Publiczne Gimnazjum Nr 1
W Głuchołazach
STRES W PRACY
Opracowała : Bożena Kozioł
1.Definicja stresu
Stres kojarzy się większości ludzi negatywnie, a samo odczuwanie stresu jest przez nich odbierane jako słaba strona, utrudniająca skuteczne działanie. Znaczna część osób odbywających rozmowy kwalifikacyjne na pytanie o to, jak radzą sobie w trudnych, stresujących sytuacjach oraz jakiego typu wydarzenia, sytuacje na polu zawodowym są dla nich stresujące odpowiada, że nie odczuwa stresu, nie przeżywa żadnych trudnych sytuacji. Tego typu odpowiedzi są wynikiem błędnego, ale dość powszechnego rozumienia pojęcia stresu. Taka osoba najprawdopodobniej myli stres z negatywnymi, silnymi czy niekontrolowanymi emocjami lub niepożądanymi stanami psychicznymi, z czymś, czego należy unikać, a czego doświadczenie świadczy o słabości czy braku pewnych umiejętności.
W rzeczywistości stres jest zjawiskiem bardzo powszechnym i każdy zdrowy człowiek go doświadcza. Jest jednym z wielu stanów psychofizjologicznych organizmu, w którym pod wpływem działania specyficznych czynników, zwanych stresorami, zaczyna wzrastać napięcie.
Według H. Selye’go , twórcy pojęcia stresu, jest on niespecyficzną reakcją organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania. Stres nie jest niczym złym, żadną straszną, niebezpieczną sytuacją, którą należałoby unikać. Jest procesem nieodłącznie związanym z życiem i działaniem człowieka. Bez względu na to, co robimy, zawsze stawiani jesteśmy wobec wymagań, by wykonywać określone działania lub przystosowywać się do zmiennych warunków. Dlatego to, że odczuwamy stres w pewnych sytuacjach, że doświadczamy różnego rodzaju napięć, jest zjawiskiem naturalnym; nieodłącznym elementem życia każdego człowieka. Ważne jest natomiast to, na ile potrafimy radzić sobie z odczuwalnymi napięciami, jaki jest ich wpływ na jakość naszego funkcjonowania.
W potocznym rozumieniu stres oznacza zdecydowanie nieprzyjemny stan psycho-fizyczny i jest kojarzony z napięciem, nadmiernym wysiłkiem, przemęczeniem, bólem a nawet poczuciem beznadziejności i niemożności poradzenia sobie z jakąś trudną sytuacją.
Oddziaływanie stresu wszyscy rozpoznajemy w podobny sposób:
- suchość w ustach,
- szum w głowie,
- spocone dłonie,
- „dziwne” odczucia w brzuchu czy sercu.
Kiedy znajdujemy się pod wpływem stresu, najzwyklejszy problem wydaje się niemożliwy do pokonania, a każde zadanie-nawet najprostsze-przerasta nas. Zwykle więc, gdy stres się pojawia, traktujemy go jak intruza.
W ujęciu psychologicznym ,stres to typowa i powszechna reakcja na różnego rodzaju zagrożenia lub wymagania otoczenia, na które nie mamy gotowego sposobu zachowania się. Ważnym aspektem stresu jest subiektywnie odczuwany stan napięcia emocjonalnego.
Wśród najnowszych ujęć stresu w psychologii, najsilniej rozwija się podejście tzw. relacyjne. Stres rozumiany jest w nim jako określona relacja między osobą a otoczeniem.
Stresem jest taka sytuacja która zostanie oceniona przez daną osobę jako obciążająca czy przekraczająca jej zasoby ,czyli możliwości poradzenia sobie.
Dlatego ważne staje się nie samo wydarzenie (stresor),ile przekonanie, że nie potrafimy mu sprostać! Ale w ujęciu relacyjnym chodzi o coś więcej .Stres tutaj nie wynika wyłącznie z obiektywnych warunków otoczenia, ani nie jest zależny wyłącznie od osoby, ale jest uzależniony od wzajemnego wpływu cech środowiska i właściwości znajdującej się w nim osoby.
