Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Historia Kórnika i Bnina

     
 

 Krystyna Kowalczyk

HISTORIA BNINA I KÓRNIKA


Wstęp

Kórnik to miasto w powiecie poznańskim. Leży nad jeziorem Kórnickim, na rozwidleniu dróg z Poznania do Katowic i Wrocławia. Graniczy z aglomeracją poznańska. Jest ważnym ośrodkiem kulturalnym, naukowym i gospodarczym w zachodniej Polsce.
W przeszłości istniały tu dwa odrębne miasta; Bnin i Kórnik. Starszą osada jest Bnin. Miasto leżało na wczesnośredniowiecznym szlaku handlowym łączącym Śląsk z Poznaniem. Bnin otrzymał prawa miejskie w 1395 a Kórnik prawdopodobnie w 1426 roku. Miasto było siedzibą Górków, Czarnkowskich, Grudzińskich, Działyńskich i Zamoyskich.
Największą atrakcją Kórnika jest zamek wzniesiony w XV wieku, przebudowany w XIX wieku w stylu neogotyku angielskiego. Obok rynku wznosi się gotycki kościół z neogotycką fasadą oraz renesansowymi nagrobkami rodu Górków. Zachowało się wiele domów z XIX wieku. Inne zabytki miasta to dwa ratusze, dawna pastorówka, zabudowania folwarczne Prowentu oraz oficyny przy zamku. Ciekawostką jest dom na Prowencie – miejsce narodzin polskiej laureatki Nagrody Nobla Wisławy Szymborskiej.
Celem tej publikacji jest przybliżenie historii Kórnika i Bnina oraz zapoznanie
z zabytkami miasta.
Dzieje Bnina

Nazwa Bnin wywodzi się od nazwy rośliny bniec zwanej też ben. Osada w Bninie powstała około 2700 lat temu. Nasi przodkowie zajmowali się handlem, rzemiosłem
i rybołówstwem. Najwcześniej osadnictwo rozwinęło się na półwyspie Szyja.
W II połowie X wieku na półwyspie Szyja jeziora Bnińskiego powstał gród obronny. Gród ten był nieduży, posiadał jednak potężny wał o konstrukcji drewniano - ziemnej. Wysokość wału sięgała kilku metrów. Urządzenia obronne grodu uległy zniszczeniu w pierwszej połowie XI wieku prawdopodobnie z powodu powstania ludowego lub najazdu, Brzetysława, księcia czeskiego. Bnin jako punkt strategiczny odzyskał znaczenie w okresie rozbicia dzielnicowego. Wiele źródeł wskazuje na to, że gród został odbudowany za kadencji Bolesława Laskonogiego.
Od 1232 roku pojawiają się w dokumentach nazwiska kasztelanów bnińskich (Bogumił, Jakub, Jarost, Geraz, Mirosław, Przedpełk). Kasztelania bnińska posiadała charakter militarny. Lata 1233 – 1237 to okres tragiczny dla Bnina. W trakcie walk pomiędzy Henrykiem Brodatym a Władysławem Odonicem Bnin przechodził kilkakrotnie z rąk do rąk, gród został zniszczony
a następnie odbudowany. Po śmierci Odonica w 1239 roku Bnin był przez pewien czas własnością Przemysła I później Bolesława Pobożnego.
W związku z podniesieniem się poziomu wód gruntowych w drugiej połowie XIII wieku teren półwyspu przestawał nadawać się pod osadnictwo. Istnieje przypuszczenie, że późniejszy gród murowany został pobudowany poza półwyspem.
W XIII wieku Bnin stanowił funkcję kasztelanii. Władza kasztelana ograniczona była do sprawowania dowództwa wojskowego nad garnizonem grodu i prowadzenia operacji wojskowych w jego pobliżu. Rozwój grodu i podgrodzia zależny był także od przejazdów kupców. Przez Bnin przechodziła droga handlowa z Poznania do Wrocławia. Częste przejazdy kupców wpływały na ożywienie miejscowej gospodarki. W okresie jednoczenia państwa polskiego przez Władysława Łokietka Bnin zaczął stopniowo podupadać. Na szlaku poznańsko – śląskim zmniejszył się ruch kupców. Około 1331 roku Bnin i okolice zniszczyli Krzyżacy.
W latach 1386 – 1395 Bnin stał się miastem na mocy przywileju Władysława Jagiełły. Wcześniej natomiast przeszedł w ręce Łodziów – było to najprawdopodobniej przed 1273 rokiem. Kasztelanem bnińskim był wówczas Przedpełk.
W XV wieku pozycję Bnina próbował wzmocnić biskup poznański Andrzej Bniński. Zainteresował się rozbudową miasta, a w 1463 roku ufundował tu gotycki kościół. Bnin do XVII wieku należał do Bnińskich, potomków kasztelana Przedpełka. W połowie XVI wieku Bnin na krótko przeszedł na własność Górków. Natomiast pod koniec tego stulecia prawdopodobnie drogą wykupu stał się własnością Opalińskich, stanowiących starszą linię rodu Łodziów z Bnina. Właściciele rzadko przebywali w swej siedzibie rodowej. Dwór bniński pozostał skromną budowlą i popadał w ruinę. Od początku XVII wieku Bnin należał do właścicieli Kórnika.
W 1934 roku odebrano Bninowi prawa miejskie. 20 II 1961 roku na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów zlikwidowano nazwę Bnin i włączono miejscowość oraz Prowent do Kórnika. Obecnie nazwa Bnin używana jest umownie w odniesieniu do południowej części miasta Kórnika.
Zabytki Bnina
Grodzisko na półwyspie Szyja

Na podstawie prac wykopaliskowych prowadzonych przez Katedrę Archeologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu stwierdzono, że na przełomie epoki brązu
i wczesnej epoki żelaza powstała tu duża osada. W obrębie osady znajdowały się chaty – półziemianki o ścianach wykonanych z gałęzi. Ściany były wsparte na drewnianych słupach
i uszczelnione gliną. W pobliżu chat znajdowały się jamy zasobowe na zboże. Ludność uprawiała rolę (odnaleziono sierpy brązowe i rogowe narzędzia kopieniacze), zajmowała się hodowlą zwierząt domowych (kości) oraz myślistwem (groty strzał).
W latach 1964 – 1966 znaleziono tu ponad 600 fragmentów glinianych form odlewniczych, tygielki do topienia metali oraz złom brązowy (jest to drugie po Biskupinie odkrycie tego typu w Polsce).
Ratusz

Zbudowany został około połowy XVIII wieku w stylu barokowym. Jest budynkiem murowanym z cegły, otynkowany, piętrowy i częściowo podpiwniczony. Zbudowany został na rzucie prostokąta. Posiada dłuższe elewacje siedmioosiowe, a boczne pięcioosiowe. Na narożach znajdują się lizeny a miedzy kondygnacjami gzyms. Otwory okienne i drzwiowe posiadają tynkowane obramienia. Ratusz pokryty jest dachem mansardowym. Na osiach połaci podłużnych wystawki są zwieńczone murkami attykowymi. Na dachu znajduje się czworoboczna wieżyczka nakryta hełmem z latarnią i iglicą, na której widoczny jest herb Działyńskich – Ogończyk. Budynek posiada wnętrze dwutraktowe, częściowo przebudowane oraz belkowe stropy.
W drzwiach od południowej strony jest zamek z początku XIX wieku.
Cmentarz przykościelny

Otoczony jest od wschodu murem ceglanym z bramą. Prawdopodobnie powstał
z fundacji Teofili z Działyńskich Szołdrskiej Potulickiej w połowie XVIII wieku. Mur posiada lizenowane podziały od zewnątrz i odcinkowe zamknięte wnęki od wewnątrz. Bramka natomiast jest późnobarokowa, trójdzielna zwieńczona falistym szczytem, w którym nad półkolistą arkadą środkową umieszczony jest kartusz z herbem Działyńskich.
Dawna pastorówka

