Scenariusz zajęć
z lekcji geografii
pt.: „Dzieje Ziemi”
Opracowała
mgr Dorota Piotrowska
INFORMACJE WSTĘPNE
- PRZEDMIOT: Geografia
- POZIOM NAUCZANIA: Klasa I gimnazjum
- CZAS TRWANIA: 2 godz. lekcyjne
MIEJSCE W PROGRAMIE:
- Temat poprzedniej lekcji: Przestrzeń geograficzna. Sfery Ziemi i ich współzależności.
- Temat lekcji: Dzieje Ziemi.
- Temat następnej lekcji: Budowa litosfery. Minerały i skały.
CELE LEKCJI:
Po zakończeniu lekcji uczeń:
- zna jednostki czasu geologicznego,
- potrafi wyjaśnić rolę skamieniałości przewodnich w poznawaniu dziejów Ziemi,
- zna nazwy ery geologicznej,
- potrafi uporządkować najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi,
- potrafi zinterpretować skalę czasu geologicznego.
ZAGADNIENIE KLUCZOWE:
- wiek Ziemi,
- jednostki czasu geologicznego,
- sposoby odtwarzania dziejów Ziemi,
- najważniejsze wydarzenia z dziejów Ziemi.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
- podręczniki: B. Dobosik, K. Kardas, B. Modzelewska „Przestrzeń geograficzna w której żyje człowiek” – wydawnictwo Sop; F. Plit „Geografia świata” – wydawnictwo WSiP.
- encyklopedie,
- materiały przyniesione przez uczniów: zdjęcia z gazet i artykuły, informacje internetowe, itp.
- skamieniałości.
FORMY I METODY PRACY:
- praca indywidualna i grupowa,
- metoda metaplanu, burza mózgów, pogadanka, dyskusja.
PRZEBIEG LEKCJI
1. Wstęp:
- Przypomnienie: W jaki sposób powstała Ziemia
- Proponowany wiek Ziemi
2. Rozwinięcie:
Wprowadzenie jednostek czasu geologicznego.
- Na tablicy umieszczona jest tabela :
ERY | OKRESY | CZAS TRWANIA W MIL LAT
- Nauczyciel rozdaje uczniom wydrukowane na kolorowym papierze wyrazy (nazwy er, i okresów geologicznych, czas ich trwania).
- Uczniowie głośno odczytują wyrazy, następnie tworzą grupy wg koloru kart.
- Każda grupa otrzymuje zadanie 1:
Ř Zanalizuj tabelę 3 „Podział dziejów Ziemi” – podręcznik str. 48 (załącznik nr 1)
- Uzupełnienie pustej tabeli (na tablicy) kolorowymi wyrazami, przez poszczególne grupy
§ Zwrócenie uwagi na kolejność i regułę układania tabeli „Podział dziejów Ziemi”
§ Określenie jednostki czasu geologicznego
§ Odczytanie tabeli (wzór poprawnie ułożonej tabeli załącznik nr 2)
3. Interpretacja skali czasu geologicznego (pogadanka)
- W porównaniu do roku kalendarzowego (podręcznik str. 48, 49, załącznik nr 3)
- W porównaniu do miary długości – 1m (dyskusja).
4. Odtwarzanie przez geologów dziejów Ziemi (burza mózgów).
- Nauczyciel podaje problem 1:
Ř W jaki sposób uczeni mogli odtworzyć dzieje Ziemi (najciekawsze pomysły zapisuje na tablicy).
- Nauczyciel podaje problem 2:
Ř Jakie wydarzenia wyznaczały granice ery? (najważniejsze wydarzenia – propozycje zapisuje na tablicy kolorową kredą).
5. Dokumenty dziejów geologicznych Ziemi. (pogadanka)
Ř Nauczyciel wydaje polecenie zanalizowania ryciny 38 str. 46 podręcznik „Ułożenie warstw skalnych”, załącznik nr4.
6. Charakterystyka dziejów Ziemi (metaplan)
- Uczniowie podzieleni są wg kolorów kart na grupy o zbliżonej liczebności.
- Każda grupa prezentuje przyniesione na tę lekcję materiały np:
č zdjęcia z gazet,
č artykuły,
č informacje z internetu,
č informacje z encyklopedii.
Ř Nauczyciel informuje uczniów o dodatkowych, przygotowanych przez nauczyciela materiałach o ważniejszych wydarzeniach z dziejów Ziemi np:
č okazy skamieniałości,
č ruchy górotwórcze
č ryciny roślin
č ryciny zwierząt
- Każda grupa otrzymuje zadanie:
Ř Grupa 1 ARCHAICZNA (czerwona).
