We współczesnej literaturze termin „uzdolnienia ruchowe” określamy jako pojętność w przyswajaniu nowych, nieznanych form ruchu. Sprawdzają się przede wszystkim do łatwiejszego uczenia się nowych ruchów1. Stanowią one, zatem o potencjalnych możliwościach rozwijania sprawności ruchowej, jaką może osiągnąć dany osobnik w procesie szkolenia sportowego. Proces uczenia się jest ukończony dopiero wtedy, kiedy niezależnie od samej biegłości potrafimy stosować dane ruchy w konkretnym działaniu. Mechanizm fizjologiczny uzdolnień ruchowych polega na jakości procesów koordynacji mięśniowo nerwowej, decydującej o łatwości uczenia się ruchów. Osoby, które opanowują nowe umiejętności w drodze niewielkiej liczby powtórzeń, prób, które na naukę danej czynności potrzebują niewielkiej ilości czasu nazywamy uzdolnionymi ruchowo. Natomiast osoby, którym dla opanowania nowej umiejętności potrzeba dużej liczby powtórzeń, dużej liczby prób wykonania tej samej czynności nazywamy ruchowo nieuzdolnionymi. Do opanowania złożonej czynności ruchowej u tych osób należy doprowadzić poprzez skomplikowany system ćwiczeń przygotowawczych i oswajających.
Wykrywaniem uzdolnień ruchowych zajmowali się teoretycy i praktycy wychowania fizycznego i sportu, opracowując dla potrzeb badań odpowiednie testy.
Jednym z pierwszych autorów był rosyjski psycholog i neurolog N. I. Ozieriecki, który w 1923r opublikował „Skalę metryczną do badania zdolności ruchowych dzieci i młodzieży2.
Test ten zastał sporządzony w oparciu o analizę uzdolnień ruchowych i zawiera 60 różnych zadań ruchowych – po 6 zadań dla 10 kategorii w wieku 4 – 16 roku życia. Test Ozierieckiego został przetłumaczony na język polski w 1931r przez S. Szumana zajmującego się w swych pracach zagadnieniami teoretycznymi czynności ruchowych.
Wśród wielu zagadnień wymagających badania, na pierwszy plan wysuwa się pytanie – w jakim stopniu uzdolnienia i zainteresowania sportowe są uwarunkowania dziedzicznie. Ciekawe badania w tym zakresie przeprowadził Grebe na bliżniętach uprawiających sport oraz rodzinach z których się wywodzili3. Badania swe przedstawił na tle struktury genetycznej i konstytucjonalnej. Otrzymał wyraźną różnicę między jednojajowymi a dwujajowymi, w wyniku czego przyjął pogląd, że zainteresowania działalnością sportową powstają w określonym środowisku wychowawczym, ale udział podłoża dziedzicznego w rozwoju osiągnięć sportowych jest niewątpliwy. Wykazał, że szczytowe osiągnięcia w sporcie są zależne od predyspozycji wrodzonych. Trening sportowy działa pobudzająco lub hamująco na wrodzone właściwości konstytucjonalne.
Duża potrzeba badań nad genetycznym uwarunkowaniem motoryczności człowieka, miedzy innymi nad genetycznym podłożem uzdolnień ruchowych doprowadziła również do badań w tym zakresie w naszym kraju. Na szczególną uwagę zasługują badania przeprowadzone przez Składa4. wśród bliźniąt. Badania wykazały, że proces motorycznego uczenia się obydwojga dzieci z par monozygotycznych jest bardziej podobny niż u dzieci dwuzygotycznych. Podobieństwo dotyczy zarówno poziomu uczenia się jak i tempa nabywania nowych umiejętności ruchowych.
Zaciorski, Bułgakowa5 stwierdzają, że istnieją cztery warianty badań, które odpowiadają w jakim stopniu uzdolnienia ruchowe są dziedziczne. Do nich zaliczają:
- badania rodowodów sportowców,
- badania związków statystycznych między możliwościami ruchowymi dzieci i ich rodziców,
- badania bliżniąt,
- badania tzw. markerami / np. grup krwi / .
Badania z zakresu uzdolnień ruchowych dla potrzeb praktyki sportowej umożliwiły głębsze poznanie omawianego elementu selekcyjnego. Wśród licznych autorów na uwagę zasługuje praca Barańskiego1, który miedzy innymi podjął próbę z badaniami trafności testu Ozierieckiego oraz przystosowania tych prób dla polskiej młodzieży. Wprowadził nowy sposób klasyfikacji wyników badań oraz znormalizował sposób przeprowadzania prób testowych. Badania Bartkowiaka6 zmierzały do wyjaśnienia roli uzdolnień ruchowych jako czynnika stymulującego postępy sportowe w pływaniu. Autor stwierdza, że ilość wrażeń jakie odbiera pływa za pomocą wzroku, słuchu jest ograniczona. Dlatego niezwykle ważną rolę w działalności ruchowej człowieka w wodzie spełniają wrażenia dotykowe, czyli odczucie ciśnienia w wody, wrażenia przedsionkowe, które informują o położeniu ciała oraz wrażenia kinetyczne powstające w stawach i ścięgnach mięśniowych. Pływak posiada tzw. „czucie wody”, które to określenie pozwala na odróżnienie zawodnika o potencjalnych dużych możliwościach od zawodnika, u którego te możliwości są ograniczone. Wyraża się ono dużą wrażliwością rąk na zmiany ciśnienia wody w czasie zasadniczych faz pracy ramion.