Psychologiczna reakcja na konkretną stresową sytuację aktywizuje układ współczulny. Dochodzi do zmian w procesach fizjologicznych, jak wzrost wydzielania hormonów typu adrenalina, noradrenalina, tyroksyna. Hormony te pobudzają do pracy najważniejsze narządy. Powoduje to wzrost ciśnienia krwi, napięcia mięśniowego i poziomu cukru we krwi. Ponadto percepcja ulega wyostrzeniu, wzrasta aktywność umysłowa. Wrażliwość na ból ulega natomiast stłumieniu, gdyż jego odczuwanie niepotrzebnie angażowałoby uwagę osoby. Dzieje się to po to, by przygotować organizm do ewentualnego wydatku energii w sytuacji, gdy trzeba np. walczyć lub uciekać.
W czasach pierwotnych była to konieczność, gdy ludzie by przetrwać musieli zmagać się głównie ze stresorami fizycznymi: z dzikimi zwierzętami (np. uciekać przed tygrysem szablozębnym…) czy szalejącymi żywiołami.Dzisiaj organizm reaguje identycznie, mimo że sytuacje zagrożenia z jakimi ma do czynienia są zupełnie innego typu: to stresory natury psychicznej i społecznej (np. sprawdzenie się w sytuacji egzaminu, konflikty z szefem, kłótnia z partnerem). Organizm mobilizuje się tak samo jak przed tysiącami lat, ale nie potrzebujemy już wdrapywać się na drzewo ani zabić groźnego przeciwnika (z jakim identyfikujemy, np. egzaminatora!) Nadmiar tej energii staje się szkodliwy dla organizmu, dlatego należy wspomóc swój organizm w jej rozładowaniu.
2. Rodzaje stresu
Tajemniczy i manipulujący stres – to najbardziej popularne hasło końca XX i początku XXI wieku. Stres kontroluje reakcje ciała, wpływa na wydajność pracy, efektywność działania, inspiruje, ale jest też zjawiskiem negatywnym. Stres wyzwala siłę do działania i podejmowania decyzji. Dopada jednostkę wtedy, gdy nie może już ona uporać się z różnymi problemami, czy to osobistymi czy to zawodowymi. Może stać się wtedy przyczyną głębokiego załamania. Przedłużający się stres, który prowadzi do wyniszczenia nazywany jest dystresem. Jednak stres ma i pozytywne strony. Pomaga zmobilizować cały organizm, by wyjść z trudnej sytuacji. Reakcja stresowa może jednostce np. uratować życie lub wyjść z różnych opresji. Pozytywny stres zwany - eustresem - może motywować i dopingować. Większość ludzi żyje w warunkach permanentnego stresu wywoływanego przez różne bodźce. Światowa Organizacja Zdrowia określiła stres jako „choroba stulecia, bowiem przyczyną barwnego, a zarazem groźnego obrazu zaburzeń adaptacyjnych mogą być czynniki fizyczne, jak i chemiczne, toksyczne, infekcyjne, psychiczne i socjopatyczne”.
Grochmal, wyróżnił kilka rodzajów stresu:
- stres biologiczny (somatyczny);
- stres psychiczny;
- stres emocjonalny;
- stres moralny (psychospołeczny);
- stres przewlekły (dystres);
- stres krótkotrwały (eustres)
- W stanie biologicznym „głównymi wrotami, przez które szkodliwe czynniki oddziaływają na organizm, jest skóra oraz jama ustna i przewody nosowe” .Objawem stresu biologicznego jest ból.
- Stres psychiczny powstaje w wyniku zaistnienia określonej sytuacji, zagrażającej naszemu spokojowi i równowadze psychicznej, zmuszającej nas do zmiany zachowani, w celu dostosowania się do tej sytuacji lub przeciwstawienia się jej.
