1. Prosić ucznia o wykonanie drobnych czynności np.:
- zawieszanie mapy;
- zbieranie zeszytów;
- przyniesienie kredy;
- zmoczenie gąbki;
- przyniesienie wody do kwiatków; podlanie kwiatków;
- zmycie tablicy.
2. Chwalić za każdy etap pracy, mówić powoli - to uspakaja.
3. Mało dopytywać, bo ucieknie od kontaktu; unikać pytania ?DLACZEGO??, w zamian: ?CO SKŁONIŁO CIĘ DO ....??
4. Za każdym razem pokazywać mu, co robi dobrze, z czego się cieszymy.
5. Gdy biegnie na korytarzu, to zatrzymać go i utrzymać kontakt wzrokowy, spytać o imię, odciągnąć uwagę ?CHODŹ, POMÓŻ MI ...?
6. Wzmacniać pozytywnie, pochwalić jak coś zrobił dobrze np. spokojnie przesiedział 5 minut.
W przypadku nadmiernej impulsywności nauczyciel powinien:
1. Dzień po dniu przypominać o zasadach.
2. Proponować: weź ołówek i pokaż na kartce jaki jesteś zły, narysuj to;
3. Wykorzystać ?kartkę bezpieczeństwa? ?Zgnieć ją, podrzyj, podeptaj, wyrzuć?
4. Odwrócić uwagę dziecka ?Chodź pomożesz mi przy ...?
5. Zaproponować, by poskakało na materacach lub porzucało nimi;
6. Posadzić pomiędzy dwoma flegmatycznymi prymusami.
Dziecko nadpobudliwe ruchowo otrzymuje w szkole etykietę ?nieznośnego?. W konsekwencji dzieci z ADHD:
- mają niską samoocenę:
- buntują się przeciwko normom społecznym;
- próbują różnych używek;
- są przygnębione, cierpią na depresje;
- osiągają dużo niższe wyniki niż ich możliwości.
LECZENIE
1) psychoedukacja
? poradnictwo dla rodziców i nauczycieli
? modyfikowanie postaw rodzicielskich
? psychoterapia indywidualna (praca z dzieckiem) - trening: zabawy, poznawczy, rozwiązywania problemów, kompetencji społecznych, kontrolowania agresji, budowanie poczucia własnej wartości itd.
2) zmiana metod wychowawczych ( OMÓWIONE WYŻEJ )
3) farmakoterapia (stosowanie leków pod kontrolą lekarza)
Istnieje też leczenie farmakologiczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej. Dzieciom podaje się leki poprawiające zdolność hamowania i regulowania impulsywnych zachowań, np. Ritalin. Działanie tych środków polega na hamowaniu transporterów dopaminergicznych, co daje dopaminie więcej czasu na związanie się z receptorami na docelowych neuronach. Leki te zapewniają poprawę zachowania u 70 ? 90% dzieci, z ADHD w wieku powyżej 5 lat.
Katarzyna Michalska |