Zbudowana została w końcu XVIII wieku, przebudowana w 1836 roku. Jest budynkiem murowanym, otynkowanym i parterowym posiada użytkowe poddasze. W budynku jest wnętrze dwutraktowe z sienią na przestrzał. Pastorówka przykryta jest dachem mansardowym z naczółkami.
Dawny szpital
Pierwsze szpitale miały charakter przytułków, stawiane były najczęściej w pobliżu kościołów. Składały się przeważnie z jednej ogrzewanej dużej izby i kilku mniejszych nazywanych komórkami.
Najdawniejszy szpital w Bninie istniał w latach 1587 – 1597, później prawdopodobnie spalił się. W połowie XVIII wieku nowy zbudował ksiądz Węclewicz. Dom ten był drewniany – posiadał jedną wielką izbę ogrzewaną i pięć komór.
W XIX wieku szpitale zaczęły zmieniać swój charakter przytułkowy na leczniczy. Szpital w Bninie nadal pełnił rolę przytułku dla ubogich i starców. Wszyscy korzystali z bezpłatnej opieki lekarskiej i lekarstw. Dozór szpitalny składał się z proboszcza bnińskego i dwóch członków wybranych spośród obywateli miasta i zatwierdzonych przez władzę duchowną. Do szpitala przyjmowano osoby wyznania rzymsko-katolickiego z Bnina.
W 1830 roku pobudowano dom murowany z dachem pokrytym dachówką, wybielony zaprawą wapienną. Miał trzy izby z dużą kuchnią oraz sienią. Podłogi we wszystkich izbach były gliniane. Oprócz sześciu ubogich mieszkał tam gospodarz uprawiający szpitalne pole.
W 1854 roku szpital wraz z budynkami gospodarczymi był pod zarządem Majętności „Dominium Kórnik”. Nie jest znany dokładny rok budowy obecnego zespołu budynków szpitala. W 1871 roku stał już na miejscu starego budynku nowy dom, murowany, na rzucie prostokątnym z czterema frontowymi oknami. Budynek posiada rozkład dwutraktowy, stropy belkowane oraz dach naczółkowy.
Gruntownego odnowienia budynku dokonano w 1929 roku. Szpital w Bninie już nie pełni swojej dawnej funkcji.
Dawny kościół parafialny pod wezwaniem św. Wojciecha

Najstarsza wzmianka o bnińskim kościele znajduje się w księdze konsystorskiej z 1404 roku. Zbudowany został w latach 1448 – 63 z fundacji Andrzeja z Bnina biskupa poznańskiego. Był gotycką budowlą trzynawową i murowaną. Konsekrowany w 1463 roku kościół posiadał siedem ołtarzy. W XVI wieku kościół był kolegiatą, miał prepozyta i misjonarzy, znajdowała się tu również szkoła parafialna oraz szpital. Posiadał wieżę neogotycką zbudowaną w latach czterdziestych XIX wieku. W marcu 1942 roku wieża zawaliła się, kościół parafialny został rozebrany przez Niemców.
W Muzeum Kórnickim jest zachowana tablica erekcyjna kościoła z herbem Łodzia biskupa Andrzeja z Bnina, żelazne drzwi zakrystii okute w kratownicę z rozetami z herbem Łodzia oraz fragment płyty nagrobnej biskupa z połowy XV wieku. Reszta ocalałego wyposażenia znajduje się w dawnym kościele poewangelickim.
Obecnie kościół poewangelicki jest rzymsko-katolickim kościołem parafialnym. Został on zbudowany w latach 1826 – 1827 na miejscu kościoła z muru pruskiego, zbudowanego z fundacji Teofili Potulickiej z lat 1776 –1777. Kościół poświęcono w 1945 roku. Postawiono wówczas także grotę ku czci Niepokalanie Poczętej Najświętszej Marii Panny. Po wojnie dwukrotnie odnawiany, został zaopatrzony w nowy ołtarz główny i dwa boczne oraz nowe ławki. Teren przykościelny ogrodzono. Budynek kościoła został otynkowany. Na wieżyczce kościoła znajduje się płaskorzeźba św. Wojciecha; na ścianie frontowej – Oko Opatrzności; nad drzwiami – głowa Chrystusa a nad boczną bramą rzeźba z dawnego zburzonego kościoła. Kościół posiada pięć dzwonów, najstarszy z 1624 roku. Kościół posiada dach dwuspadowy, od wschodu z naczółkiem i chorągiewką z datą 1826. Wewnątrz znajdują się następujące przedmioty pochodzące z dawnego kościoła: chrzcielnica późnogotycka z piaskowca; obrazy – Matka Boska z Dzieciątkiem, Męczeństwo św. Wojciecha, Ostatnia Wieczerza; barokowa rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego, monstrancje, kielichy, wczesnobarokowy pacyfikał, relikwiarz św. Walentego z I połowy XIX wieku, dwie ampułki, kadzielnica, barokowa lampka wieczna oraz ornat haftowy z XVII wieku. Obecny kościół parafialny jest budowlą halową, na rzucie prostokąta z czworoboczną zakrystią od północy i nowszą kruchtą od zachodu.

