"Wychowanie – świadomie organizowana działalność społeczna, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo – instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia. Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem: 1) świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji(m.in.rodziców, nauczycieli, rodziny, placówek oświatowo-wychowawczych, organizacji społeczno-politycznych i kulturalnych); 2) systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania; 3) wysiłków jednostki nad kształtowaniem własnej osobowości"- W.Okoń "Słownik Pedagogiczny".
"Wychowanie pełni wiele funkcji, jego funkcją powszechną, najogólniejszą jest dokonywanie zmian, przekształcenie, wywieranie wpływu; przedmiot zaś tego oddziaływania stanowi człowiek i grupa społeczna"- M.Przetacznikowa "Psychologia Wychowawcza".
Niezbędnym warunkiem skutecznych oddziaływań wychowawczych jest wszechstronne poznanie dziecka. Znając swego wychowanka, nauczyciel może trafnie przewidzieć, jak i dlaczego zachowa się on w określony sposób w danej sytuacji. Rozumie jego zainteresowania i ulubione formy aktywności, przewiduje rodzaj reakcji w sytuacjach trudnych, zna jego możliwości intelektualne i specyficzne zdolności.
Dla pełnego poznania dziecka niezbędne jest zdobycie wiadomości na temat jego rodziny, specyfiki oddziaływań wychowawczych rodziców roli pełnionej w rodzinie. Jedną z metod najbardziej przydatnych dla poznania dziecka jest obserwacja. Polega ona na planowym, świadomym i celowym spostrzeganiu zachowania się jednostki oraz na rejestrowaniu przebiegu zjawisk i wydarzeń. Na podstawie obserwacji nie jesteśmy stanie interpretować całokształtu zachowania dziecka. W wyniku przeprowadzonej obserwacji stawiamy hipotezy, a następnie sprawdzamy je przeprowadzając wywiady z rodzicami i wychowawcami, ustalając zależności między obserwowanymi faktami, a przebiegiem procesów fizjologicznych i poziomem czynności umysłowych dziecka. Obserwując grupę dzieci zauważamy,że jedne z nich otoczone są zawsze kolegami, inne pozostają na uboczu. Niektóre dzieci są wybierane jako partnerzy zabaw tematycznych, inne do różnych gier ruchowych. Moreno, lekarz i socjolog amerykański stoi na stanowisku, że między grupami istnieją stosunki przyciągania i odpychania. Moreno skonstruował metodę badania wzajemnych relacji przyciągania i odpychania między członkami grupy zwaną testem socjometrycznym.W praktyce wychowawczej korzystne jest sporządzenie socjogramów indywidualnych dla każdego dziecka. Dane z nich mogą być pomocne przy opracowywaniu charakterystyki indywidualnej, a także w podjęciu odpowiednich środków zaradczych, gdy stwierdzamy, że dziecko samo izoluje się czy też jest przez grupę izolowane lub odrzucane. Aby podjąć odpowiednie działanie musimy ustalić przyczyny izolacji lub odrzucenia. Obserwując dziecko na tle grupy w różnych sytuacjach staramy się ustalić tę przyczynę, a wtedy korekcja zachowania grupy wobec dziecka będzie znacznie ułatwiona.
Wprowadzona przez J.Korczaka metoda plebiscytu życzliwości i niechęci, pozwala na ustalenie, w jaki sposób każdy członek grupy ustosunkowuje się do pozostałych. Po dokonaniu analizy wypowiedzi wszystkich członków grupy stwierdzamy, czy w grupie przeważają prawidłowe, czy też wadliwe kontakty emocjonalne.Plebiscyt życzliwości jest techniką, którą należy stosować z dużą ostrożnością począwszy od najstarszej grupy przedszkolnej. Nie stosujemy plebiscytu w grupach młodszych, ponieważ małe dziecko nie potrafi prawidłowo zrelacjonować swojego stosunku emocjonalnego do wszystkich członków grupy.Wyniki plebiscytu powinny być brane pod uwagę w pracy wychowawczej. Znając stosunki emocjonalne w grupie, należy proponować różne formy aktywności dzieciom mniej lubianym w zespole z tymi dziećmi, które nie wypowiadały się o nich negatywnie.
Wytwory działalności dziecka dostarczają wielu informacji o jego zainteresowaniach, poziomie wykonywanych czynności, wyobraźni. Analizując różne formy ekspresji plastycznej, zwracamy uwagę na preferowaną przez dziecko tematykę, a także na poziom wykonania. Przy analizie tej konieczna jest znajomość prawidłowości rozwoju rysunkowego dziecka. Ocena poziomu graficznego jest punktem wyjścia dla dalszych ustaleń. Należy stwierdzić, czy dziecko, które rysuje znacznie lepiej niż inne dzieci w grupie, ma w domu dużo okazji do rysowania i jest zachęcane do tej formy zabawy. Dowiadujemy się także, czy dziecko, którego rysunki są ubogie i pozostają na etapie bazgrot, miało okazję do ćwiczenia się w rysowaniu. Niski poziom graficzny może świadczyć o zaniedbaniu środowiskowym, ale także o zaburzeniu rozwoju umysłowego dziecka. Zaburzenia rozwoju ruchowego mogą ujawnić się przy analizie takich wytworów dziecięcych jak: wycinanki, naklejanki i różnego rodzaju konstrukcji z klocków. Nauczyciel oceniając pracę swoich wychowanków powinien najpierw poznać przyczyny, z powodu, których wytwory działalności dziecka są gorsze od wyników jego rówieśników. Nim jednak przypiszemy słabsze rezultaty takim a nie innym zaburzeniom, należy ustalić, czy dziecko chętnie wykonuje postawione przed nim zadania, a także sprawdzić, czy wcześniej miało okazję do używania materiału, z którego powstaje wytwór. Rysunek można wykorzystać do oceny osobowości dziecka, poziomu umysłowego, wykrywania zaburzeń analizatorów, leworęczności, anormalności rozwoju ruchowego. Konstrukcje z klocków dostarczają wiadomości rozwoju intelektualnym, strategiach stosowanych przy rozwiązywaniu problemów, problemów także o zaburzeniach osobowości.
