Rodzina stanowi grupę socjalizacji, wychowania i kulturalizacji, tworząc środowisko, w którym człowiek dojrzewa fizycznie i psychicznie, a więc także emocjonalnie i intelektualnie, w którym uczy się siebie, a także otaczającego go świata; nazywa go, klasyfikuje i ocenia. l
Określa się również rodzinę jako wspólnotę, która opiera się na bogactwie natury ludzkiej. Wymaga od swych członków, przede wszystkim rodziców, integralnego zespolenia celów i dążeń, podejmowania na jej rzecz działań dobrowolnych, ale wynikających z poczucia wewnętrznej konieczności.
Rodzina jako wspólnota staje się źródłem radości i przyjemności wspólnotowych. Uspołecznia ona uczucia i dążenia swych członków, dzięki czemu potrafią oni zrezygnować ze swobody indywidualnej na rzecz dobra rodziny. Jest jedyną grupą zbudowaną na miłości. Tworzy najmniejszą społeczność ludzką, najbardziej naturalną, a zarazem konieczną, wcześniejszą od państwa czy innych grup.2
Z powyższych definicji wynika, że istnieje ścisła zależność pomiędzy rodziną a społeczeństwem. Tam bowiem, gdzie rodzina upada, staje się nietrwała, nie jest w stanie zrodzić dla społeczeństwa pełnowartościowych obywateli, skłonnych do poświęcenia na rzecz innych ludzi bądź instytucji. Jak wielkie znaczenie ma dla rozwoju ludzkości rodzina, podkreślają słowa Jana Pawła II: „Przyszłość ludzkości idzie przez rodzinę".
Idąc śladami słów Ojca Ś w. możemy stwierdzić, iż w interesie każdego społeczeństwa powinno leżeć wspieranie rodziny poprzez ułatwienie wypełniania jej podstawowych funkcji. Cóż więc możemy rozumieć pod pojęciem funkcji rodziny? Są to cele, do których zmierza życie i działalność rodzinna oraz zadania, jakie pełni rodzina na rzecz swych członków, zaspokajając ich potrzeby.
Wychodząc z analizy rodziny jako grupy i instytucji społecznej, możemy wyróżnić dwie grupy funkcji rodziny. Są to funkcje instytucjonalne oraz funkcje osobowe.
I Funkcje instytucjonalne dotyczą rodziny i małżeństwa jako instytucji społecznych
i wyróżniamy wśród nich funkcje:
a) prokreacyjną- podtrzymującą ciągłość społeczeństwa,
b) ekonomiczną- dostarczającą rodzinie dóbr materialnych,
c) opiekuńczą zabezpieczającą członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych,
d) socjalizacyjną wprowadzającą członków rodziny w życie społeczne i przekazującą im wartości kulturowe; częścią tej funkcji jest religia,
e) stratyfikacyjną- gwarantującą członkom rodziny określony status życiowy,
f) integracyjną - jest to funkcja społeczna kontroli zachowań poszczególnych członków rodziny.
II Funkcje osobowe - spośród nich wyróżniamy funkcje:
a) małżeńską - zaspokajającą potrzeby życia intymnego małżonków,
b) rodzicielską - zaspokajającą potrzeby uczuciowe rodziców i dzieci,
c) braterską - zaspokajającą potrzeby uczuciowe braci i sióstr.3
Jak widać z powyższego podziału, poprzez funkcje instytucjonalne rodzina wpływa na społeczeństwo i kształtuje jego oblicze. Istnieje również reakcja zwrotna. Społeczeństwo poprzez te funkcje dociera do rodziny i zmienia jej oblicze.
Na przestrzeni ostatnich stuleci dokonały się ogromne zmiany w życiu społeczeństw. Nie obyło się to oczywiście bez zmian funkcji pełnionych przez rodzinę, gdyż tworzą one swoistą symbiozę. Postęp techniczny, industrializacja i urbanizacja to procesy ciągłe, trwające po dziś dzień. Ewolucja rodziny, będąca wynikiem tych procesów, nie dzieje się w jednakowym tempie i w tym samym czasie we wszystkich społeczeństwach. Zdaniem niektórych badaczy, zależy to od trzech czynników:
- stopnia uprzemysłowienia kraju,
stopnia jego urbanizacji,
- stopnia izolacji, czyli położenia geopolitycznego i jego podatności na wpływy z zewnątrz.4
W społeczeństwie tradycyjnym rodzinę charakteryzowała stałość i zwartość oraz nierozerwalność małżeństwa, także wysoki autorytet głowy rodziny - ojca - i podporządkowanie mu żony i dzieci. Istniało poszanowanie tradycji, jednorodność świata wartości, silnie powiązanego z religią, wreszcie konformizm i rygoryzm wychowania. 5) Ów „familizm" rodziny preindustrialnej zakorzenił się zwłaszcza w podkulturze rolniczej i społeczności wiejskiej, mało rozwiniętej społecznie i ekonomicznie. Rodzina była też w stanie zaspokajać liczne potrzeby ówczesnego społeczeństwa, nie dysponującego wyspecjalizowanymi instytucjami społecznymi. Inną jej cecha znamienną była wielodzietność i wielopokoleniowość. 6
W społeczeństwie nowoczesnym rodzina ulega radykalnym przemianom. Polegają one na zmniejszeniu się jej w aspekcie ilościowym. Liczba posiadanych dzieci zmniejsza się do jednego lub dwojga. Zmienia się ona również w aspekcie jakościowym. Rodzina ogranicza lub rezygnuje z wielu zadań dotychczas przez siebie wypełnianych. Należą do nich:
- kontrola społeczna swoich członków,
- opieka nad słabszymi lub chorymi, wychowanie dzieci.