Dzieje Kórnika
O początkach Kórnika wiadomo niewiele. Dużo jest wersji pochodzenia nazwy miasta. Często uważa się, że nazwa miejscowości może pochodzić od kory, korników (w okolicy znajdowało się wiele lasów, od kurnika (pomieszczenia dla kur - ludność trudniła się hodowlą drobiu), od ptactwa wodnego nazywanego kurami oraz od chaty (kurna chata).
Pierwsze informacje potwierdzające istnienie miejscowości dotyczą jej właścicieli – wojewody poznańskiego Przedpełka, Wyszoty i Hugona z XII wieku. Zajmowali oni czołowe miejsca w życiu dzielnicy i piastowali najwyższe stanowiska. Spośród czterech synów Przedpełka bez godności wymieniany jest tylko Sędziwoj z Łodzi, natomiast pozostali byli biskupami (poznańskim) – Jan z Łodzi, wojewodami – Mikołaj (kaliskim), kasztelanami – Mirosław (bnińskim). Biskupem poznańskim (1375 – 1382) był też Mikołaj wnuk Sędziwoja z Łodzi. Pisał się „z Kórnika”, jego ojciec natomiast „z Będlewa i Kórnika”. Biskup Mikołaj posiadał trzech braci – Wojciech (był duchownym), Przedpełk odziedziczył Będlewo, Wyszota natomiast wspólnie z biskupem – Kórnik.
Ze średniowiecznych Łodziów wywodzili się Górkowie (takie nazwisko z czasem przybrali panowie na Kórniku) oraz Opalińscy (właściciele m.in. Bnina i Opalenicy). Jedni i drudzy dążyli do umocnienia swoich pozycji w Wielkopolsce a później w państwie polskim. Dla Górków Kórnik był szczególnie atrakcyjny, gdyż myśleli o sprawowaniu funkcji w województwie. Dokładnie nie wiadomo, kiedy powstała pierwsza ich siedziba na miejscu obecnego zamku. Według Józefa Łukaszewicza już biskup Mikołaj zbudował sobie rezydencję. Ciekawymi postaciami byli Wyszota z Kórnika i jego syn Wyszotka, pozycję rodu ugruntowały natomiast następne pokolenia.
Kórnik był miastem prywatnym w dokumentach występuje po raz pierwszy przed rokiem1364. Należał wtedy do Łodziów. Około 1415 roku przeszedł w posiadanie Górków. W ich posiadaniu pozostał do 1592 roku. Po śmierci ostatniego męskiego potomka rodziny Górków – Stanisława stał się własnością Czarnkowskich, a od 1678 roku do 1880 należał do Działyńskich.
Prawa miejskie nadali Kórnikowi Górkowie. Kiedy to nastąpiło dokładnie nie wiadomo? Często podaje się rok 1426 (wówczas rozpoczęto budowę zamku). Początek miastu dała osada targowa. W średniowieczu przechodził tedy szlak handlowy z Poznania do Wrocławia. W herbie miasta widnieje na srebrnej tarczy czerwona brama forteczna z trzema basztami równej wielkości i złotymi otwartymi odrzwiami. Brama forteczna w herbie świadczy o tym, że miasto było obwarowane albo, że w chwili lokacji istniał zamiar wzniesienia obwarowań. Do końca XVIII wieku Kórnik posiadał dwie bramy – północną (Poznańską) i południową, (Bnińską lub Średzką). Prawdopodobnie miasto było obwarowane od strony pól. Ówczesny plan Kórnika niewiele różnił się od dzisiejszego. Ulica zachodnia biegła bliżej jeziora i rozszerzała się ku południowi w wydłużony rynek. Przez miasto przebiegały dwie równoległe ulice, które schodziły się na krańcach miasta po stronie północnej i południowej. Rynek stanowił centrum ówczesnego miasteczka. Tutaj mieściły się: ratusz, waga miejska i dom pasterski. Wzdłuż obu ulic stały drewniane domy mieszkalne, a za nimi zabudowania gospodarcze.
W XVI wieku Kórnik stał się ważnym ośrodkiem dla Górków. W mieście rozwinęło się rzemiosło. Prawdopodobnie czynna była odlewnia metali. Świadczą o tym dwa przechowywane w zamku bloki mosiężne do podnoszenia mostu zwodzonego z polskim napisem „Uliano w Kórniku 1568”. Do roku 1592 w Kórniku rezydowali Górkowie. Po śmierci Stanisława Górki zamek kórnicki aż do XVIII wieku nie był główną siedzibą właścicieli. Kilku dziedziców mieszkało w innych miejscowościach będących w ich posiadaniu a tylko odwiedzając Kórnik. Majątkiem kórnickim zajmowali się namiestnicy właściciela – nazywani starostami kórnickimi.
W roku 1592 majątek kórnicki otrzymał Jan Czarnkowski – siostrzeniec Stanisława Górki. Wkrótce przekazał on kórnicki klucz majątkowy swemu bratu Andrzejowi wojewodzie kaliskiemu. Z kolei Andrzej Czarnkowski w 1610 roku sprzedał majętność Zygmuntowi Grudzińskiemu późniejszemu wojewodzie kaliskiemu, który posiadał ją do śmierci w 1653 roku. Następnym właścicielem Kórnika był wnuk wojewody kaliskiego Zygmunt Aleksander Grudziński, a po jego śmierci w 1660 roku dobra kórnickie otrzymał stryj Zygmunta Aleksandra – Andrzej Karol Grudziński wojewoda kaliski.
W XVII wieku podobnie jak inne miasta polskie, Kórnik odczuł skutki najazdu szwedzkiego. Miasto podupadło. Jesienią 1653 roku dotarła do Polski z zachodniej Europy zaraza zwana „czarną śmiercią”, która pochłonęła tysiące ofiar. Nie ominęła ona Kórnika i okolicy zbierając i tutaj obfite żniwo. Dwa lata później najechali Szwedzi na Polskę. W początkowym okresie panowania oszczędzali dobra kórnickie. Jesienią 1656 roku do Wielkopolski wtargnęły wojska brandenburskie opanowując między innymi Kórnik i Bnin oraz okoliczne wsie. Dopiero w 1657 roku, jesienią opuścili Kórnik.
W 1676 roku nastąpiła kolejna zmiana właściciela majątku kórnickiego. Andrzej Karol Grudziński sprzedał go Zygmuntowi Działyńskiemu. W rodzinie Działyńskich pozostał Kórnik przez dwa stulecia. Zygmunt Działyński zmarł w 1685 roku i majętność kórnicką odziedziczył po nim syn Paweł Działyński zmarły w 1694 roku. Pozostawił on czterech nieletnich synów: Zygmunta, Aleksandra, Andrzeja i Józefa. Przez pięć lat (1696 – 1701) dobra kórnickie posiadała wdowa po Pawle Magdalena z Leszczyńskich Działyńska. Później całym majątkiem po rodzicach synowie zarządzali wspólnie.
W 1716 roku Kórnik wraz z przyległościami otrzymał Zygmunt Działyński zmarły w 1720 roku. W tym czasie w Wielkopolsce toczyły się działania wojenne (wojna północna). Wojska rosyjskie, szwedzkie i saskie przechodziły przez nasze ziemie, ograbiły ludność z żywności i niszczyły osady.
W latach dwudziestych XVIII wieku powoli odbudowywano zniszczone zabudowania. Właścicielką Kórnika została wówczas córka Zygmunta Działyńskiego Teofila, która w roku 1732 wyszła za mąż za Stefana Szołdrskiego starostę łęczyckiego zmarłego w roku 1737. Drugim jej mężem był Aleksander Hilary Potulicki starosta borzechowski (z nim rozwiodła się). W krótkim czasie zadbała o odbudowę swojego majątku. Zachęcała osadników narodowości niemieckiej do osiedlania się w Kórniku i okolicy. Głównym zajęciem mieszkańców miasta było rzemiosło. Rozwój rzemiosła zależał jednak od rynków zbytu na jego produkty. Rzemieślnicy zorganizowani byli w cechy. W okresie upadku miasta w drugiej połowie XVII wieku zmniejszyła się liczba rzemieślników, a większość z nich posiadając także rolę bardziej zajmowała się jej uprawą niż rzemiosłem. Dopiero za czasów Teofili Potulickiej nastąpił szybki rozwój produkcji rzemieślniczej. Ważnym czynnikiem rozwoju rzemiosła były jarmarki. Efektem ożywienia gospodarczego są zabytkowe domki mieszczańskie oraz budynek dawnej poczty.
Potulicka przebudowała zamek i urządziła przy nim park francuski. Zmarła w 1790 roku i pozostawiła z pierwszego małżeństwa jedynego syna Feliksa Szołdrskiego (zmarł on bezpotomnie w 1796 roku). Feliks zapisał cały majątek swemu krewnemu Wiktorowi Szołdrskiemu. Okazało się jednak, że akt testamentu Feliksa Szołdrskiego był sprzeczny z przepisami polskiego prawa – z chwilą wygaśnięcia jakiejś gałęzi rodu majątek przechodził na tych żyjących członków rodu, z którego wyszedł. Pretensje do majątku zgłosił Ksawery Działyński. Po kilkuletnim procesie Wiktor Szołdrski musiał oddać majątek Działyńskim. Dobra kórnickie odziedziczył po Ksawerym jego syn Tytus. Przebudował zamek i powiększył park. Przez wiele lat zbierał rękopisy i druki. Po śmierci Tytusa dobra kórnickie przejął jego syn Jan. Jan Działyński zmarł nagle i bezpotomnie. Z chwilą jego śmierci wygasł ród Działyńskich.
Dobra kórnickie odziedziczył jego siostrzeniec Władysław Zamoyski. Powiększył dobra kórnickie, dbał o zamek i jego zbiory. W 1924 roku przekazał cały swój majątek wraz ze zbiorami i biblioteką narodowi, tworząc Fundację „Zakłady Kórnickie”.
Mieszkańcy Kórnika brali czynny udział w powstaniu ludowym 1846 roku, w walkach okresu Wiosny Ludów oraz w Powstaniu Wielkopolskim. 11 listopada 1918 roku w mieście utworzono Kompanię Kórnicką która pomagała oddziałom poznańskim w walce z Niemcami. W 1939 roku hitlerowcy rozstrzelali 15 mieszkańców Kórnika i okolicy. Województwo poznańskie zostało włączone do Rzeszy Niemieckiej. Wkrótce Niemcy zlikwidowali cmentarz żydowski i zabytkową bożnicę. Rozpoczęło się wywłaszczanie ludności polskiej i żydowskiej. Po wojnie zlikwidowano Fundację „Zakłady Kórnickie” a jej majątek przejęła w 1953 roku Polska Akademia Nauk.
Współczesny Kórnik jest siedzibą Urzędu Miejskiego.
Przywileje lokacyjne miasta
