Praca z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim na lekcjach w klasach I-III szkoły masowej
"Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi....”
J. Korczak
W sierpniu 2001 roku na Radzie Pedagogicznej dowiedziałam się, że do mojej klasy trzeciej będzie uczęszczało trzy uczennice z orzeczeniami z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej o upośledzeniu umysłowym w stopniu lekkim. Byłam pełna obaw, zastanawiałam się bowiem, jak zorganizować proces nauczani, z korzyścią dla wszystkich dzieci. Sięgnęłam po literaturę fachową, zdobyłam podręczniki dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Po analizie obu podręczników doszłam do wniosku, że treści w nich zawarte w znacznym stopniu się różnią. Postanowiłam wykorzystać podręczniki ,,Wesoła Szkoła” do nauczania wszystkich dzieci. Napisałam program uwzględniający pracę z dzieckiem upośledzonym w stopniu lekkim w szkole masowej, który przedstawię poniżej
Idea wiodąca
Nauczyciel uczący w szkole publicznej, w klasach do których uczęszczają dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, ma ogromne trudności w zorganizowaniu pracy podczas lekcji. Powinna ona umożliwić zrozumienie i opanowanie treści lekcyjnych zarówno przez dzieci upośledzone jak i pozostałe.
Od wielu lat trafiają do moich klas dzieci mające trudności w nauce i zazwyczaj już po krótkiej obserwacji dziecka w klasie pierwszej, jego pracy, zachowaniu się podczas lekcji, zasięgnięciu opinii nauczyciela uczącego w zerówce, kieruję je za zgodą rodziców lub opiekunów na badania do poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w celu uzyskania opinii lub orzeczenia o poziomie intelektualnym dziecka.
Po otrzymaniu orzeczenia o upośledzeniu staję przed problemem: Jak zorganizować pracę podczas zajęć lekcyjnych, aby maksymalnie usprawnić percepcję wzrokową, słuchową oraz funkcje motoryczne dzieci upośledzonych, nie zaniedbując jednocześnie pozostałych dzieci w klasie, które wymagają ode mnie zainteresowania ich sprawami i rzetelnego nauczania?
Nauczanie w klasach , do których uczęszczają dzieci upośledzone, stawia nauczyciela przed szeregiem wymagań, niejednokrotnie o dużej skali trudności. Przygotowanie pracy dla tych uczniów wymaga zwykle dodatkowego wysiłku ze strony nauczyciela. Wynika to nie tylko z potrzeby odmiennego podejścia nauczyciela do tej kategorii uczniów, ale również z konieczności stosowania szerokiej gamy środków oddziaływania dla osiągnięcia zamierzonych celów dydaktycznych.
W szkolnictwie masowym i pedagogice ogólnej rozróżniamy dwa procesy:
- Proces wychowania (samowychowania, ukierunkowującego postępowania, uczenia się)
- Proces nauczania samokształcenia sprowadzający się do opanowania przez ucznia wiadomości i umiejętności pozwalających na skuteczne, prowadzące do zamierzonego celu działania .
W szkolnictwie specjalnym występują te dwa procesy dostosowane do rodzaju i stopnia odchyleń od normy rozwojowej oraz proces trzeci:
Celowe, interwencyjne oddziaływania na występujące u tych dzieci odchylenia ujemne i dodatnie celem doprowadzenia tych uczniów do jak najwyższego, dostępnego im rozwoju i przygotowania do życia na drodze zwalczania odchyleń ujemnych i rozwijania odchyleń dodatnich. Oznacza to, że w pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo musimy dzieci te:
- wychowywać- rozwijać i kształtować w nich dyspozycje kierowane, decydujące o prawidłowym postępowaniu.
- Uczyć- usprawniać dyspozycje instrumentalne zwłaszcza: wiedzę, sprawności i inteligencję; usprawniające sprawność działania i skuteczność postępowania.
- Specjalnie, celowo interwencyjnie oddziaływać na występujące u nich odchylenia czyli:
- pomniejszać ich upośledzenie umysłowe,
- pomniejszać inne dodatkowe występujące deficyty rozwojowe np.: wady wymowy, zaburzenia spostrzegania itp.
- rozwijać występujące u tych dzieci, nawet nieznaczne uzdolnienia ( często funkcje najmniej upośledzone), celem dalszego rozwoju tych dzieci jako konieczność przygotowania ich do samodzielnego, dorosłego życia.
Oznacza to, że zarówno w procesie wychowania i nauczania specjalnego – dostosowanego do rodzaju i stopnia upośledzenia umysłowego ucznia, jak i w drodze specjalnych dodatkowych zajęć( zabaw, gier, ćwiczeń, prac plastycznych) musimy oddziaływać na jego obecny stan i starać się doprowadzić do pożądanych zmian. Oznacza to również, że wymienione trzy formy oddziaływania pedagogicznego, każdy nauczyciel musi mieć na uwadze i w możliwie atrakcyjny sposób stosować je przy każdej okazji.
