XXI wiek obok ogromnego postępu nauki i stale rosnących potrzeb ludzkości, niesie ze sobą także szereg ujemnych skutków, jak ograniczenie i niszczenie naturalnego środowiska człowieka i obniżenie jego aktywności ruchowej. Zmiany naturalnego środowiska są rozległe i wielokierunkowe. Wzrosło zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody.1
Powstawanie wielkich kompleksów miejskich, stale postępująca mechanizacja najdrobniejszych czynności, komputeryzacja oraz ogólnie obserwowany wzrost tempa życia stwarzają specyficzne warunki bytowania i pracy wywierając ujemny wpływ na rozwój, stan zdrowia i sprawność fizyczną człowieka. Następuje stopniowa degradacja organizmu na skutek mniejszych obciążeń fizycznych, których dobowe ilości ograniczają się często do wykonywania pracy zawodowej i czynności związanych z samoobsługą.
Wieloletni i długotrwały stan obniżonej aktywności ruchowej odbija się niekorzystnie przede wszystkim na wytrzymałości jako tej właściwości motorycznej człowieka, która coraz słabiej stymulowana jest bodźcami naturalnymi.
Konsekwencją takiego trybu życia jest pogorszenie wydolności i odporności na zmęczenia, co zakłóca przemianę materii i prowadzi do schorzeń organicznych głównie układu krążenia.
Jednym ze środków, który może przeciw działać jest aktywność ruchowa. Każdy człowiek posiada określone możliwości motoryczne, których przejawem jest ruch jako działalność produkcyjna lub forma wypoczynku.
Wytrzymałość odgrywa w motoryce człowieka podstawową rolę. Zatem określony jej poziom pozwala drogą wielokrotnego powtarzania specyficznych bodźców ruchowych na rozwijanie siły szybkości i koordynacji ruchowej2. Dobrowolna aktywność ruchowa podejmowana w wieku dojrzałym w ramach zajęć sportowych i rekreacyjnych oraz odpowiedni stopień aktywności fizycznej w wieku dziecięcym i młodzieńczym, stanowić powinien gwarancję wysokiego pułapu funkcji zaopatrzenia tlenowego w wieku dorosłym.
Ponadto wiek dziecięcy sprzyja ukształtowaniu nawyków aktywności ruchowej. Aktualnie coraz więcej mówi się, że organizm dziecka jest zdolny do wykonywania dłużej trwających wysiłków i że dziecko wykazuje już stosunkowo duże możliwości wytrzymałościowe.
Wytrzymałość możemy określić dużą ilością pojęć począwszy od wytrzymałości ogólnej ukierunkowanej do wytrzymałości specjalnej. W najogólniejszym ujęciu przez wytrzymałość rozumiemy zdolność organizmu do długotrwałego wysiłku. Najbardziej obiektywnym wyznacznikiem wytrzymałości w takim przypadku będzie czas trwania pracy o określonej formie i intensywności.
Czas pracy ogranicza jednak zmęczenie, następujące w miarę jej przedłużania.
Stąd też wytrzymałość można określić jako zdolność przeciwstawiania się zmęczeniu przez długi okres czasu.
Nie wszyscy autorzy są jednak zgodni, co do takiego sformułowania, uważają, bowiem, że takie ujęcie wytrzymałości jest ograniczone. Określają Oni wytrzymałość jako zbiór zjawisk występujących w celu zapewnienia równowagi procesów biologicznych przy długotrwałym obciążeniu fizycznym obejmującym znaczną część mięśni ciała ludzkiego. Jeżeli organizm nie jest w stanie dalej zapewnić równowagi procesów w nim przebiegających występuje zmęczenie. Ich zdaniem definicja ta pozwala na rozpatrywanie wytrzymałości jako istotnej cechy ludzkiej.
Malarecki3 z kolei wskazuje, że wytrzymałość zależna jest od wydolności i ponadto uwarunkowana wpływami psychicznymi traktuje ją jako „zdolność do długotrwałego znoszenia przez organizm stanów stresowych, wywołanych działaniami kompleksowych bodżców biologicznych i psychicznych związanych z wykonywaniem wysiłków fizycznych, szczególnie w warunkach zawodów sportowych.”.
Warunkiem zabezpieczającym możliwość wykonywania długotrwałych wysiłków jest wysoki aerobowy potencjał energetyczny określony maksymalnym poziomem zużycia tlenu w czasie wysiłku fizycznego. Mimo tego, że funkcja zaopatrzenia tlenowego nie jest jedynym czynnikiem decydującym o wydolności organizmu wyniki wielu badań potwierdziły, że im wyższy pułap tlenowy, tym cięższą i dłużej trwającą pracę można wykonać w warunkach nie zaburzonej homeostazy4,3. Wynika z tego jednoznacznie, że wysiłki wytrzymałościowe winny towarzyszyć człowiekowi od najwcześniejszych lat jego życia jako warunek doskonalenia funkcji zaopatrzenia tlenowego.
Wydolność fizyczna zależy od wielu różnorodnych czynników, którymi są:5
- potencjał energetyczny aerobowy
- Wentylacja płuc i pojemność dyfuzyjna płuc
- Pojemność tlenowa krwi,
- Pojemność minutowa serca
- Ilość krwi krążącej
- Dyfuzja tlenu na odcinku tkanek
- Sprawność współdziałających mechanizmów neurohormonalnych
- Rezerwy energetyczne ustrojowe i narządowe.
- Potencjał energetyczny anaerobowy:
- Aktywność enzymów oddechowych i glikolitycznych
- Pojemność buforowa krwi
- Poziom wysokoenergetycznych związków fosforowych i glikogenu w mięśniach.