W praktyce sportu pływackiego istnieje wiele dowodów, że zawodnik posiadający „czucie wody” jest osobnikiem zdolnym do odbioru złożonych wrażeń, nadania im znaczenia i wypracowania jak najlepszych technik pływania.
Na uwagę zasługuje praca Janowskiego7. Autor zastosował w gimnastyce test uzdolnien ruchowych Jonsona. Wyniki analizy badań pozwoliły stwierdzić, że:
- nie istnieje współzależność między testem Jonsona, wysokością i ciężarem ciała, wiekiem chłopców, mocą, szybkością i siłą.
- poziom uzdolnień ruchowych ma zasadniczy wpływ na przyswajanie sobie elementów ruchowych z zakresu gimnastyki, gier, pływania.
Janowski7 opracował również test składający się z 14 ćwiczeń przy pomocy których określa uzdolnienia ruchowe i podstawowe cechy psychomotoryczne potrzebne gimnastykowi Po szczegółowej analizie i skorelowaniu wyników poszczególnych lat z wynikami uzyskanymi w sprawdzianach gimnastycznych wykrył On bardzo duże zależności między uzdolnieniami ruchowymi a wynikami w gimnastyce chłopców.
Mieczkowski8 opracował uproszczoną metodą testu uzdolnień ruchowych Ozierieckiego w modyfikacji Barańskiego dla potrzeb selekcji dzieci do sportu, wprowadzając w tym teście zmianę w samej metodzie badań.
Chojnacki9 zbadał uzdolnienia ruchowe testem Ozierieckiego w modyfikacji Barańskiego 328 dzieci, zakwalifikowanych do klas sportowych szkół podstawowych Szczecin. W okresie trzech lat obserwował wyniki sportowe u dzieci specjalizujących się w czterech dyscyplinach sportowych: lekkiej atletyce, piłce koszowej, pływaniu i gimnastyce sportowej. W wyniku badań okazało się, że niezależnie od dyscypliny sportu oceny ze sprawdzianów i zawodów są tym wyższe im wyższa jest średnia wskaźników uzdolnień ruchowych.
Eider 10 przeprowadził badania testem Ozierieckiego w modyfikacji Barańskiego wśród 400 dzieci w wieku 7 – 13 lat. 200 dzieci przebadanych uprawiało gimnastykę artystyczną, sportową, pływanie. Drugą grupę stanowiły dzieci z „klas kontrolnych”. Przeprowadzone badania udowodniły wyższy poziom uzdolnień ruchowych dzieci trenujących w porównaniu z rówieśnikami nie uprawiającymi sportu.
Uzdolnienia ruchowe były również przedmiotem badań dzieci nerwicowych. Mieczkowska11 badając te dzieci stwierdziła między innymi, że opóźnienie uzdolnień ruchowych występuje częściej u dzieci nerwicowych w porównaniu z dziećmi zdrowymi.
Denisiuk12 analizując całokształt materiału w zakresie uzdolnień ruchowych wyciąga następujące wnioski:
- uzdolnienia zależą od funkcji kory mózgowej,
- są właściwościami uwarunkowanymi dziedzicznie,
- w zależności od warunków mogą rozwijać się lub zanikać
- wysokie uzdolnienia ruchowe wpływają na obniżenie kosztu energetycznego samego procesu uczenia się ruchów,
- uzewnętrznienie się uzdolnień ruchowych jest uwarunkowane właściwościami morfologicznymi i fizjologicznymi,
- uzdolnienia ruchowe stanowią podstawę do nabywania wielostronnej sprawności ruchowej,
- poziom aktualnej posiadanej sprawności fizycznej nie odzwierciedla stopnia uzdolnień ruchowych.
OPRACOWANIE : RÓŻA BŁASZCZEĆ
Nauczycielka wychowania fizycznego
Literatura:
- Barański. A. Charakterystyka zdolności ruchowych dzieci ośmioletnich na podstawie badań testowych „Rozprawy naukowe WSWF Wrocław” 1963r T. II.
- Oziriecki. N. Skala metryczna do badań zdolności ruchowych dzieci i młodzieży Kraków 1931r
- Grebe. H. Genetyczne i konstytucjonalne podstawy rozwoju sprawności fizycznej „Wychowanie fizyczne i sport” 1963, T. XIII, nr 1
- Skład. M. Z badań nad dziedziczeniem uzdolnień ruchowych. „Wychowanie fizyczne i sport” 1973, T. XVII, nr 4.
- Zaciorski. M., Bułgakowa. Z. Teoretyczne podstawy selekcji sportowej „Sport wyczynowy” 1975, nr 7.
- Bartkowiak. E. Ogólnopolski system szkolenia zawodników w pływaniu. „Sport wyczynowy” 1973r nr 6
- Janowski. D. Selekcja i trening młodocianych gimnastyków. Warszawa 1972r.
- Mieczkowski. Uproszczona metoda badań uzdolnień ruchowych. Zeszyty naukowe WSP, Szczecin 1980, nr 33
- Chojnacki. T. Uzdolnienia ruchowe a poziom sportowy dzieci zakwalifikowanych do szczecińskich klas sportowych. „Rozprawy i Studia” WSP Szczecin
- Eider. J. Udział uzdolnień ruchowych w wyniku sportowym u dzieci w wieku 7 – 13 lat „Rozprawy i Studia WSP, Szczecin 1984r
- Mieczkowska. Z. Zdolności ruchowe i sprawność fizyczna chłopców nerwicowych. Organizacja badań nad rozwojem Kultury fizycznej i Turystyki. Szczecin 1980,nr33.
- Denisiuk. L. Badania nad uzdolnieniami ruchowymi „Wychowanie Fizyczne i Sport
|
