|
Referat opracowany przez mgr B. Hryniewiecką, przedstawiony na zebraniu szkolnego Klubu Europejskiego
w dn. 15 listopada 2002 r.
Na cywilizację europejską wpływ miały różne kulturowe kręgi, między innymi: kultura antycznej Grecji i Rzymu, a szczególnie romanizacja zachodniej części naszego kontynentu, bizantyjska czyli wschodnio-rzymska, Germanów osiadłych w zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego, Normanów przybyłych ze Skandynawii, Słowian czy Arabów. Nie można nie zauważyć również ogromnych wpływów religii chrześcijańskiej.
Kontynent nasz po raz pierwszy nazwano Europą w Antycznej Grecji. Grecy jak wiemy przez długi czas nie stworzyli jednego państwa żyjąc w polis, małych miastach - państwach, ale mieli bardzo silne poczucie jedności etnicznej i kulturowej. Obywatele polis poprzez udział w zgromadzeniach ludowych uczestniczyli w rządzeniu państwem. Ten model władzy politycznej stał się dla następnych pokoleń symbolem społeczeństwa obywatelskiego i jednym z głównych dążeń po dziś dzień. Ważnym źródłem inspiracji twórczej dla Europejczyków stała się kultura grecka - literatura, teatr, filozofia czy sztuki plastyczne.
Przez osiem wieków nad Morzem Śródziemnym rozciągało się Imperium Romanum w obrębie którego znalazły się ludy różnych kultur na różnym poziomie rozwoju. Dlatego ważnym elementem polityki Rzymu stała się romanizacja prowincji, w ramach której narzucono własny system administracyjny, prawo, język i kulturę. Zapewniali bezpieczeństwo, rozwijali miasta, handel i budowali drogi.
Szczególnie w zachodniej części imperium przyjęto łacinę, z której wywodzą się wspólczesne języki romańskie. Do dziś odnajdujemy niemalże w całej Europie zachodniej wspaniałe pozostałości rzymskich budowli, tak chętnie odwiedzanych przez turystów nie tylko z Europy.
W kręgu śródziemnomorskim narodziło się chrześcijaństwo. Jedyna w tym rejonie religia uniwersalna, nie uznająca ograniczeń etnicznych i terytorialnych. Tak szybko mimo prześladowań rozwinęło się w obrębie imperium i stało się głównym wyznacznikiem tożsamości europejskiej, jako religia uniwersalna.
Sporą rolę w budowaniu cywilizacji europejskiej odegrali barbarzyńcy a szczególnie Germanie, którzy w okresie wielkich wędrówek ludów dotarli do zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego, gdzie utworzyli własne państwa. Co doprowadziło do rozpadu Cesarstwa Rzymskiego. Bardzo duże znaczenie miało utworzenie w państwie Franków cesarstwa Karola Wielkiego. Karol rozszerzał granice swego państwa poza tereny rzymskie, szczególnie na wschód od Renu, obejmując cały żywioł germański. Ważna byłe jego koronacja na cesarza rzymskiego w 800 r. Organizacja państwa Karola Wielkiego stała się na długo wzorem dla innych władców europejskich.
Z rozpadu państwa Franków na trzy części w 843 r. w Verdun powstaje państwo niemieckie. Jego wybitnym władcą staje się Otton I, który w 962 r. koronuje się na cesarza rzymskiego wzorem Karola Wielkiego. Skutkiem tego będzie uznawanie niemal przez całe średniowiecze przez innych władców europejskich honorowego pierwszeństwa cesarza niemieckiego. Chociaż nie doszło, mimo dążeń niemieckich władców do zjednoczenia Europy. Elementem uniwersalistycznym dążeń cesarstwa będzie walka z podobnymi dążeniami papiestwa.
Cywilizacja i kultura bizantyjska odegrała szczególną rolę w kształtowaniu i rozwoju kultury Słowian bałkańskich.
Upadek państwa rzymskiego nie przerwał procesu chrystianizacji ludów Europy. W IV i V wieku schrystianizowano plemiona germańskie, które znalazły się w jego granicach. W V i VI w. chrześcijaństwo rozpowszechniło się na Wyspy Brytyjskie, w VI - VIII w. na tereny Niemiec (późniejsze) w IX i X w. na Słowiańszczyznę i Skandynawię. Akcje chrystianizacyjne prowadził Rzym jak i Bizancjum. Przyjęcie chrztu oznaczał wówczas przynależność do kręgu państw Europejskich. Pewne poczucie wspólnoty państw chrześcijańskich było dość silne, ale to nie przeszkadzało im w ciągle wybuchających konfliktach.
Niewątpliwy był również wpływ islamu na kulturę europejską, tak w wydaniu arabskim jak i tureckim. Czego wynikiem były krucjaty rycerstwa europejskiego przeciwko Turkom. Idei „świętej wojny" hołdowały wówczas obie strony, uważając walkę z „niewiernymi" za swój najważniejszy obowiązek. Później na długi okres czasu, istniało zagrożenie tureckie dla Europy południowo-wschodniej, która w części została przez nich opanowana (Bałkany.)
Świat islamu arabskiego miał natomiast duży wpływ na kulturę południowej Europy, szczególnie Hiszpanii. Znakomicie rozwijały się stosunku handlowe pomiędzy Arabami a Europą Zachodnią.