- Stan fizyczny
- Wiek, płeć.
Wymienione sformułowania wskazują, że dotychczas pojęcie wytrzymałości nie znalazło jeszcze jednoznacznej interpretacji. Szczególnie znaczenie w kształtowaniu wytrzymałości mają przebiegające w organizmie człowieka procesy energetyczne. Źródłem energii dla pracy mięśniowej są reakcje chemiczne przebiegające z udziałem lub bez udziału tlenu
W teorii i praktyce wychowania fizycznego i sposobu ćwiczenia sportowego rozróżnia się najczęściej dwa pojęcia:
- Wytrzymałość ogólna
- Wytrzymałość specjalna
Interpretacja pojęcia wytrzymałość ogólna jest bardzo zbliżona u różnych autorów.
Najczęściej określa się ją jako zdolność do wykonywania długotrwałej pracy o umiarkowanej mocy, bez obniżenia jej wydajności i angażującej znaczną część aparatu mięśniowego6. Podział wytrzymałości na ogólną oraz specjalną budzi jednak zastrzeżenie u wielu autorów. Malarecki3 pisze, że wytrzymałość, w której będzie decydował potencjał energetyczny aerobowy, może się przejawiać w różnych formach wysiłku np.: biegu, pływaniu, jeżdzie na rowerze. Każdorazowo o wytrzymałości będzie decydował wspólny element, tj. potencjał aerobowy, ale również specyficzne umiejętności, jak też specyficzna adaptacja. Za każdym razem mamy, więc do czynienia z wytrzymałością specyficzną. O wytrzymałości w innych rodzajach wysiłków w głównej mierze decydować znów będzie potencjał anaerobowy lub jeszcze w innych - siła.
Zbliżone stanowisko zajmuje również wielu innych autorów. Wołkow7 twierdzi, że przejawy wytrzymałości są zawsze specyficzne, zależą od charakteru zmęczenia i warunków, w jakich się je wykonuje.
Według Farfiela8 „....Wytrzymałość jest zawsze konkretna, związana z daną działalnością ruchową, dlatego można używać tylko jednego określenia – wytrzymałość, bez jakichkolwiek określających uzupełnień....”.
W interpretacji pojęcia wytrzymałość ogólna należy przede wszystkim kierować się praktyczną stroną tego zagadnienia. Każda wytrzymałościowa forma działalności ruchowej stawia przed organizmem szereg specyficznych wymagań. Są one jednak w ogólnych zarysach podobne w ćwiczeniach o zbliżonym czasie trwania wysiłków.
Nie ma również jednolitego stanowiska w odniesieniu do pojęcia definiującego wytrzymałość specjalną. Liczne przykłady w tym zakresie podaje w swej pracy Nabatnikowa8
Pojęcie to odnosi się do określonej, konkretnej działalności sportowej. Zdaniem autorki podstawową cechą wytrzymałości w warunkach ograniczonego czasu, odpowiadającego danej specjalizacji sportowej. Tak rozumianą wytrzymałość specjalną określa autorka jako
- „.........Zdolność organizmu do efektywnego wykonywania specyficznego obciążenia
w czasie uwarunkowanym wymogami danej specjalizacji....”.
Wszystkie odmiany sprawności wytrzymałościowej pozostają ze sobą w ścisłym związku. Wytrzymałość jest jednym z ważniejszych elementów w zespole cech stanowiących o sprawności człowieka. Wiąże się ona ściśle z funkcją wielu układów fizjologicznych człowieka, jego organizmu, od których zależy nie tylko poziom sprawności, ale i zdrowie człowieka. Wielu autorów9 podkreśla, że, podczas gdy ćwiczenia siłowe, zręcznościowe czy szybkościowe wpływają głównie na stan wytrenowania układu nerwowo – mięśniowego, to praca o charakterze wytrzymałościowym doprowadza do znacznego usprawnienia funkcji układów wewnętrznych. Odnosi się to szczególnie do układu sercowo naczyniowego, oddechowego i całego metabolizmu tkankowego. Usprawnienie czynności tych układów w warunkach współczesnej cywilizacji jest dla funkcji organizmu często ważniejsze niż rozwój mięśni. Dlatego też problematyka kształtowania wytrzymałości powinna zająć szczególne miejsce w procesie kierowania rozwojem dzieci i młodzieży.
BIBLIOGRAFIA
1. J. Brzeziński C.W. Kroczak „Higiena i ochrona zdrowia” Warszawa 1975r
2. J. Mulak „Wytrzymałość Warszawa 1970r
3. I. Malarecki „Bilogiczne podstawy wytrzymałości jako zdolności do wykonywania długotrwałych wysiłków fizycznych. Biblioteka trenera Warszawa 1975r
4. R. Kubica „Główne problemy fizjologii pracy i wydolności fizycznej” Kraków 1975r,
5. K. Korssenbrock „Wytrzymałość w treningu młodzieży” Sport wyczynowy 1967r,
6. Fr. Szczotka „Elementarne metodyki statystyki i ich zastosowania w naukach o wychowaniu fizycznym Warszawa 1983r,
7. N. J. Wołkow Biochemiczne podstawy wytrzymałości „Sport wyczynowy” 1970r,
8. J. M. Nabotnikowa „Wytrzymałość specjalna sportowa” Sport Wyczynowy” 1974r,
9. J. Raczek „Problematyka wytrzymałości u dzieci w wieku szkolnym” Kultura Fizyczna 1976, nr. 12
Opracowanie RÓŻA BŁASZCZEĆ |