Ułożoną na tablicy tabelę nakleić na karton – zgodnie z czasem trwania i kolejnością er i okresów, oraz przedstawić najważniejsze wydarzenia tej ery (załącznik nr 2).
Ř Grupa 2 PROTEROZOICZNA (żółta)
Zilustrować czas trwania er (za pomocą kolorów) w porównaniu z dobą, oraz przedstawić najważniejsze wydarzenia tej ery.
Ř Grupa 3 PALEOZOICZNA (niebieska)
Ř Grupa 4 MEZOZOICZNA (zielona)
Ř Grupa 5 KENOZOICZNA (biała)
Każda z tych grup otrzymuje kartki w danym kolorze, oraz zadanie.
Za pomocą informacji i różnorodnych materiałów przedstawić ważniejsze wydarzenia wskazanej kolorem ery.
- Uczniowie pracują w grupach – wybierają właściwe informacje, zdjęcia.
- Wymieniają się materiałami.
- Prezentacja prac przez poszczególne grupy. Podczas gdy liderzy każdej grupy omawiają swoje prace, uczniowie indywidualnie uzupełniają otrzymane karty pracy
7. Zakończenie:
- Podsumowanie wiadomości: na podstawie prac grup i uzupełnionych kart pracy z poleceniem wklejenia do zeszytu.
- Przewidywania na temat przyszłości: przyrody, człowieka, planety Ziemi.
- Ocena pracy uczniów (słowna i cyfrowa).
- Zadanie pracy domowej; Zeszyt ćwiczeń – zadanie 19 str. 24 i 25.
- Zapowiedź następnego tematu.
Materiały pomocnicze:
ERA KENOZOICZNA
OKRESY: Czwartorzęd, Trzeciorzęd
CZAS TRWANIA : Czwartorzęd – od 1,5 do 2,0 mil. lat do dziś
Trzeciorzęd – od 70 do 1,5-2,0 mil. lat
Obejmuje całość osadów najmłodszego oddziału historii ziemi po okresie kredowym i dzieli się na trzeciorzęd i czwartorzęd. Po obszernych transgresjach morskich k. cechuje się stopniowym wynurzaniem cokołów kontynentalnych, które zajmują coraz większe obszary. Pojawiają się potężne góry fałdowe i ogromne masy skał wylewnych, których częste występowanie i ogromne rozprzestrzenienie w trzeciorzędzie tworzy wyraźną granicę z mezozoikum. Osady ówczesne, przeważnie płytkomorskie i przybrzeżne, następnie półsłone, jeziorne. rzeczne, eoliczne i lodowcowe, różnią się od osadów starszych formacji słabszym zestaleniem. Klimatyczne stosunki k. cechuje stopniowe ochładzanie się klimatu, które doprowadziło do rozwoju flory dzisiejszej i przez pojawienie się ssaków, do których w czwartorzędzie dołącza się człowiek , do znamiennej fauny a w okresie dyluwialnym do wielokrotnego zlodowacenia ogromnych obszarów.
ERA MEZOZOICZNA
OKRESY: Kreda, Jura, Trias
CZAS TRWANIA : od ok. 240 do ok. 70 mil. lat
Obejmuje trzy wielkie systemy: formację triasową, jurajską i kredową; przyjmuje się, że czas jego trwania jest, szczególnie zdaniem amerykańskich geologów, co najmniej dwa razy dłuższy od kenozoikum. położenie jego warstw osadowych jest w porównaniu z paleozoikum mniej zaburzone i na wielkich obszarach prawie poziome; jedynie w najmłodszych górach łańcuchowych (np. Alpy, Tatry) są warstwy jego silniej pofałdowane. Działalność wulkaniczna w m. prawie zupełnie nie istniała, tak że wkładki skał wybuchowych w warstwach mezozoicznych nie istnieją. paleontologiczny jest m. okres życia średnio zorganizowanych zwierząt i cechuje się głównie gadami. Rzadkie i drobne ssaki mezozoiczne są trudnego umieszczenia systematycznego w podziałach obecnych ssaków, są one przeważnie zaliczane do zwierząt workowatych i owadożernych. Flora składała się z drzew szpilkowatych i paproci, drzewa liściaste wystąpiły dopiero w najmłodszym okresie tzn. w górnej kredzie. Brak już zupełnie lepidodendronów, sigillaryj i pokrewnych widłaków, nie ma zupełnie trylobitów. w jurze pojawiają się najstarsze ptaki, w triasie ssaki; z ryb coraz częściej występują ryby kostno szkieletowe.