Informacje o przeszłości dziecka oraz o jego środowisku rodzinnym uzyskujemy dzięki zastosowaniu metody wywiadu lub rozmowy. Wywiad środowiskowy pozwala na ustalenie aktualnych warunków środowiskowych jednostki, której wywiad dotyczy. Informacje, jakie tą drogą można uzyskać, są zazwyczaj nauczycielowi bardzo przydatne, pozwalają na pełniejsze poznanie dziecka.
Jednym z warunków skutecznych oddziaływań wychowawczych jest wpływ środowiska na jednostkę. Środowisko jest układem zmiennym, dynamicznym, lecz pewna stałość elementów jest konieczna, umożliwiając normalne funkcjonowanie człowieka i wpływ na jego rozwój.
Mówiąc o środowisku coraz częściej używa się pojęcia sytuacji. Oznacza ono chwilowy, aktualny, układ wzajemnych stosunków człowieka z otoczeniem, który ma wpływ na jego aktywność i zachowanie. Według rodzaju bodźców wyróżnia się też pewne typy sytuacji, między innymi sytuacje wychowawcze.
Zależnie od różnych dziedzin rzeczywistości wyodrębnia się środowisko biologiczne, społeczne, kulturowe jak również wychowawcze. Przez środowisko biologiczne rozumie się układ czynników przyrody żywej i nieożywionej działających na organizm ludzki. Środowiskiem społecznym są ludzie w otoczeniu człowieka i stosunki społeczne, które ich łączą. Środowisko kulturowe obejmuje zespół wytworów kultury materialnej i niematerialnej, z którymi człowiek obcuje.
Środowisko wychowawcze określił K.Sośnicki jako "ogół, sytuacji wychowawczych". Według Pietera tym środowiskiem jest natomiast "złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym okresie swojego życia". Sytuacje wychowawcze występują w każdym środowisku ludzkim czy to naturalnym, czy intencjonalnym, celowo zorganizowanym. Celowo zorganizowane środowisko wychowawcze wytwarza ciąg sytuacji, które się powtarzają i wskutek tego mogą wywierać wpływ na kierunek rozwoju osobowości dziecka. Istotą takich sytuacji wychowawczych jest ich naturalny charakter, zbliżony do rzeczywistych warunków życia, a także pożądanych form aktywności dziecka z uwzględnieniem jego własnych potrzeb, dążeń i motywów działania.
Do naturalnych środowisk należy np. rodzina, środowisko lokalne. Natomiast przez intencjonalne środowiska wychowawcze rozumie się w pedagogice instytucje wychowawcze, jakimi są między innymi przedszkola. Przedszkole będąc środowiskiem sztu cznie utworzonym powinno stwarzać warunki przypominające środowisko rodzinne. Przemawiają za tym potrzeby dziecka i wymagania związane z jego codziennym trybem życia. Przedszkole jest, bowiem środowiskiem wychowawczym i życiowym. Dlatego organizując środowisko wychowawcze przedszkola trzeba mieć na uwadze wszystkie jego warstwy środowisko biologiczne, społeczne i kulturowe. Dlatego też przedszkole powinno być odpowiednio urządzone i wyposażone, tworząc środowisko przestrzennie określone, funkcjonalne na danym terenie.
Sytuacje wychowawcze są jakby jednostkami procesu wychowania, składającymi się na jego całość. Właściwie urządzone przedszkole stwarza sytuacje umożliwiające dzieciom samodzielne gromadzenie doświadczeń w toku działalności podejmowanej z własnej inicjatywy, jak również ułatwia nauczycielce ukierunkowanie działalności dziecka dla osiągnięcia zamierzonych celów. Względy wychowawcze wymagają, aby dzieci na miarę swoich możliwości brały udział w urządzaniu środowiska przedszkolnego.
Przez właściwą organizację swojego środowiska, przedszkole powinno także wzbogacać ubogie doświadczenia i wyrównywać niedobory dzieci ze środowisk o niższym poziomie kultury, które nie dostarczają im odpowiednich bodźców i treści dla rozwoju.
Zasadnicza rola, jaką pełni nauczycielka w przedszkolu, polega na roztaczaniu opieki nad aktywnością dziecka. Opieka ta, to przede wszystkim kształtowanie środowiska wychowawczego, czyli organizowanie zewnętrznych i wewnętrznych warunków działalności dzieci. Warunki zewnętrzne to organizacja miejsca i materiału do rozwijania różnorodnej działalności dzieci; warunki wewnętrzne to stworzenie prawidłowej atmosfery wychowawczej. Osiągnięcie tej atmosfery jest bardzo trudne, wymaga wpojenia dzieciom właściwych norm współżycia w grupie, zapobieganie sytuacjom konfliktowym oraz stymulowania aktywności dzieci i udzielania im pomocy. Dla zapewnienia właściwych warunków wychowawczych konieczny jest także pozytywny związek emocjonalny nauczycielek z dziećmi.
opracowała: Monika Stós
Samorządowe Przedszkole, Śledziejowice
Przetacznik M. "Psychologia wychowawcza",
Przetacznik M. "Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego",
Kwiatowska M. "Podstawy pedagogiki przedszkolnej",
Kohnstamm R. "Praktyczna psychologia dziecka". |