Lokacja Kórnika przypada na lata 1426-1450. Nie zachował się przywilej lokacyjny Kórnika, natomiast w najstarszym z zachowanych nie wspomina się o lokacji miasta. W przywileju Górki wspomina się tylko, że miasteczko z dawna jest „starej fundacji”.
Lokalizacja miasta to dzieło Górków. W przywileju zostało umieszczone zdanie „fundacja miasteczka tego jest uczyniona przez przodki nasze”. Kórnik od dawna rządził się prawem magdeburskim. Wzorem dla Kórnika mogła być Miejska Górka, która w 1428 roku otrzymała od króla Władysława Jagiełły na prośbę Łukasza Górki (dworzanina królewskiego) prawo magdeburskie.
Górkowie odgrywają w tych czasach dużą rolę. Potrzebują dodatkowych źródeł dochodu – w tym celu zakładano miasta w wybijających się osadach. Ich celem było utworzenie państewka magnackiego. Latyfundium Górków w XVI wieku składało się z trzech części – ośrodkiem każdego było miasteczko osadników. Były to następujące miasteczka: Górka zwana później Miejską Górką, Kórnik i Czempiń. Kórnik posiadał 16 wsi, Czempiń 4 a Górka 9 wsi. W II połowie XVI wieku posiadłości Górków obejmowały około 100 wsi i duże obszary poza Wielkopolską.
W czasach wcześniejszych w Kórniku obowiązywało prawo magdeburskie. Stanisław Górka w 1566 roku właściwie tylko ponowił nadanie prawa magdeburskiego i powołał się na stare nadanie tego prawa. Przywilej Jana Czarnkowskiego z 1596 roku nie wprowadził żadnych zmian w jurysdykcji miejskiej.
W Wielkopolsce małe miejscowości przejmowały prawa obowiązujące w większych ośrodkach miejskich. Kórnik część przepisów przejął od pobliskiej Środy Wielkopolskiej. Zachowane od roku 1579 księgi wójtowskie i burmistrzowskie zawierają wśród osób piastujących urzędowe funkcje nazwiska wyłącznie polskie. Jedyną obcą grupę etniczną w Kórniku w połowie XVII wieku była gmina żydowska posiadająca tu synagogę i szkołę żydowską. W przywileju Zygmunta Działyńskiego z 1678 roku gwarantowano obcokrajowcom „katolickiej wiary” prawo swobodnego osiedlania i dostępu do urzędów miejskich.
Przywilej Teofili z Działyńskich Szołdrskiej Potulickiej tylko w niewielkim zakresie zmniejszał pańszczyznę. Nie nastąpiły również zmiany prawne w końcu XVIII wieku gdyż również Feliks Szołdrski potwierdził sytuację prawną miasta z czasów życia swojej matki.
Brak pierwszego przywileju lokacyjnego oraz ksiąg miejskich z XV wieku i pierwszej połowy XVI wieku utrudnia przedstawienie struktury władz miejskich tego okresu. W późniejszych księgach wójtowskich umieszczona jest karta z lat 1483-1486 jako jedyna pozostałość działalności wójta.
Serię zachowanych przywilejów dla Kórnika otwiera przywilej Łukasza Górki późniejszego wojewody poznańskiego oraz starosty buskiego, kaliskiego i kościańskiego w czerwcu 1566 roku. Oryginał wystawiony przez Górkę był w posiadaniu mieszczan jeszcze w 1596 roku. Jan Czarnkowski badając prawidłowość przedstawionych przez mieszczan kórnickich dokumentów stwierdził, że dokument Górki posiada jego oryginalny podpis i pieczęć i dlatego uznaje go „za zdrowy, cały, zupełny i żadnego w sobie podejrzenia nie mający”. Drugi przywilej wydał Jan Czarnkowski w końcu XVI wieku. W dokumencie tym jednak można zauważyć nie dokończoną próbę sfałszowania. Usiłowano wymazać nazwisko wystawcy. Zamiast Jana Czarnkowskiego z Czarnkowa próbowano wpisać nazwisko Jana Kumorowskiego z Kumorowa. Wymazano również imię Stanisława Górki. W 1653 roku Katarzyna z Komorowskich Grudzińska sporządzała w imieniu swego małoletniego syna inwentarz włości kórnickich i bnińskich. Sam przywilej Jana Czarnkowskiego zawiera powtórzenie przywileju Górki z 1566 roku.
Na mocy przywileju Łukasza Górki z 1566 roku istniała w Kórniku rada miejska z burmistrzem na czele oraz urząd wójtowski z ławą sądową. Kórnik jako mniejszy ośrodek miejski pozostawał zawsze pod wpływem zwierzchniej władzy swych panów feudalnych, którzy ingerowali w sprawy ustrojowe miasta. Szczególnie niekorzystny dla mieszczan był przywilej Zygmunta Działyńskiego. Wymierzone tam podatki i ciężary upodobniły prawne położenie mieszczan do sytuacji prawnej chłopów we wsiach klucza kórnickiego.
Władze samorządu miejskiego w Kórniku w zakresie spraw administracyjnych, gospodarczych i kryminalno-sądowych reprezentował burmistrz z radą..
Obieralny wójt z ławą reprezentował władzę sądową głównie w sprawach cywilnych. Działalność rady miejskiej nie była jednak zbyt widoczna gdyż miasteczko posiadało półrolniczy charakter.
Decydującą rolę w mieście odgrywał burmistrz. Reprezentował on mieszczan wobec panów dziedzicznych. Był pośrednikiem między władzą feudalną a mieszczanami w zakresie podatków państwowych, zamkowych (czynsze) i robocizn, szczególnie rozwiniętych w II połowie XVII i w I połowie XVIII wieku.
Urzędowi burmistrzowskiemu podlegały budynki publiczne miasta tj. ratusz, waga, łaźnia, dom pasterski. Prowadził kontrolę nad nocną strażą miejską. Zajmował się także sprawami finansowymi miasta ze skarbcem miejskim. Sprawował również kontrolę nad urządzeniami przeciwpożarowymi oraz wyglądem miasta. Do burmistrza należał przydział działek roli miejskiej, zbieranie oraz przekazywanie namiestnikowi pana dziedzicznego lub panu dziedzicznemu podatków, czynszów oraz świadczeń w naturze. Odpowiadał przed władzą feudalną za udział i przypilnowanie robót rolnych, podwód i posług. W zamian za to korzystał ze zwolnień od podatków oraz wszelkich świadczeń i robocizn dworskich. Z podobnego zwolnienia korzystał również wójt. Sądownictwo w mieście pełniła ława zwana też ławicą na czele z wójtem oraz siedmioma ławnikami.
Rzemiosło kórnickie było słabo rozwinięte. Pewne ożywienie w rozwoju nastąpiło w I połowie XVIII wieku. Do rozwoju handlu przyczyniła się gmina żydowska.
Panowie kórniccy ciągnęli zyski z podatków głównie od Żydów. Żydzi płacili czynsz od nieruchomości. Byli zmuszani przez panów z Kórnika do zakupu towarów z ich składu np. określoną ilość soli czy śledzi. Zakazano Żydom warzyć piwo, ale pozwolono za odpowiednią opłatą pędzić wódkę. Żydzi zobowiązani byli utrzymywać przechodzące lub zatrzymujące się na dłuższy postój wojska. W zamian za to władza feudalna chroniła gminę żydowską przed ingerencją władz miejskich. Zagwarantowano Żydom swobodę handlu suknem i bydłem, własność nabytych wcześniej w sposób legalny domów. Żydzi, którzy niedawno osiedlili się uzyskali prawo swobodnego nabywania działek miejskich, budowania się oraz zwolnienia od wszelkich ciężarów. Panowie kórniccy troszczyli się o wygląd miasta i w tym celu nakazali Żydom opłotowanie oraz należyte utrzymanie swych obejść.
Kórnik, miasto prywatne o charakterze półrolniczym traktowane było jako jedno ze źródeł dochodu. Mieszczanom kórnickim przekazywano duże obszary ziemi pod uprawę. Feudałowie uzyskiwali w ten sposób większe dochody z czynszów i świadczeń w naturze. Zmianę czynszów wprowadziła Teofila Szołdrska Potulicka w 1740 roku poprzez uzupełnienie ich bardzo wysokim podatkiem. Mieszczanie płacili czynsz od działki zabudowanej (obejścia lub domu), od działek ziemi przeznaczonej na uprawę. Czynsz płacony przez mieszczan nie różnił się od czynszów płaconych przez chłopów. Nie ulegał zmianie od połowy XVI do początków XVIII wieku. Od 1740 roku pełny czynsz płacony był wyłącznie w pieniądzu.
W końcu XVII wieku około 28% mieszkańców Kórnika trudniło się wyłącznie rolnictwem. Dla reszty ludności miasta podstawowym zajęciem było rzemiosło oraz w mniejszym stopniu handel.
W nadanych przywilejach lokacyjnych ludność miasta zobowiązano do robocizn. Początkowo w XVI wieku w czasach Stanisława Górki robocizny nie były uciążliwe. Mieszczanie zobowiązani byli do grabienia łąk, uprawiania pastewnika, naprawiania tam przy młynach pańskich, zwożenia kamieni oraz pracy przy składowaniu wina lub w chmielniku pańskim. Mieszczan zwolniono z obowiązku dawania podwód.
Zygmunt Działyński przywrócił podwody dla mieszczan Kórnika. Ludność miasta została zmuszona do dostarczania ich z Kórnika do Środy Wlkp. W czasie odbywających się tam sejmików wielkopolskich.
Przywilej Teofili Szołdrskiej Potulickiej zniósł wszystkie wcześniejsze robocizny. Wyznaczono wówczas „obowiązek 3 dniowej pracy w żniwa sierpem lub inną wskazaną robotę ręczną”. Na mocy przywileju z roku 1740 nakazano zrzucenie słomianych dachów. Dachy miejskie mogły być kryte gontem lub szkudłami. Mieszczan zobowiązano do zaopatrzenia swych domów w drabiny oraz uczestnictwa w likwidowaniu pożarów.
Mieszczanom zakazano sprowadzania i warzenia piwa. Chmiel uprawiany przez siebie musieli sprzedawać tylko browarowi poznańskiemu po cenach rynkowych. Ograniczono prawo rybołówstwa. Kórniczanom nie wolno było stawiać „gościńców” – gdyż mogliby stanowić konkurencję dla gościńca pańskiego. Korzystając z lasów pańskich przy wypasie bydła mieszczanie musieli zapłacić czynsz.