ERA PALEOZOICZNA
OKRESY: Perm, Karbon, Dewon, Sylur, Ordawik, Kambr
CZAS TRWANIA : od ok. 570 do ok. 240 mil. lat
Skały paleozoiczne odznaczają się wszędzie wybitną niezgodnością z leżącymi u spodu warstwami algonkińskimi lub archaicznymi. P. zawiera w swym przebiegu na całej ziemi najstarsze skamieniałości roślinne i zwierzęce. Od syluru zaczynają zjawiać się pewne kręgowce a mianowicie najniższe ryby, płazy i gady. W kambrze, sylurze i dewonie rozwija się bardzo bogata fauna trylobitów. Również bardzo licznie występują ramienionogi i liliowce. Z flory rosną przeważnie rodniowce; olbrzymie skrzypy, paprocie i widłaki. Z najwyższych roślin występują nagozalążkowe. W karbonie występują fałdowania hercyńskie, kaledońskie w sylurze; rośliny i zwierzęta wychodzą na ląd; w karbonie powstają wielkie złoża węgla kamiennego.
ERA ARCHAICZNA
OKRESY: Prekambr
CZAS TRWANIA : od ok. 600 do ponad 5000 mil. lat
Era (azoiczna), nazwa najstarszej formacji geologicznej, a więc okresu, w którym tworzyła się skorupa ziemska. Wyprzedza go tylko kosmiczny okres dziejów ziemi, w którym nasza planeta nie tworzyła jeszcze ciała stałego. Era archaiczna obejmuje czas, który upłynął między powstaniem twardej skorupy ziemskiej, a zjawieniem się na niej zaczątków życia organicznego. Ponieważ zaś era ta musiała trwać przez niepomiernie długi czas, zatem również miąższość utworów archaicznych, składających się głównie z gnejsów, łupków krystalicznych i granitów, szacuje się na kilka tysięcy kilometrów. Pierwsza część formacji archaicznej, zwana anhidryczną (bezwodną), obejmuje skały wylewne (wulkaniczne), a więc leżące u spągu granity; w następnym okresie, oceanicznym, w którym powstały pierwsze morza, powstały już obok skał wulkanicznych, także skały osadowe, zawdzięczające swe powstanie osadom morskim. Z tych ostatnich utworzyły się na skutek późniejszej metamorfizacji łupki krystaliczne. W ten sposób powstały t. zw. ortognejsy (ze skał wulkanicznych granitu, diorytu i sjenitu) i paragnejsy (ze skał osadowych: marglu, piaskowców, wapieni i szarowaki). Główną charakterystyczną cechą pokładów archaicznych obok ich składu mineralogicznego (z kwarcu, feldspatu, orycytu, blendy i łyszczyków) i krystalicznej lub łupkowej struktury jest to, że nie zawierają one wcale szczątków organicznych. Z tego i innych powodów podział tej ery na niższe formacje natrafia na wręcz nieprzezwyciężone trudności. Da się tylko postawić jedną ogólną zasadę, że w głębszych, boickich częściach pokładów archaicznych przeważają grube granity i gnejsy, a w wyższych (hercyńskich) łupki łyszczykowe. Okres huroński, uważany dawniej za młodszą część ery archaicznej, wydzielamy obecnie jako drugą erę geologiczną, pod nazwą eozoicznej lub algonkińskiej.Jeśli chodzi o przestrzenne rozmieszczenie pokładów archaicznych, to trzeba stwierdzić, że otaczają one wokoło jądro ziemi, leżą wszędzie u spągu późniejszych formacji, oraz tworzą rdzeń kontynentów i gór fałdowych. Na powierzchni występują utwory archaiczne tworząc silnie rozczłonkowane i zniszczone masywy w Skandynawii i Finlandii, (ląd Fennoskandji), w Rosji, Niemczech, Szkocji, Kanadzie, Grenlandii, Syberii, Chinach i t. d. Poza tym tworzą one środkowy rdzeń gór łańcuchowych (Alp, Atlasu, Himalajów, Andów, Appalachów i t. d.). Najpiękniejsze odkrywki archaikum znajdują się w kenjonie rzeki Colorado (w Arizonie) i RockyMauntains (Stany Zjednoczone Ameryki Płn.), oraz w Finlandii i Szkocji. Jeśli chodzi o występowanie skał archaicznych w Polsce, to na płd.wsch. od naszego Wołynia ciągnie się obszerna płyta granitowa, na terenie zaś rdzennej Polski występują granity tylko w Tatrach, gdzie tworzą one jądro masywu tatrzańskiego i występują tam nawet na powierzchni. Nie da się jednak odnieść ich z całą pewnością do ery archaicznej, gdyż brak po temu jakichkolwiek danych bezpośrednich. Pewne jest tylko to, że istniały one już w erze paleozoicznej (okres permski).
Opracowała
mgr Dorota Piotrowska |