- Stres emocjonalny występuje ze zderzenia procesów nadmiernego pobudzenia i hamowania.
Zaburzenie równowagi między procesem pobudzania i hamowania oraz przeciążenia układu nerwowego zbyt silnymi bodźcami jest trudne do opanowania, uniemożliwia zaspokojenie ujawnionych potrzeb i prowadzi do frustracji.
- Stres moralny (psychospołeczny) jest związany ze strukturą życia społecznego i z oceną naszego postępowania w aspekcie estetycznym. Każdy człowiek w swoim życiu kieruje się określonymi normami etycznymi, przyjaźnią, uczciwością – jednym słowem uczuciami według ustalonych i powszechnie przyjętych wartości w danym społeczeństwie.
- Stres przewlekły (dystres) – negatywny długotrwały stres zakłócający równowagę psychofizyczną, obniżający jakość działania, czasami prowadzący do chorób psychosomatycznych.
- Stres krótkotrwały (eustres) – (dobry stres) – lekki przyjemny stres, pozytywny wręcz nieodzowny poziom pobudzania potrzeby do działania zdrowego organizmu. Znaczenie eustresu można zrozumieć lepiej, gdy uświadomimy sobie jak smutne i samotne może być życie ludzi bez pracy, stałych zajęć, bez partnera czy rodziny i przyjaciół nie mają oni żadnych bodźców do zrozumienia się z otaczającym światem. Temu psychofizycznemu otępieniu może pomóc pobudzający eustres.
Zadziwiające jest to, że czasami to, co dla jednych jest pobudzającym do działania eustresem, dla drugich może być niepokojącym dystresem. Te dwa typy reakcji różni jedynie proces uczenia się. Na większość bodźców ludzie uczą się reagować. Dlatego nie ma możliwości jednoznacznego zdefiniowania czynności stresujących. Jeśli człowiekowi uda się nauczyć rozpoznawać wszystkie negatywne bodźce, będzie mógł zmienić swoje postępowanie. Sytuacje stresowe są w życiu każdego, ale jedne trwają krótko i przeszkadzają w niewielkim stopniu lub giną, to inne pojawiają się wciąż na nowo i towarzyszą człowiekowi nieustannie.W sytuacjach stresowych najważniejsze jest, aby nauczyć się radzić z bodźcami, które docierają do organizmu. Dla dobrego samopoczucia ważna jest równowaga zapadająca między sytuacją napięcia i odprężenia. Kto nauczy się rozpoznawać bodźce negatywne, będzie umiał je nie tyle likwidować, bo tego się nie da, co łagodzić ich skutki w momencie ich pojawienia się. Każdy powinien poznać i wykorzystać swoją indywidualną, optymalną równowagę między eustresem a dystresem.
3. Przyczyny stresu
Różni ludzie w odmienny sposób reagują na taką samą sytuację. To, co jedni uznają za podniecające, dla innych może być nadmiernym ciężarem. Oto niektóre często występujące przyczyny stresu w pracy :
1. Przyczyny fizyczne.
Hałas u wielu ludzi powoduje stres i jest najczęstszą jego przyczyną. Uwzględniono to już w prawodastwie określającym maksymalny jego poziom. Wielu robotników, którzy dawniej się temu opierali przekonało się do środków ochrony uszu. Zwraca się także na źródła hałasu w domach, jak na przykład odkurzacze, pralki automatyczne, roboty domowe. Należy również stwierdzić, że szkodliwa może być również nadmierna cisza!
Zmęczenie wywołuje stres w miarę obniżania się możliwości efektywnego działania. Co gorsza, w początkowych stadiach zmęczenia możesz sobie nie zdawać sprawy z tego, że twoja sprawność się obniżą. Możesz zatem zakładać, że wszystko jest w porządku i nadal popełniać kosztowne błędy czy zaniedbania. Ponadto ze względu na zmęczenie, możesz bardziej niechętnie wysłuchiwać uwag od innych o twojej efektywności.