Dla małych miast istotną rzeczą było uzyskanie przywileju królewskiego na jarmarki. Z przywileju Łukasza Górki z 1566 roku wynika, że jarmarki w Kórniku odbywały się trzy razy w roku: 1 maja (dzień św. Filipa i Jakuba), 8 września (dzień Narodzenia Panny Marii) oraz 1 listopada (Wszystkich Świętych).
Po wojnach szwedzkich ilość jarmarków podwojono w celu ożywienia życia handlowego w mieście i okolicy. Można tu odnotować jarmarki „pańskie” znane z przywileju z połowy XVI wieku oraz jarmarki miejskie. Odbywały się one w dzień św. Kazimierza (4 marca), w pierwszą niedzielę po św. Wawrzyńcu (10 sierpnia) oraz na św. Tomasza (22 listopada).
Oprócz jarmarków przywileje z roku 1566 i 1678 zatwierdzają zwyczaj odbywania targów tygodniowych tzw. "wolnic". Głównym ich zadaniem było zaopatrzenie ludności uboższej w produkty gospodarstwa wiejskiego. W Kórniku dniem targowym był wtorek. Pod koniec XVIII wieku odbywało się 9 jarmarków. Miały one jednak charakter lokalny.
W okresie upadku miasta mieszczanie zajmowali się rolnictwem. Na te osoby Teofila Potulicka próbowała nałożyć dodatkowe ciężary na rzecz dworu. Mieszczanie wówczas porzucali rolę i uciekali z miasta. Ostatecznie powinności mieszczan zostały zamienione na stały czynsz pieniężny. Nowi osadnicy otrzymali dobre warunku – przez siedem lat byli zwolnieni od płacenia czynszów. W Kórniku i okolicy chętnie osiedlali się Polacy i Niemcy, którzy zakładali nowe wsie lokowane od podstaw, zwane od typu osadnictwa Holendrami lub Olendrami. Powstały wówczas na przykład Olendry Błażejewskie (Błażejewko), Olendry Czmońskie (Czmoniec), Olendry Radzewskie (Radzewice). Chłopi okolicznych wsi wykazywali się aktywnością i wykupywali się z poddaństwa. Za duże sumy pieniędzy uzyskiwali wolność osobistą a z uprawianej ziemi płacili czynsz.
Zabytki Kórnika
Historia zamku
Od XIX wieku uważa się biskupa poznańskiego Mikołaja za założyciela rezydencji kórnickiej. Nazwa Kórnik pojawia się po raz pierwszy w źródłach pisanych w roku 1365 i jest związana z Mikołajem herbu Łodzia. Wcześniej studiował on za granicą a później w Krakowie i posiadał tam wiele urzędów kościelnych. W roku 1375 przybył do Wielkopolski – objął biskupstwo i pozostał tu do śmierci w roku 1382.
W latach 1371 – 88 występuje także Wyszota z Kórnika herbu Łodzia uważany przez Oskara Haleckiego za brata Mikołaja. Często uważany jest jako współwłaściciel osady, następnym dziedzicem był jego syn Wyszotka. W czasie, gdy Mikołaj z Kórnika budował nową rezydencję w Ciążeniu Wyszota był prawdopodobnie inicjatorem budowy zamku kórnickiego, który był jego jedynym mieszkańcem. Mikołaj natomiast miał częściowo sfinansować budowę zamku w rodzinnych dobrach.
Zamek broniony był od zachodu wodami jeziora, od południa bagnami znajdującymi się na terenie dzisiejszego parku. Powstał w momencie, gdy gród i kasztelania bnińska nie odgrywały już żadnej roli. Nie zachowały się żadne dowody stwierdzające, kiedy i w jaki sposób potomkowie Sędziwoja Przedpełkowicza weszli w posiadanie wsi Kórnik. Ostatnim z tej linii był Wyszotka. Rok przed jego śmiercią Kórnik przeszedł w ręce Mikołaja z Górki, kanclerza katedry poznańskiej. Nowy dziedzic chciał stworzyć z Kórnika rezydencję dla siebie i swojej rodziny. Przeniósł parafię, budował kościół i rozbudował zamek. W roku 1437 dokonał Mikołaj z Górki wspólnie z bratankami: kanclerzem kapituły gnieźnieńskiej Wyszotą i wojewodą poznańskim Łukaszem I fundacji kościoła. Następnie odziedziczyli Kórnik Łukasz II i Uriel. Pierwszym śladem dokonanej przez nowych właścicieli przebudowy rezydencji jest umowa zawarta w roku 1426 między kanclerzem kapituły poznańskiej Mikołajem a cieślą poznańskim Mikołajem na budowę domów przylegających do zamku kórnickiego. Celem przebudowy rezydencji było stworzenie większego mieszkania i podniesienie reprezentacyjności budowli.
Kolejna przebudowa zamku musiała nastąpić przed rokiem 1574, kiedy to Stanisław Górka przyjmował Henryka Walezego udającego się przez Poznań do Krakowa na koronację. Na przełomie XV i XVI wieku zamek należał do wojewody poznańskiego Łukasz II Górki, który posiadał rezydencje w Szamotułach i w Poznaniu. Przekazał go najmłodszemu synowi Stanisławowi, który odsunięty od życia politycznego, aż do śmierci najstarszego brata Łukasza III zajmował się przebudową swojej rezydencji. Zamek z czasów Stanisława Górki był budynkiem trzykondygnacyjnym. Przyziemie wykorzystano do celów gospodarczych – znajdowała się tam kuchnia, spiżarnia, skarbiec i przypuszczalnie składy broni. Na I piętrze znajdowały się pokoje reprezentacyjne a na piętrze drugim prawdopodobnie pokoje gościnne i dla służby.
W roku 1592 po śmierci ostatniego z Górków Stanisława majątek odziedziczyli czterej synowie nieżyjącej już wtedy Barbary Z Górków Czarnkowskiej, siostry Stanisława. Kórnik otrzymał najmłodszy z braci Jan. W roku 1604 sprzedał on Kórnik najstarszemu bratu Andrzejowi Czarnkowskiemu. Następnie Andrzej sprzedał te dobra Zygmuntowi Grudzińskiemu (1610r.). Później dobra przejął jego najstarszy syn, Andrzej Karol – nie zdołano ustalić jednak daty zmiany właścicieli. Generał wielkopolski, Adam Sędziwój Czarnkowski w 1623 roku przyjmował w rezydencji kórnickiej króla Zygmunta III. W 1653 roku Andrzej Karol oddał Kórnik i okoliczne wsie swojej owdowiałej bratowej Katarzynie z Komorowa Samuelowej Grudzińskiej.
W roku 1657 rezydowała w zamku załoga wojsk brandenburskich. W ciągu prawie siedemdziesięciu lat gospodarowania w Kórniku Grudzińskich (1620-1679) zamek uległ znacznemu zniszczeniu.
Kórnik ocalał dzięki następnym właścicielom - Działyńskim, w których rękach pozostawał przez następne 200 lat. Dobra kórnickie przejęli już Działyńscy w 1678roku – już wówczas wojewoda Zygmunt Działyński potwierdził miastu Kórnik prawa magdeburskie. Zygmunt posiadał Kórnik przez sześć lat, od roku 1679 do 1685. Po śmierci wojewody przez dziesięć lat należał zamek do jego syna Pawła. Syn Pawła Zygmunt otrzymał w spadku dobra kórnickie, wkrótce jednak zmarł (1718/1728) i nie zdążył przeprowadzić zmian w swoich dobrach. Natomiast jego córka Teofila z Działyńskich Szołdrska Potulicka przyczyniła się do zagospodarowania wsi. Wprowadziła liczne zmiany w mieście i przebudowała zamek. Zamek, dawniej obronny, po przebudowie przybrał kształty pałacowe. Po bokach dziedzińca przed Zamkiem zbudowano symetrycznie dwie oficyny. Pod koniec XVIII i na początku XIX wieku zamek został opuszczony. Trwał wówczas proces miedzy Szołdrskimi a Działyńskimi o majątek kórnicki. Ostatecznie majętność kórnicką otrzymał Ksawery Działyński. Wydzierżawił on zamek na magazyny państwowe a następnie na wojskowe. W latach 1824 – 25 przeprowadzono w nim podstawowe naprawy.
Tytus Działyński postanowił zamek gruntownie przebudować. Projekt przebudowy w stylu gotyku angielskiego przygotował architekt niemiecki Karol Fryderyk Schinkel. Prace przerwał wybuch Powstania Listopadowego. Tytus Działyński za udział w powstaniu został skazany na karę śmierci, a dobra kórnickie obłożono sekwestrem. Do przebudowy zamku zabrano się prawdopodobnie około 1843 roku i trwała ona do 1861 roku. Do budowy używano tylko miejscowych materiałów. Przy budowie zamku i urządzaniu wnętrz pracowali miejscowi rzemieślnicy. Jeszcze w czasach jego syna wykańczano wnętrza zamkowe. Wykonywano również prace konserwatorskie gdyż na ścianie południowej pojawiły się rysy. Całość zamku nadbudowano o jedną kondygnację. Od strony południowej wzniesiono na narożnikach prostokątne wieże. W drugiej kondygnacji od strony parku zbudowano tzw. Salę Mauretańską o bardzo zróżnicowanej architekturze wnętrza łączącej elementy mauretańskie, angielskie i gotyckie. W nadbudowanej kondygnacji umieszczono magazyny biblioteczne. Przebudową zamku kierował budowniczy Marian Cybulski.
Już w okresie międzywojennym stan budynku nie był najlepszy. Obniżenie się wód gruntowych, nadmierne obciążenie murów w czasie wojny, wstrząsy spowodowane przejazdem wojsk doprowadziły do znacznych zniszczeń. Bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej wysłano najcenniejsze zbiory do Warszawy i zdeponowano w podziemiach pałacu Zamoyskich. Inne eksponaty ukryto na miejscu.
Prace konserwatorskie przy zamku podjęto w 1947 roku. W ślad za obniżeniem poziomu wód jeziora obniżył się poziom wody w zamkowej fosie. Na skutek dostępu powietrza pale pod zamkiem zaczęły butwieć. W ścianach i sklepieniach powstały pęknięcia. W latach 1952 – 53 zeskalano grunt pod fundamentami zamku wbijając ośmiometrowe pale betonowe powiązane betonowymi ławami. Była to tzw. metoda prof. Cybertowicza. W latach 1957 – 1960 dokonano remontu wnętrz, a w roku 1964 odremontowano stronę zewnętrzną. Od 1953 roku zamek ze zbiorami muzealnymi i biblioteką jest placówką naukową Polskiej Akademii Nauk.