W średniowiecznej Europie rozwijała się wspólna uniwersalistyczna kultura. Językiem którym posługiwano się od Atlantyku po Wisłę była łacina. W całej Europie kopiowano te same księgi, tworzono według tych samych wzorów dzieła literackie: kroniki, żywoty świętych, poezję rycerską i tak dalej. Innym przejawem ówczesnego uniwersalizmu była kultura materialna. Kościoły, zamki rycerskie, wznoszono w całej Europie, w jednakowym stylu, najpierw romańskim a od XII - XIII w. gotyckim. Rzeźby, malowidła ścienne wszędzie inspirowane były tematyką religijną. W średniowieczu wytworzyło się poczcie wspólnoty oparte na religii chrześcijańskiej, podobnych instytucjach politycznych i poczuciu odrębności od innych kontynentów. W okres nowożytny wkroczyła Europa podzielona religijnie, przez powstanie religii protestanckich i reformację.
Podziałom politycznym w Europie sprzyjał również absolutyzm. Władca absolutny nikomu nie podlegał, był źródłem prawa, podlegała mu administracja, wojsko, policja i skarb. Sprzyjało to prowadzeniu ekspansywnej polityki zagranicznej. Dlatego Europa w XVI - XVIII w. była areną dość ostrej rywalizacji mocarstw, takich jak: Francja, Austria, Anglia, Holandia, Szwecja, Polska czy Rosja.
W XVII i XVIII w. nastąpił ogromny rozwój nauk ścisłych, oraz wiele odkryć technicznych. Szczególne znaczenie miało wynalezienie maszyny parowej, co pozwoliło na mechanizacji produkcji, na co Europa miła początkowo monopol. Przeżyła ogromny szok cywilizacyjny, stała się kontynentem bogatym i ludnym, pod wieloma względami prześcigającym wiele kontynentów.
Rewolucja francuska z 1789 r. głosiła niezbywalne prawa człowieka: wolność, własność, równość wobec prawa, wolność słowa czy sumienia. Idee te znalazły wielu zwolenników w Europie. Ułatwiło to podboje Napoleonowi. W ciągu 10 lat Napoleon podporządkował sobie większość krajów europejskich. W krajach tych likwidował instytucje feudalne, na to miejsce wprowadzał nowe stanowiące podstawę nowoczesnego ustawodawstwa. Imperium napoleońskie rozpadło się w 1814 r. W podporządkowanych krajach szybko budziła się świadomość narodowa. W Wiedniu Europę dzielono zgodnie z interesami dynastii władców zwycięskich państw. Na straży europejskiego porządku stanęło Święte Przymierze, tłumiąc w zarodku wszelkie powstania i rewolucje skierowane przeciw temu porządkowi. System ten funkcjonował przez ponad 30 lat,
Przełom wieków XIX i XX spowodował podział kolonialny świata na strefy wpływów mocarstw imperialistycznych. Dążenia tych państw doprowadziły do licznych konfliktów a największym na początku XX w. była I wojna światowa. Po jej zakończeniu zmieniła się całkowicie mapa Europy. Powstało 9 nowych państw, głównie z rozpadu Austro-Węgier. Po rewolucji bolszewickiej w Rosji powstało pierwsze państwo socjalistyczne. Szybko ujawniły się wzajemne roszczenia terytorialne i nastąpiło przemieszczenie się ludności głównie na pograniczach, co było skutkiem zmian granicznych. Przesądziło to jednak, że Europa pozostała Europą ojczyzn.
W Europie XX-lecia międzywojennego zaszły ogromne zmiany, narodził się faszyzm a w Niemczech narodowy socjalizm, powstały państwa totalitarne. III Rzesza rozpoczęła ekspansjonistyczną i rewizjonistyczną politykę. Nie zdołały jej powstrzymać państwa europejskie, prowadząc politykę ustępstw, sądząc że w ten sposób utrzymają pokój w Europie.
Wybuchła II wojna światowa, w wyniku której w latach 1939-1945 Niemcy hitlerowskie zdołały podporządkować sobie większą część Europy. Zagrożenie jakie przyniosła okupacja niemiecka dla narodów Europy, doprowadziło do powstania Wielkiej Koalicji Antyhitlerowskiej. W wyniku, której wyzwolono wszystkie państwa będące pod niemiecką okupacją, Armia Czerwona odbiła z rąk niemieckich Europę środkową i Bałkany.
Po zakończonej wojnie Europa podzieliła się na dwa obozy, zachód pozostał wolny i demokratyczny a wschód dostał się w okowy stalinizmu. O takim podziale zadecydowała konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie w lutym 1945 r. Dlatego system panujący wtedy w Europie nazywano pojałtańskim. Mówiło się o tzw. „żelaznej kurtynie", która zapadła w Europie. Po dwóch stronach „żelaznej kurtyny zapanowały całkowicie odmienne systemy polityczne i gospodarcze. Naprzeciw siebie stanęły dwa bloki wojskowe, wrogie sobie - NATO i Układ Warszawski. Plan amerykańskiej pomocy gospodarczej dla Europy zwany planem Marshalla z 1947 r. zapoczątkował proces gospodarczej współpracy Europy Zachodniej. Doprowadziło to do powstania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, następnie zaś Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a w końcu Unii Europejskiej. Natomiast kraje Europy Środkowej i Wschodniej utworzyły w 1949 r. Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, co spowodowało podporządkowanie gospodarek tych państw gospodarce radzieckiej. Stan taki trwał do 1989 roku, kiedy to podczas „jesieni ludów", zainicjowanej jesienią tego roku przemianami w Polsce, państwa dotąd zależne od ZSRR uzyskały suwerenność. Rozpadł się Związek Radziecki, rozwiązano RWPG, Układ Warszawski, rozpoczęła się transformacja ustrojowa i gospodarcza krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Skończył się system jałtański razem z murem berlińskim, runęła „żelazna kurtyna". Otworzyła się droga do wspólnej, zjednoczonej Europy.
|