Praca zmianowa często ułatwia, a nawet zachęca do wykonywania innych prac w wolnym czasie. Zmianowość pracy załóg autobusów często prowadzi do występowania takiego problemu. W efekcie źle jest wykonywana praca podstawowa jak i dodatkowa. Niewielu menedżerów pracuje na zmiany, ale niektórzy z nich pracują bardzo długo. Nie zawsze praca w późniejszych godzinach jest efektywna ze względu na zmęczenie. Pracujący po nocach mogą popełniać poważne błędy.
Zmiana rytmu dobowego w wyniku odległych podróży samolotem prowadzi do szczególnego rodzaju zmęczenia wywołanego zmiennymi strefami czasu. Jest szczególnie nierozsądne podejmowanie ważnych decyzji bezpośrednio po długim locie, zwłaszcza z zachodu na wschód. Należy jednak zaznaczyć, iż bardzo niewiele organizacji zaleca swoim pracownikom przynajmniej dwudziestoczterogodzinny odpoczynek przed przystąpieniem do poważnych działań.
Temperatura i wilgotność powietrza również powinny być przedmiotem kontroli.
2. Ilość pracy
Zbyt wiele pracy jest powszechnym zjawiskiem. Istnieją trzy różne rodzaje przeciążenia :
- wymaga się od danej osoby umiejętności, które przekraczają jej możliwości
- szybkość pracy jest dla niej zbyt duża
- ilość pracy jest zbyt duża
Może też być zbyt mało pracy. Także tu występują trzy rodzaje niedociążenia :
- potrzebny jest zbyt niski poziom umiejętności
- zbyt powolne tempo pracy
- zbyt mała ilość pracy
3. Istota pracy
Nowe czy nieznane sytuacje, na przykład pierwszy dzień na nowym stanowisku lub nowym miejscu pracy, wywołują stres, gdyż powodują wiele niepewności :
- poczucie osobistego zagrożenia
- ustalenie tempa pracy
- niejednoznaczność
- sprzężenie zwrotne
4. Lęk przed wolnością
Większość ludzi krzywi się na przepisy i regulaminy. Gdy jednak zniesie się ograniczenia, reakcje często są zdumiewające. To, co dla jednych jest rzeczywistym wyzwoleniem, dla innych jest źródłem dużej niepewności, stresu, a nawet całkowitej niemożności działania. Wydaje się, że są nam potrzebne przepisy, którym moglibyśmy się przeciwstawiać. Stanowią one dla nas mapę wskazującą, gdzie jesteśmy i jak moglibyśmy dotrzeć gdzieś indziej. Jeśli niema żadnych reguł i żadnej mapy, wielu ludzi po prostu ma poczucie zagubienia i nie potrafi się poruszać.
5. Kłopoty domowe
Także w domu występują sytuacje wywołujące stres. Kłopoty domowe, od utraty bliskiej osoby do niezgody w małżeństwie, często związanej z problemami finansowymi, mogą silnie oddziaływać na efektywność we wszystkich dziedzinach życia. Główne problemy kłopotów domowych to:
- komunikowanie się
- zmiana miejsca zamieszkania
4. Metody zwalczania stresu
Jeżeli przyczyną narastającego w nas nieprzyjemnego napięcia (stresu) jest mające nadejść wkrótce określone zdarzenie, dysponujemy mniej lub bardziej skutecznymi technikami, które pozwalają nam przygotować się psychicznie na tę sytuacje a tym samym ujarzmić (poddać kontroli) towarzyszący temu stres.