Wnętrza zamku
Sień
Ozdobiona drewnianym stropem kasetonowym z herbami przodków Jana i Izabeli z Czartoryskich Działyńskich. Stąd w głąb zamku prowadzą trzy wejścia zdobione portalami. Z lewej strony mieścił się pokój dozorcy zamku, na wprost korytarz prowadził do pomieszczeń zamkowych, z prawej znajdował się apartament właściciela zamku. Stoją tu również stare barokowe szafy gdańskie.
Pokój Władysława Zamoyskiego
Pokój ten często nazywano pokojem pańskim lub apartamentem. Wcześniej zajmowały go trzy pokolenia właścicieli zamku. Mieszkali tu: Tytus Działyński, jego syn Jan i wnuk Tytusa Władysław Zamoyski w latach 1881 – 1886 i 1920 – 1924. szczególnie zdobiona jest w tym pomieszczeniu posadzka wykonana z korzenia brzozy, mahoniu i orzecha. W narożnikach umieszczone są herbu Ogończyk i Jelita. Wejście posiada drewniany ozdobny portal.
Jedynym meblem pozostałym z wyposażenia z czasów Tytusa Działyńskiego jest mahoniowe biurko. Na biurku tym sypiał ostatni właściciel zamku – Władysław Zamoyski. Prawdopodobnie złożył ślubowanie w dzieciństwie, że będzie spał na twardym posłaniu, jeśli kraj odzyska niepodległość. Cennym polskim meblem w tym pomieszczeniu jest wczesnobarokowa szafa gdańska zakupiona przez Działyńskich w latach 60 – tych XIX wieku. Stoi tam również dębowa szafa bretońska przywieziona przez generałową Jadwigę Zamoyską.
Ważniejsze obrazy znajdujące się w tym pomieszczeniu to:
Zwiastowanie (przedstawia klęczącą postać fundatora Łukasza Górkę)
Popiersie Chrystusa namalowane przez nieznanego malarza niderlandzkiego
Wjazd Henryka III Walezego do Wenecji w 1574 roku
Miedzioryt – Przyjęcie Walezego na zamku kórnickim
Pokój generałowej
Pokój należał najpierw do Celestyny z Zamoyskich Działyńskich, żony Tytusa a następnie do jej córki Jadwigi Zamoyskiej, która mieszkała tu w latach 1881 – 1896 i 1920 – 1923.
Z pierwotnego wyposażenia pokoju Celestyny Działyńskiej zachowały się tylko hebanowy kabinet holenderski i sześcioskrzydłowy parawan z chińską dekoracją.
Najciekawsze meble pochodzące z czasów Jadwigi Zamoyskiej to: orzechowy sekretarzyk angielski, mebelki dziecinne z końca XVIII wieku, fotel dębowy i kabinecik inkrustowany kością słoniową. Po śmierci generałowej umieszczono w tym pokoju empirowe łóżko z brązowymi głowami u wezgłowia, kanapę i fotele.
Tu znajduje się wiele pamiątek rodzinnych (portrety i fotografie:
portrety ojca Celestyny Działyńskiej – Stanisława Zamoyskiego
portret dziadka Adama Kazimierza Czartoryskiego
portret siostry Celestyny – Jadwigi Sapieżyny
portret męża Jadwigi – Władysława Zamoyskiego
fotografie: Celestyny Działyńskiej, jej córki Jadwigi i wnuka Władysława Zamoyskiego
Po prawej stronie wiszą cenne rysunki:
Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 autorstwa Jana Piotra Norblina
Chłopki ruskie przy kopaniu ziemniaków; Wygnaniec i Inwalida Artura Grottgera przedstawiające losy Polaków po upadku powstania styczniowego
Salon
Reprezentacyjne pomieszczenie – posiada piękną posadzkę, duży kominek, złocone sztukaterie sufitu oraz rozbudowane drewniane portale.
Kominek ma marmurową obudowę. Łączy się z nim legenda, która mówi o tym, że Tytus ukrył się w umieszczonej przy nim skrytce na drewno, kiedy Prusacy przyszli go aresztować za udział w powstaniu listopadowym.
Meble znajdujące się w tym pomieszczeniu obite są pstuchą – wełnianą tkaniną wyrabianą w okolicach Kórnika. Zostały wykonane przez stolarzy zatrudnionych przez Tytusa Działyńskiego w czasie przebudowy zamku (kanapy mahoniowe oraz duży okrągły stół z piękną podstawą, na której nałożona jest płyta z mozaiką z sęków szesnastu gatunków drzew pochodzących z miejscowego parku.
W pokoju tym stoją także dwa instrumenty muzyczne: harfa pedałowa z XVIII wieku i fortepian Klaudyny Potockiej, siostry Tytusa, na którym według tradycji często grał Fryderyk Chopin.
Wnętrze ozdabiają portrety rodzinne Tytusa Działyńskiego:
wizerunki ojca Tytusa Ksawerego i stryja Ignacego
portret teścia Jana Działyńskiego Adama Jerzego Czartoryskiego
portret Jana Działyńskiego
Władysław Zamoyski (ostatni właściciel zamku) nazywał ten pokój „pokojem skazańców”. Większość sportretowanych członków rodziny skazana była za udział w kolejnych powstaniach narodowych. Stryj Tytusa uczestniczył w powstaniu kościuszkowskim i był skazany na zesłanie na Sybir. Tytus walczył w powstaniu listopadowym – za to obłożono sekwestrem jego majątek. Jan współdziałał w powstaniach lat 1846 i 1863 za co od sądu pruskiego otrzymał zaoczny wyrok śmierci.
Salonik
Niewielkie pomieszczenie w jednej z narożnych wież zamku pierwotnie pełniło funkcję sypialni. Ozdobą pokoiku jest czerwony marmurowy kominek, nad którym zawieszone jest barokowe lustro. Najciekawszym meblem jest kabinet wykładany szylkretem, brązem i masą perłową z drugiej połowy XVII wieku. Inne meble umieszczone w tym pokoju są klasycystyczne – są to: mahoniowa kanapka, krzesło, sekretarzyk, dwie komódki, na których stoją trzy zegary
Czarna sala
Nazwa pomieszczenia pochodzi od czarnej cementowej posadzki, która znajdowała się tu do 1961 roku – zastąpiona przez marmurowa. Obecnie jest to prostokątna sala wsparta na czterech ośmiobocznych filarach.
Wyposażenie sali tworzą meble wykonane przez miejscowych stolarzy z połowy XIX wieku.
Na uwagę zasługuje tu stolik z pompejańską mozaiką z I wieku naszej ery przedstawiającą psa strzegącego domostwa umieszczoną w przedsionkach domów rzymskich. Znajdują się tu również gabloty z monetami, medalami i odznakami.
Sala jadalna zwana herbową
Szczególna ozdobą sali jest drewniany kasetonowy strop mieszczący w 71 skrzynkach tarcze z herbami XV wiecznego rycerstwa polskiego – głównie rodów małopolskich.
Tytus Działyński żartobliwie wyjaśniał, że pusty kaseton uzupełni w razie potrzeby herbem przybywającego gościa, którego herbu brakowało na stropie.
Z pierwotnego wyposażenia wnętrza do dziś zachowały się tylko neobarokowe wyplatane krzesła z wysokim oparciem wykonane na zamówienie Tytusa i barokowa prasa do bielizny stołowej Później wstawiono do tego pokoju zachowany do dziś neogotycki podłużny stół. Naprzeciw okien wiszą dwa duże portrety przedstawiające dziadków Tytusa Działyńskiego – Augustyna i jego żonę z Radomickich. Po prawej stronie wisi portret Teofili z Działyńskich Szołdrskiej Potulickiej (1714 – 1790) właścicielki Kórnika w XVIII wieku tradycyjnie zwanej „Białą Damą”. Obraz ten przywieziono do Kórnika około 1850 roku z kościoła parafialnego w Runowie Krajeńskim.
Buduarek
Mały pokoik mieszczący się w drugiej wieży dobudowanej od południowej fasady zamku w XIX wieku. Wcześniej pełnił rolę saloniku. Posadzka pokoiku złożona jest z kwadratów z gwiazdami i ośmiobokami z rozetkami.
Ozdobą pomieszczenia jest para rokokowych rzeźbionych i złoconych luster. Jednym z najcenniejszych mebli jest stolik toaletowy (pondrensa) z lustrem i schowkami.