Nauczyciel nauczania zintegrowanego uczący dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, ma największe szanse i najlepsze możliwości do stosowania wymienionych form działania, ponieważ ten sposób nauczania daje uczniom największe możliwości rozwoju.
Nauczyciel przygotowując bloki tematyczne opracowuje je według zjawisk, wydarzeń, sytuacji, przedmiotów występujących w otoczeniu ucznia. To one wyznaczają podstawowe treści nauczania i organizację całodziennej pracy.
Nauka prawidłowego mówienia, czytania, pisania, liczenia, rozwiązywania zadań, wykonywania działań artystycznych występuje wokół wybranego tematu jak: warzywa, owoce, poczta, las, miasto, wieś itp. Dzieci zdobywają w ten sposób wiedzę z zakresu różnych przedmiotów nauczania, potrzebną do poznania omawianego zjawiska, związana w logiczną całość, zapewniającą lepsze poznania środowiska i ucząc je właściwego postępowania.
Małe dzieci spostrzegają świat całościowo, umysłowo upośledzone dłużej niż zdrowe i dlatego organizacja zajęć w nauczaniu zintegrowanym odpowiada potrzebom i w dużym stopniu możliwościom tych dzieci. Rola nauczyciela uczącego w takiej klasie jest odpowiednie i umiejętne dostosowanie zadań i wymagań do możliwości dzieci, zarówno zdrowych jak i dzieci z upośledzeniem.
Cele ogólne i szczegółowe
Nadrzędnym celem nauczania i wychowania dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim jest wszechstronny rozwój osobowości uczniów.
Głównymi celami prowadzącymi do jak najlepszej realizacji celu nadrzędnego są:
- usprawnienie, korygowanie i kompensowanie zaburzeń funkcji dziecka oraz wspomaganie rozwoju jego zdolności i zainteresowań,
- kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak: słuchanie, mówienie, pisanie, czytanie, rachowanie, obserwowanie, odtwarzanie i tworzenie,
- kształcenie prawidłowej postawy społeczno- etycznej i umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne,
- uwrażliwienie na piękno środowiska przyrodniczego i kulturowego,
- uświadomienie dbania o zdrowie, higienę i bezpieczeństwo.
Cele szczegółowe:
- zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, akceptacji. życzliwości i przynależności do wspólnoty,
- wytwarzanie pozytywnych relacji opartych na szacunku, trosce, zaufaniu i wsparciu,
- budzenie wiary we własne możliwości, zachowanie zasady stopniowania trudności i indywidualizacji w procesie kształcenia,
- kształcenie równowagi emocjonalnej i pozytywnej motywacji do podejmowania zadań,
- wspieranie twórczego zaangażowanie uczniów w życie szkoły,
- uwrażliwienie uczniów na uważne słuchanie wypowiedzi innych osób,
- uczenie poprawnej wymowy i precyzyjnego wyrażania myśli w formie zdania,
- rozwijanie percepcji słuchowej, słuchowo- wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo- ruchowej,
- kształtowanie umiejętności wnikliwej obserwacji i logicznego myślenia,
- kształtowanie właściwych zachowań wobec ludzi,
- rozwijanie poczucia przynależności do społeczności klasowej, szkolnej, lokalnej, regionalnej i ojczyzny,
- uwrażliwienie na poszanowanie języka ojczystego, symboli i tradycji narodowej,
- rozwijanie potrzeby komunikowania się i współpracy,
- kształtowanie właściwego stosunku do świata roślin i zwierząt,
- uświadomienie konieczności dbania o środowisko naturalne
- uwrażliwienie na piękno kultury i sztuki regionu,
- uświadomienie zmian związanych z rozwojem techniki,
- wdrażanie do obsługi podstawowych urządzeń technicznych,
- rozwijanie aktywności muzycznej wyrażającej się śpiewem, działaniem muzyczno- ruchowymi słuchaniem,
- poznanie świata sztuki, wprowadzenie podstawowych pojęć,
- wdrażanie do troski o zdrowie fizyczne i psychiczne poprzez właściwe gospodarowanie czasem i aktywny wypoczynek,
- rozwijanie sprawności fizycznej poprzez działalność ruchową i korekcyjno- kompensacyjną,
- wyrabianie właściwych nawyków higienicznych i żywieniowych,
- poszerzenie wiadomości na temat własnego ciała, jego możliwości i ograniczeń,
- uwrażliwienie na bezpieczeństwo i kształtowanie umiejętności unikania zagrożeń,
opracowała Alicja Jońska |