Kontrolę poziomu stresu możemy osiągnąć na wiele sposobów, m.in.:
· Powtarzanie:
Uczestnicząc w pewnym zdarzeniu wiele razy, np. idąc kolejny raz na rozmowę kwalifikacyjną, czy publicznie zabierając głos, możemy osiągnąć określony poziom swobody, pewności siebie, który pozwoli na pełną ekspresje naszych możliwości.
· Planowanie:
Dokonując analizy wyimaginowanych przyczyn wywołujących stres, możemy dokonać również analizy możliwych sposobów odpowiedzi, reakcji na te zdarzenia. Na przykład wyobraziwszy sobie rozmowę z szefem, który stawia zarzuty wobec mojej osoby, mogę zastanowić się nad optymalnym dla siebie sposobem poprowadzenia tej rozmowy, by nie ulec dezorganizującemu uczuciu stresu lecz konstruktywnie ustosunkować się do krytycznych uwag.
· Unikanie:
Jeżeli określone zdarzenie na pewno będzie miało dla nas nieprzyjemny przebieg a jednocześnie nie przyniesie jakichkolwiek korzyści, próba uniknięcia go jest optymalnym rozwiązaniem. Przykładem może być awantura, która wywiązała się wśród kibiców na stadionie. Jakakolwiek próba mediacji nie może przynieść pozytywnych skutków, dlatego lepiej jest nie włączać się do akcji.
· Obniżanie rangi zdarzenia :
Wielokrotnie zdarza się, że z powodu pewnych czynników nadajemy określonej sprawie niewspółmiernie dużą rangę, powodując tym samym wzrost poziomu stresu. Dzieje się tak wówczas kiedy:
· Wyolbrzymiamy znaczenie sytuacji,
· Wiążemy z danym wydarzeniem nieproporcjonalnie duże nadzieje na awans lub korzyści finansowe,
· Ranga wydarzenia wzrasta z powodu obecności ważnych dla nas osób- rodziny, przyjaciół, etc.
Jeżeli stres staje się problemem właśnie w takich okolicznościach, zastanów się dokładnie jakimi dysponujesz zasobami, które pozwoliłyby ci obniżyć wartość zdarzenia, redukując tym samym poziom stresu.
Jeżeli zdarzenie postrzegasz jako bardzo znaczące, spróbuj usytuować go na drodze do osiągnięcia określonych przez siebie celów życiowych.
· Porównaj go z innymi ważnymi wydarzeniami, w których już uczestniczyłeś lub mógłbyś uczestniczyć.
· Jeżeli oczekujesz pewnej nagrody finansowej, wyobraź sobie lub przywołaj w pamięci inne sytuacje, które również dają taką możliwość- ta nie jest jedyną. Skoncentruj swoją uwagę na zadaniu. Myślenie o nagrodzie może jedynie nasilić stres a poprzez to zdezorganizować twoje działanie i obniżyć jego efektywność
· Jeżeli zależy ci by dobrze zaprezentować się przed rodziną, pamiętaj, że są to osoby życzliwe, które kochają cię i chcą twojego dobra. Podobnie jest w przypadku przyjaciół, jeżeli są wobec ciebie szczerzy i oddani, będą z tobą bez względu na okoliczności.
· Jeżeli twojemu działaniu przyglądają się inne ważne osoby, pamiętaj, że nie jest to jedyna okazja by zrobić na nich dobre wrażenie.
Jeżeli twoja uwaga skupiona jest na działaniu, na właściwym wykonaniu zadania, na dalszy plan schodzi ranga zdarzenia.
? Obniżanie stopnia niepewności :
Uruchamianie wyobraźni pozwala na zredukowanie stresu, zwłaszcza kiedy jest połączona z fizyczną relaksacją np. poprzez metodę głębokich oddechów. Zamysł, który leży u podłoża tej metody polega na wykorzystaniu wyobraźni w celu wykreowania takiej scenerii, w której osiągniemy dobre samopoczucie. W im większym stopniu angażujesz swoją wyobraźnię do zaprojektowania otoczenia, tym bardziej sugestywny i satysfakcjonujący uzyskujesz rezultat.