Rodzina zrzeka się tych zadań na rzecz instytucji społecznych do tego powołanych.
Rezygnacja z w/w funkcji jest wynikiem przeniesienia pracy, jako podstawowego źródła utrzymania rodziny, poza dom. Odnosi się to szczególnie do kobiet.
Oparcie małżeństwa niemal wyłącznie na więzi podmiotowej, uzależnienie jego trwałości i rozwoju od charakteru i cech osobistych partnerów tworzących związek małżeński oraz zróżnicowanie stanowisk pomiędzy prawem państwowym a kościelnym w odniesieniu do dopuszczalności rozwodów oraz planowania rodziny, wpływają na malejącą spójność rodziny. Wpływają na jej dezintegrację i egalitaryzm oraz zanik tradycyjnej struktury autorytetu. Efektem tych przemian jest malejąca przewaga więzi osobowej oraz marginalizacja wpływów religii, zwłaszcza w zakresie życia seksualnego.
Dalsze przekształcenia społeczeństwa nowoczesnego w ponowoczesne doprowadziły do autonomizacji i indywidualizacji jednostki w rodzinie. () Oba te zjawiska polegają na dominacji interesów i dążeń jednostkowych w stosunku do interesów grupowych. Manifestuje się to w upominaniu o własne, szeroko pojęte korzyści oraz ograniczeniu zdolności do poświęceń. Polegają one również na dążeniu do wysokiej jakości życia rodzinnego, dającego pełną satysfakcję małżonkom, kosztem rezygnacji z trwałości małżeństwa.
Przekształceniom ulega także stosunek do dzieci: z jednej strony dostrzegany jest proces dowartościowania dziecka przez rodziców jako osoby samodzielnej i posiadającej swoje właściwości, uzdolnienia i cele życiowe, za których rozwój rodzice czują się odpowiedzialni.
Z drugiej jednak strony, można zaobserwować proces relatywizacji wartości dziecka (można je zabić w okresie prenatalnym) oraz proces instrumentalizacji. Dziecko poprzez realizację marzeń rodziców ma potwierdzić bądź podnieść społeczny prestiż rodziny. Sprowadza się również dziecko do roli wartości konkurującej z innymi indywidualistycznymi dobrami, np. przyjemnym spędzaniem wolnego czasu, karierą zawodową, samorealizacją.
Należy również wspomnieć (...) rolę ogólnych przeobrażeń cywilizacyjnych i kulturowych, zwłaszcza w kontekście roli i znaczenia pierwiastków sacrum i profanum w dziejach tych przemian, a także uwarunkowania o węższym zasięgu społecznym, na przykład takie, jak specyfika kulturowa tradycji regionalnych, czy poszczególnych typów rodzin.8) W rodzinie jak w soczewce kumulują się wszystkie problemy makrospołeczeństwa. Kryzys rodziny i sytuacje kryzysowe w rodzinie, których symptomy stają się coraz bardziej wyraźne, maj ą bezpośrednie przełożenie na wzory kościelności i rozległą sferę postaw religijnych. W swych najgłębszych konsekwencjach oznacza on bowiem odrzucenie, a przynajmniej zakwestionowanie ważnego fragmentu doktryny religijnej i społecznej Kościoła, odnoszącej się do rodziny, a także wynikających z niej zasad moralności rodzinnej.9
Chcąc ogólnie podsumować zmieniające się funkcje rodziny, należy stwierdzić, iż zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne i cywilizacyjno-kulturowe domagają się lepszego przygotowania młodego człowieka do ról małżeńskich i rodzinnych, poprawy warunków społeczno-ekonomicznych funkcjonowania rodziny, przystosowania jej do zmienionej sytuacji oraz wyrabiania wyższej kultury osób tworzących związek małżeński, aby małżeństwo i rodzina mogły sprawnie funkcjonować we współczesnej, zmieniającej się rzeczywistości.
BIBLIOGRAFIA I PRZYPISY
l) „Powiernik Rodzin” nr 11 rok 96 „Rodzina a wychowanie religijne”
prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz
2) Fr. Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny” PWN W-wa 82 r.
3) Fr. Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny” PWN W-wa 82 r.
4) Fr. Adamski „Socjologia małżeństwa i rodziny” PWN W-wa 82 r.
5) „Powiernik Rodzin” nr 6 rok 96 „Dokąd zmierzasz, rodzino Śląska?”
dr Ewa Budzyńska
6) Fr. Adamski „Rodzina między sacrum aprofanum” Pallotinum Poznań 1987 r.
7) „Powiernik Rodzin” nr 6 rok 96 „Dokąd zmierzasz, rodzino Śląska?”
dr Ewa Budzyńska
8) „Powiernik Rodzin” nr 12 rok 96 „Rodzina a wychowanie religijne (2)”
prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz
9) „Powiernik Rodzin” nr 12 rok 96 „Rodzina a wychowanie religijne (2)”
prof. dr hab. Wojciech Świątkiewicz
|
