Opracowała: mgr Wieslawa Kloska
Konsument na rynku
Wszelkie decyzje na rynku konsument podejmuje dokonując konfrontacji korzyści i kosztów przy danych ograniczeniach budżetowych. Miara zadowolenia (satysfakcji) w konsumpcji określonej ilości dóbr określone jest jako użyteczność całkowita. Rośnie ona wraz z ilością użytkowanego dobra, chociaż przyrosty te stają się coraz mniejsze (użyteczność krańcowa). Pierwszy batonik daje nam dużo satysfakcji, drugi mniej, zadowolenie z konsumpcji sześćdziesiątego batonika w określonym czasie jest znikoma.
Zachowaniem konsumenta na rynku rządzą prawa ekonomiczne. Klienci reprezentują stronę popytu na rynku, zgłaszają bowiem zapotrzebowanie na określone dobra i usługi przy określonych cenach dóbr. Stronę podaży reprezentują producenci oferujący dobra i usługi na rynku po określonych cenach. Równowagę rynkową, czyli sytuacje, gdy popyt równy jest podaży najprościej można regulować za pomocą cen.
Osobą która w zasadniczy sposób przyczyniła się do rozwoju teorii podaży i popytu a także do uformowania nowoczesnego modelu równowago rynkowej był Alfred Marshall (1842- 1924, wydawca Economic Journal stworzył spójny matematyczny opis równowagi rynkowej) .
W uproszczonym modelu można stwierdzić iż wzrost ceny powoduje spadek popytu, spadek ceny wzrost popytu. Wzrost cen powoduje wzrost podaży, spadek cen powoduje spadek podaży.( Nie rozważany tutaj wiele innych czynników, stosujemy zasadę Ceteris Paribus – żadne inne elementy mające wpływ na popyt oraz podaż np. dochody, moada, koszty nie są brane pod uwagę.
Wrażliwość popytu na zmiany cen określa się mianem elastyczności cenowej popytu.
- Jeśli zmiany cen i zmiany cen są proporcjonalne ( np. wzrost cen o 10% powoduje 10% spadek popytu) można stwierdzić iż jest to popyt sztywny.
- Jeśli zmiany popytu są więcej niż proporcjonalne od zmiany cen, popyt określa się jako elastyczny (np. wzrost cen o 10% powoduje spadek popytu o 20%)
- Popyt jest doskonale elastyczny, gdy nieznacznym zmianom cen towarzyszą silne zmiany popytu. (np. cena spada o 1%, popyt rośnie o 100%)
Czynnikami wpływającymi na elastyczność cenową są:
- moda, gusty, preferencje- powodują silne wahanie elastyczności
- ilość substytutów- im większa liczba substytutów tym większa jest elastyczność popytu.
- Rodzaj dobra- dobra podstawowe (pierwszej potrzeby) charakteryzuje silną elastyczność. Rośnie ona wraz ze standardem (luksusem) dobra.
- Cena dobra- im wyższa cena, tym silniejsza elastyczność. (spada z reguły wraz ze spadkiem cen)
Elastyczność dochodowa popytu to wrażliwość rozmiarów popytu na zmiany dochodów. Wzrost dochodów wywołuje z reguły wzrost wielkości popytu.
- Popyt sztywny- wzrost dochodów powoduje analogiczny wzrost popytu. (dotyczy głównie dóbr podstawowych)
- Popyt mało elastyczny- względem dochodów występuje wówczas, gdy zmiany wielkości popytu następują wolniej niż zmiany dochodów (np. wzrost dochodów o 10% powoduje wzrost popytu o 5%)
- Popyt wysoce elastyczny- wzrost dochodów powoduje więcej niż proporcjonalny wzrost popytu ( dotyczy to pożądanych dóbr luksusowych)
Kształtowanie się popytu w zależności od stopnia zamożności:
- Dobra niezbędne (chleb, sól) – popyt sztywny reprezentują konsumenci ubodzy, średniozamożni, bogaci.
- Dobra niekonieczne (masło, płyn do płukania) – popyt elastyczny reprezentują konsumenci ubodzy, sztywny – średniozamożni i bogaci.
- Dobra półluksusowe (mięso, odzież) – popyt elastyczny reprezentują konsumenci ubodzy i średniozamożni, sztywny – bogaci.
- Dobra luksusowe – brak popytu ze strony ubogich i średniozamożnych, bogaci popyt sztywny.
W zachowaniach konsumentów na rynku rządzą prawa ekonomiczne. Ogólna prawidłowość konsumpcji Engla mówi o tym, iż wraz ze wzrostem dochodów rośnie ogólny poziom spożycia i wydatków.
I Prawo Engla głosi, iż wraz ze wzrostem dochodów rośnie konsumpcja artykułów żywnościowych i nie żywnościowych, jednakże tępo przyrostu spożycia tych pierwszych jest słabsze aniżeli tępo spożycia artykułów nieżywnościowych. W efekcie w wyniku wzrostu dochodów udział procentowy wydatków na żywność w wydatkach ogółem maleje. Wzrost dochodów powoduje zwiększenie procentowego udziału wydatków na dobra luksusowe (rekreacji, nauka, dobra trwałe)
II Prawo Engla- zgodnie z nim wydatki na dobra luksusowe lub oszczędności pojawiają się tylko przy wysokim dochodzie, przekraczającym zaspokojenie potrzeb podstawowych
-Prawo Wrighta- oszczędności pojawiają się i rosną wraz ze wzrostem dochodów.
Istnieją odstępstwa od praw ekonomicznych rządzących w sferach konsumpcji. Nazywane są one paradoksami.
Paradoks Giffena – polega on wzroście spożycia jako reakcji na wzrost ceny (popyt jest rosnącą funkcją ceny), ale tylko w przypadku podstawowych towarów o charakterze dóbr pośrednich, tzw. dóbr Giffena niezbędnych do egzystencji ubogiej ludności.
Efekt demonstracji- Efekt demonstracji (pokazowy). Je on nazwany również efektem naśladownictwa konsumpcyjnego, a polega na tym, że modele, członkom grup dochodowo wyższym lub o wyższym prestiżu naśladowane są powszechnie przez ludzi należących do grup o dochodach niższych lub niższym prestiżu społecznym.
Efekt rygla. Ma on miejsce przy zmniejszaniu się dochodów realnych. Występuje wówczas skłonność konsumentów do utrzymania przez pewien czas osiągniętego już poziomu i struktury spożycia, a zatem utrzymania wydatków na dotychczasowym poziomie niezależnie od spadku dochodów. Zjawisko rygla przebiega w sekwencji: Efekt szoku – efekt oswojenia.
Paradoks Vablena – polega on na wzroście popytu na dobra luksusowe pod wpływem rosnących cen. Zjawisko to dotyczy głównie dóbr ekskluzywnych, których elitarność podkreślana jest przez wzrost cen i ten sposób staje się przedmiotem zakupu.
Efekt substytucyjny Marshalla – zachodzi on w sytuacji wzrostu popytu na substytucyjne dobro relatywnie taniejące. Powoduje to wypieranie konsumpcji dobra relatywnie droższego, (spadek ceny) jednego dobra wywołuje wzrost popytu na nie i spadek popytu na dobro zastępcze.
Efekt spekulacyjny – pojawia się on nieuchronnie w warunkach dużej inflacji. Ceny nie pełnią wtedy swoich podstawowych funkcji informujących m.in. o unikatów dóbr i ich społecznym koszcie wytwarzania.
Opracowała: mgr Wiesława Kloska