Świadomość, racjonalne myślenie, pozytywne myślenie, poddajemy w wątpliwość własne umiejętności, zdolności, kiedy obwiniamy się za porażki, błędy, przewidujemy niepowodzenia. Negatywne myślenie jest rodzajem autosugestii- programujemy własny umysł na porażki. Widząc siebie, choćby tylko w wyobraźni, upokorzonego, zawstydzonego wskutek popełnionych błędów, tracimy wiarę w siebie, pewność siebie i w konsekwencji doświadczamy niepowodzeń.
Świadome myślenie
Postaraj się by mimo napięcia, stresu uświadamiać sobie myśli, które powstają w twoim umyśle. Zazwyczaj dzieje się tak, że myśli niepostrzeżenie dla naszej świadomości pojawiają się i znikają. Wśród nich są zarówno myśli pozytywne, jak i negatywne. Oto kilka przykładów negatywnych myśli:
· Poczucie niekompetencji,
· Samokrytycyzm,
· Niezadowolenie ze swojego wyglądu,
· Troska o to by dobrze wypaść przed innymi.
Negatywne myśli wywierają destrukcyjny wpływ na nasze zachowanie. Dlatego tak ważne jest by skierować strumień świadomości - a może nawet notować - te wszystkie myśli, które pojawiają się w naszym umyśle. Uświadomienie sobie tych negatywnych myśli jest pierwszym krokiem, który umożliwi nam wyeliminowanie ich
Racjonalne myślenie
Kiedy pojawi się jakakolwiek negatywna myśl, zapisz ją a następnie zastanów się czy rzeczywiście istnieją dla niej racjonalne podstawy. Jeżeli będziesz postępował tak za każdym razem ilekroć uświadomisz sobie negatywne myśli, z pewnością zauważysz, że większość z nie ma jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia.
Pozytywne myślenie i afirmacja
Zapewne wiesz, że bardzo skuteczną metodą jest przeciwstawianie negatywnym myślom pozytywnych afirmacji. Dzięki temu możesz osiągnąć większa pewność siebie a przede wszystkim zmienić swój dotychczasowy negatywny wzorzec postępowania w nowy- pozytywny. Podstawą afirmacji jest racjonalna ocena. W oparciu o nią możesz zmienić destrukcyjny obraz siebie.
Oto kilka przykładów afirmacji:
· Potrafię to zrobić.
· Potrafię osiągnąć swój cel.
· Jestem sobą i ludzie lubią mnie za to jaki jestem.
· Kontroluje swoje życie.
· Czerpie naukę ze swoich błędów. Błędy ubogacają doświadczenie, z którego mogę czerpać.
· Jestem wartościowym człowiekiem.
Niekiedy ludzie stosują pozytywne myślenie w sposób lekkomyślny, wierząc, że jest ono skuteczne w każdej sytuacji. Otóż pamiętać należy, że samo pozytywne myślenie jest niewystarczające! Aby przyniosło ono efekt, należy przede wszystkim realistycznie określić swoje cele, stworzyć staranny plan pracy a pozytywne myślenie traktować jako wsparcie dla swoich działań!
Literatura :
1. Cooper Cary L., Pane Roy, Bańka A., Stachowski R., Stres w pracy : praca zbiorowa, PWN, Warszawa 1987.
2. Grochmal St., Stres, nasz wróg czy sprzymierzeniec?, PAN, Ossolineum 1992.
3. Klichowski L., Lęk, strach, panika. Przyczyny i zapobieganie., Wydawnictwo Printer, Warszawa 1994.
4. Selye H., Stres życia, PWN, Warszawa 1960.
5. Praca zbiorowa pod redakcją Dorothy M. Stweart, Praktyka kierowania, PWN, Warszawa 2002.
Bożena Kozioł
PG Nr 1 Głuchołazy
|