Wisi tu obraz przedstawiający Pałac Łazienkowski w Warszawie w pierwszej połowie XIX wieku. Znajdują się tu także trzy akwarele przedstawiające: Władysław i Witold Zamoyscy na koniu, generał Władysław Zamoyski na tle Konstantynopola namalowane przez Juliusza Kossaka.
Pokój Marii Zamoyskiej (Pokój Fundatorów)
Pomieszczenie pełniło funkcję pokoju gościnnego, później mieszkała tu Izabela Działyńska a do 1937 roku Maria Zamoyska, siostra Władysława. Władysław zastrzegł dla niej prawo dożywotniego mieszkania w zamku.
Pokój różni się od pozostałych pomieszczeń. Posiada dwie skośne ściany. Drzwi posiadają gotyckie portale zakończone krenelażem. Sztukaterie sufitu zostały wykonane w postaci geometrycznej plecionki tworzącej pośrodku gwiazdę. W pobliżu okna znajduje się napis arabski z podstawowym wyznaniem wiary islamskiej. Tytus Działyński chciał w ten sposób dać wyraz sympatii dla Turcji, która jako jedyne z ówczesnych państw nie uznała rozbiorów Polski.
Z pierwotnego wyposażenia zachowały się w tej sali tylko dwie XVII wieczne szafki. Z czasów gdy mieszkała tu siostra Władysława Zamoyskiego zachowały się: stolik toaletowy, kanapka mahoniowa oraz gotowalnia z ruchomym lustrem. Ozdobą ścian są rzeźbione apliki z owalnymi lusterkami w stylu rejencji z pierwszej połowy XVIII wieku. Na ścianach wiszą portrety rodzinne i prace Marii Zamoyskiej. Największe z nich przedstawiają Jadwigę Zamoyską oraz jej dzieci Władysława i Marię. Również można tam zobaczyć podobizny generałowej Zamoyskiej z głową obandażowaną po trepanacji czaszki.
Zakątek myśliwski
Okrągłe pomieszczenie – dolna część baszty; znajduje się tam czworo drzwi, nad którymi umieszczone są rzeźbione głowy jeleni z prawdziwymi rogami. Na ścianach wiszą trofea myśliwskie – rogi jeleni i łosi. Na środku pomieszczenia stoi kolista kanapka, na której znajdują się dwie pary splecionych ze sobą rogów jelenich – rogi te znaleziono w 1915 roku jako pozostałość po śmiertelnej walce dwóch rogaczy. Przy ścianach znajdują się gabloty z kolekcją etnograficzną i przyrodniczą z Australii i Polinezji. Zbiór obejmuje przedmioty codziennego użytku oraz muszle i minerały.
Sala Mauretańska
Sala Mauretańska powstała w wyniku przebudowy zamku.. nazwa wzięła się stąd, iż architektura wnętrza nawiązuje do stylu arabskiego. W pomieszczeniu tym zgromadzono militaria, obrazy o tematyce historycznej, naczynia oraz biżuterię. Tu znajdują się również drzwi i kamień fundacyjny z nieistniejącego kościoła parafialnego w Bninie. Na uwagę zasługują: pełna zbroja husarska, kopie husarskie, gablota z siodłami paradnymi oraz zabytki sztuki sakralnej.
Holl I piętro
Pomieszczenie to jest trzynawową halą z ostrołukowymi sklepieniami wspartymi na ośmiobocznych filarach. Zgromadzone są tu głównie portrety królewskie. Nad schodami wiszą podobizny Władysława IV, Augusta II i Augusta III Sasów nabyte przez Tytusa Działyńskiego. Na przyległej ścianie wiszą mniejsze portrety: Jana III Sobieskiego, Zygmunta III Wazy i Jana Kazimierza. Znajdują się tam również dwie szafy bretońskie. Jedna z nich wyróżnia się przedstawieniem niewyobrażalnego pojęcia dogmatu Trójcy Świętej. Jest to postać o trzech twarzach wzorowana na wyobrażeniach pogańskich.
Przy oknie znajduje się neogotycki stół z połowy XIX wieku. Wiszą tu dwa wielkie obrazy przedstawiające wjazdy do Rzymu: kardynała Jerzego Radziwiłła oraz kanclerza wielkiego koronnego Jerzego Ossolińskiego. W bocznym korytarzu prowadzącym do baszty wiszą portrety króla Stanisława Leszczyńskiego i jego córki Marii (królowej Francji) oraz podobizna Stanisława Augusta Poniatowskiego w mundurze Gwardii Konnej Koronnej.
Apartament gościnny
4 lipca 2003 roku obok sali Mauretańskiej udostępniono do zwiedzania apartament gościnny. Urządzony jest XIX wiecznymi meblami i portretami rodzinnymi. Wyeksponowano także pomieszczenie znajdujące się przy apartamencie gościnnym (pokoju gościnnym). Umieszczone tam zostały pamiątki po Działyńskich oraz ich drzewo genealogiczne.
Dziedziniec i oficyny
Po bokach dziedzińca przy zamku położone są dwie symetryczne barokowe oficyny. Zbudowane zostały w połowie XVIII wieku. Wcześniej obydwa budynki były jednakowe, parterowe. Zachodnia oficyna została przekształcona i nadbudowana w latach II wojny światowej. W oficynie wschodniej zostały zachowane na osi facjatki zwieńczone trójkątnymi przyczółkami. Rozkład wnętrz w obydwu budowlach jest dwutraktowy z sienią w środku. Oficyny są murowane i otynkowane. Dziedziniec od końca XIX wieku przecięty jest szosą bnińska.
We wschodniej części dziedzińca znajduje się trzecia oficyna; jest mniejsza, często nazywana jest Klaudynówką gdyż urodziła się tam w 1801 roku Klaudyna z Potockich Działyńska. Oficyna ta jest budowlą parterową, murowaną i otynkowaną. Posiada dach naczółkowy, na osi znajduje się dwuokienna facjatka z barokowym szczytem. Poddasze budynku stanowi część mieszkalną. Według daty nad wejściem oficyna została zbudowana w 1791 roku. Obecnie w Klaudynówce odbywają się okolicznościowe wystawy organizowane przez Bibliotekę Kórnicką Polskiej Akademii Nauk.
Powozownia
Jan Działyński zakupił w 1856 roku w Paryżu następujące powozy:
„Dormeza” – pojazd podróżny, przystosowany do spania
„Berline de gala” – pojazd reprezentacyjny przeznaczony do oficjalnych wyjazdów
„Caleche” – reprezentacyjny letni pojazd typu kocz
Powozy zostały wykonane w londyńskiej firmie. Od 1977 roku można je oglądać w pomieszczeniu powozowni. Znajduje się tu również kareta włościańska będąca własnością Kórnickiego Towarzystwa Kulturalnego.
Zabudowania folwarczne Prowentu
Zlokalizowane są pomiędzy szosą prowadzącą z Kórnika do Bnina i dalej do Śremu a jeziorem Kórnickim. Znajduje się tam kilka murowanych budynków pochodzących z pierwszej połowy XIX wieku. Budynki zostały zgrupowane przy czworobocznym dziedzińcu. Znajdują się tam również dwie oficyny murowane, parterowe. Jedna z nich pochodząca z drugiej połowy XVIII wieku nakryta jest dachem mansardowym i posiada facjatkę na osi. Natomiast druga oficyna nakryta dachem naczółkowym pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku.
Po stronie północnej znajduje się murowana dawna kuźnia nakryta dachem dwuspadowym. Od frontu budynek posiada podcień o czterech drewnianych słupach. Wnętrze pierwotnie było jednotraktowe z czarną izbą na osi.
Oficyna folwarczna
Oficyna folwarczna przy ulicy Średzkiej stanowi pozostałość folwarku leżącego za dawną Bramą Bnińską. Została zbudowana w drugiej połowie XVIII wieku. Jest budowlą parterową, barokową, murowana. Pierwotnie w budynku rozkład wnętrz był dwutraktowy z sienią na przestrzał. Budynek posiada dach mansardowy. Od frontu widnieje facjatka z wolutowym szczytem.
Kościół parafialny pod wezwaniem Wszystkich Świętych




Wzniesiony został pomiędzy 1437 – 1439 rokiem z fundacji Górków – Mikołaja kanclerza poznańskiego (+1453) i Łukasza I wojewody poznańskiego (+1475). Dokument erekcyjny dla kościoła wystawił biskup poznański Stanisław Ciołek w 1437 roku. Kościół był wówczas pod wezwaniem Matki Boskiej, Wszystkich Świętych i Świętego Bartłomieja. Erekcję kościoła parafialnego potwierdził biskup Andrzej Bniński w lipcu 1449 roku. Jego forma została ukształtowana na wzór kościoła Najświętszej Marii Panny w Poznaniu, znajdującego się obok Katedry. Biskup poznański Uriel Górka (+1498) nadał w roku 1493 kościołowi godność kolegiaty utrzymana do roku 1556. W latach 1556 – 1592 kościół oddany był przez Stanisława Górkę protestantom. Majątek kapituły i kościoła zagarnęli wówczas Górkowie. Po śmierci Stanisława Górki jego majątek odziedziczył Andrzej Czarnkowski. Przekazał on kościół katolikom. Syn jego Jan Czarnkowski, kasztelan międzyrzecki dobudował od południowej strony kaplicę (obecnie kaplica Matki Boskiej Różańcowej) i umieścił w niej nagrobki swoich wujów – Łukasza i Stanisława wojewodów oraz Andrzeja, kasztelana międzyrzeckiego.
Kościół nie był remontowany przez wiele lat, z czasem groził upadkiem. Kilka razy niszczyły go pożary. W drugiej połowie XVIII wieku kościół przebudowany i powiększony został przez Teofilę z Działyńskich Szołdrską Potulicką. Po 70 latach nowe nieszczęście nawiedziło kościół – 4 lipca 1836 roku spłonęła część miasta położona nad jeziorem. Silny wiatr przeniósł ogień na kościół oraz przyległe zabudowania.
W 1837 roku staraniem Tytusa Działyńskiego rozpoczęto odbudowę kościoła według projektu włoskiego architekta Franciszka Marii Lenciego. Wtedy kościół otrzymał dzisiejszy wygląd. Nowa fasada kościoła została zamknięta po bokach dwiema dzwonnicami w formie baszt. Wystrój wnętrza wykonano w typie gotyku romantycznego. Przy okazji tych prac przeniesiono zakrystię ze strony północnej na południową kościoła i nad nią dobudowano lożę kolatorską wchodzącą w prezbiterium. Sklepienie kościoła w całości pochodzi z okresu przebudowy po 1838 roku. W kaplicy Serca Jezusowego i zakrystii są sklepienia kolebkowe, a w kaplicy Matki Boskiej Różańcowej – żaglaste. W elewacjach bocznych można zauważyć parę zamurowanych portali ostrołukowych. Okna posiadają ostre łuki. W trójkątnym schodkowym szczycie od strony zachodniej znajduje się ozdobna rozeta. Dach kościoła jest dwuspadowy. Kruchta przed fasadą posiada narożne wieżyczki i arkadę wejściową o łuku w ośli grzbiet. Wnętrze kościoła rozczłonkowane jest pięcioma parami filarów. Kościół jest budynkiem trzynawowym, nawy boczne są węższe od nawy głównej. Mur gotycki po 1838 roku został uzupełniony nową cegłą.
W kościele znajduje się kilka ołtarzy. Główny pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku, przewieziony został po 1835 roku z kościoła św. Józefa w Poznaniu. W lewej nawie za amboną mieści się ołtarz św. Anny. W ołtarzu tym mieści się rzeźba w alabastrze przedstawiająca Pana Jezusa w otoczeniu symboli odnoszących się do Zbawiciela. W prawej nawie znajduje się ołtarz św. Barbary. Pochodzi on z początku XVIII wieku, przeniesiony został w 1850 roku z kościoła w Poznaniu.
W kaplicy Matki Boskiej znajduje się ołtarz rokokowy z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1600 roku w sukience srebrnej z drugiej połowy XVIII wieku oraz wotami datowanymi na okres od XVII do XIX wieku.
Najstarszą częścią kościoła jest kaplica Matki Boskiej Różańcowej. Budowę jej rozpoczął Stanisław Górka (+1592), ukończył ją Jan Czarnkowski w 1603 roku. W kaplicy tej jako kaplicy Górków – Łukasza, Andrzeja i Stanisława. Prawdopodobnie podczas całkowitej przebudowy kościoła przez Teofilę z Działyńskich Szołdrską Potulicką pomniki Łukasza i Stanisława przeniesiono obok ołtarza głównego, Andrzeja zaś przed kościół. Postać Łukasza Górki, wojewody poznańskiego wykonana została z czarnego marmuru, kartusz herbowy z białego marmuru z herbami Łodzia, Poraj, Jastrzębiec i Na

Jeżeli zauważyłeś jakieś nadużycia w prezentacji napisz o tym poniżej i wyślij je do nas:
INFORMACJE O PREZENTACJI

Ostatnią zmianę prezentacji wykonał: Małgorzata Kubot.
IP autora: 83.17.210.41
Data utworzenia: 2009-05-03 19:52:16
Edycja: Edytuj prezentację.

HISTORIA PREZENTACJI

Małgorzata Kubot (83.17.210.41) - Prezentacja (2009-05-03 19:52:16) - Edytuj prezentację.
Szkolnictwo.pl (83.21.195.174) - Prezentacja (2008-09-01 22:55:43) - Edytuj prezentację.





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie