Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo wymagają specjalnego sposobu postępowania, odpowiedniej postawy rodziców i wychowawców. Aby zrozumieć, na czym polega zjawisko nadpobudliwości psychoruchowej najpierw przedstawię Państwu zachowanie dzieci z takimi problemami.
Najłatwiej spostrzec dzieci o nadmiernie wzmożonej potrzebie aktywności ruchowej. W szkole jest im szczególnie trudno usiedzieć podczas lekcji. Wiercą się, kręcą, zmieniają pozycję, bawią się ołówkami, długopisami czyniąc hałas i odwracając w ten sposób uwagę kolegów od tematu lekcji. Nie mogąc zachować spokoju próbują zająć się czymś, a więc na przykład otwierają plecak, wyjmują dodatkowe zeszyty, potem wkładają je znowu do plecaka, układając na ławce kredki, a następnie chowając je na poprzednie miejsce. Są źródłem stałego niepokoju wokół siebie. Na uwagę nauczyciela starają się uspokoić, ale ponieważ ten niepokój ruchowy nie jest zależny od ich woli, po chwili wracają do uprzednio wykonywanych czynności. Nauczyciele skarżą się, że dzieci te nie chcą wypełniać ich poleceń typu: siedź spokojnie, nie wierć się. Nie jest to zgodne z prawdą. Uczniowie ci naprawdę chcą opanować swoją nadruchliwość, ale przekracza to ich możliwość. Dlatego właśnie uspokojenie się trwa jedynie krótką chwilę.
Niektórzy uczniowie nie mogą wytrzymać siedząc w ławce. Pod byle jakim pretekstem: wyrzucenie papierka do kosza, pożyczenie gumki czy długopisu, wstają i wychodzą z ławki, aby choć przez chwile poruszyć się, zmienić pozycję ciała. Nauczyciele wiedzą, że są to dzieci chętne do wszelkich czynności pomocniczych, podejmują się dostarczenia kredy do klasy, odniesienia dziennika klasowego, ponieważ umożliwia im to zaspokojenie potrzeby aktywności ruchowej.
Zachowanie tych uczniów jest także widoczne podczas przerw. Biegają roztrącając inne dzieci. Niekiedy przez to szaleństwo stają się potencjalnym zagrożeniem dla innych. Oto powody konfliktów.
Następna charakterystyczną cechą uczniów nadpobudliwych jest gwałtowność ich reakcji. Na wszelkie bodźce płynące z otoczenia reagują w sposób niekontrolowany, niewspółmierny do sytuacji. Przywołajmy w wyobraźni taki oto obrazek: rozkładając zeszyty i przybory do pisania uczeń potrącił łokciem siedzącego obok kolegę. Odpowiedzi na to mogą być następujące: niezauważenie faktu potrącenia, zauważenie , ale zlekceważenie, zauważenie i zwrócenie uwagi typu: „uważaj’’ albo „zabieraj swój łokieć’’ itp. Lecz gdy potrąconym jest uczeń nadpobudliwy, prawdopodobną odpowiedzią będzie ostra reakcja gniewu, „oddanie’’ z dużo większą siłą, głośne wyrażenie niezadowolenia. Takie lub podobne reakcje są zazwyczaj początkiem powstawania dalszego konfliktu rozciągającego się w całej klasie. Dzieje się tak nie dlatego, że bodziec, który w odbiorze innych dzieci jest bardzo słaby lub w ogóle nie dostrzegalny, dla uczniów nadpobudliwych jest bodźcem o dużej sile działania, a więc wyzwalającej reakcje o takiej samej sile. Warto jednak zdać sobie sprawę z tego, że najbardziej problem swojej nadpobudliwości przeżywają same dzieci.
Oprócz nadmiernej gwałtowności reakcji emocjonalnych dzieci nad[pobudliwych można u nich obserwować nadmierną wzruszeniowość (uwidocznianą często podczas oglądania filmów, czytania książek) i płaczliwość. Wszystko to, co wokół nich się dzieje, wywołuje silne reakcje uczuciowe, które stają się niejednokrotnie powodem nieprawidłowych reakcji z otoczeniem i wyśmiewania, ironizowania, ostrych zakazów itp.
U niektórych dzieci nadpobudliwość przejawia się głównie w sferze poznawczej. Są to dzieci z trudnościami w koncentracji uwagi. Takie zachowanie bardzo utrudnia funkcjonowanie ucznia w szkole. Niemożność skupienia się na temacie wykładowym nauczyciela tworzy luki w wiadomościach, które narastają, powodują powstawanie poważnych kłopotów w nauce. Inną równie poważną konsekwencją braku uwagi na lekcjach, jest zapominanie, co było zadane do domu, nieodrabianie zadań domowych i przez to powiększanie luk w wiadomościach. Dziecko bowiem nie tyle zapomina, ile nie wie- jego uwaga w momencie wyjaśnień nauczyciela była skierowana na inny temat.
Przejawem nadpobudliwości w sferze poznawczej jest także pochopność myślenia. Np. nauczycielka zadaje pytanie, a odpowiedź pada bardzo szybko i bardzo często jest błędna. A więc pochopność myślenia jest częstym powodem udzielania przez uczniów odpowiedzi nie przemyślanej, czyli nieprawidłowej.
Przedstawione objawy nadpobudliwości w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej nie zawsze występują łącznie u jednego ucznia. Często jest tak, że może ujawnić się tylko jeden objaw: trudności w koncentracji uwagi albo nadmierna potrzeba aktywności ruchowej.
Łatwiej jest rozpoznać nadpobudliwość, niż pomóc dziecku w zniwelowaniu jej skutków. Aby to było możliwe, warto uświadomić sobie, że objawy nadpobudliwości psychoruchowej nie są efektem woli dziecka. Dla dziecka są one o wiele bardziej uciążliwe niż dla otoczenia, ono to bowiem jest za nie karane niecierpliwością, a czasem nawet niechęcią dorosłych lub rówieśników, odsuwanie od tych zabaw czy gier, które wymagają skoncentrowania się, a jednocześnie połączone z rywalizacją grupową. A zatem dziecko nadpobudliwe jest obciążone winą za to, że nie potrafi się skoncentrować w szkole na lekcji, że kręci się i wierci...A więc to ono jest pierwszą i najbardziej boleśnie skrzywdzoną osobą.
Postawmy sobie pytanie:„W jaki sposób pomóc dziecku nadpobudliwemu?’’
Dzieci nadruchowe potrzebują ruchu , ale musi to być ruch zorganizowany i przeprowadzony pod opieką dorosłego. Chodzi o to, aby nie dopuścić do tak zwanego szaleństwa. Biegając, szalejąc dziecko nie odpoczywa, ale wręcz przeciwnie- nadmierne pobudzenie prowadzi do zmęczenia i dalszego pobudzenia. A zatem ruch zorganizowany jak : rytmika, gimnastyka, pływanie czy tenis, wycieczki spacerowe razem z rodzicami czy wychowawcą.
Ważna także sprawą jest wykluczenie z rejestru kar (w stosunku do dzieci nadruchowych) zakazu wykonywania sprawności ruchowej: za karę nie wolno ci pójść na pływalnie, za karę masz siedzieć spokojnie itp. Takie kary nie dają dobrych rezultatów, służą one raczej wyładowaniu złości rodzica na nauczycielu. A efekty są opłakane: dziecko nie wytrzyma w bezruchu, czym narazi się na następna karę, a ograniczenie aktywności ruchowej spowoduje, że następne godziny będą jeszcze bardziej uciążliwe i dla dziecka i dla otoczenia.
Rytm dnia dziecka nadpobudliwego powinien być stale taki sam- o ile jest to możliwe. A zatem o tej samej porze zabawa, nauka, o tej samej porze odpoczynek, sen, posiłek. Przestrzeganie stałego rytmu dnia pozwoli na wyrobienie nawyku pracy i ułatwi koncentrację.
W miarę ubywania dnia zajęcia dziecka powinny być coraz bardziej spokojne: czytanie, gry dydaktyczne, opowiadania. Zabawy ruchowe powinny mieć miejsce w środku dnia, wieczór należy tak zorganizować, aby organizm wyciszył się.
Aby pomóc dziecku w odrabianiu lekcji należy dopilnować, żeby na biurku, przy którym odrabia lekcje, nie było nadmiaru przedmiotów. Jeżeli są odrabiane te treści matematyczne, na stole powinny leżeć tylko przybory potrzebne do pracy nad matematyką. Dobrze jest przeplatać lekcje ścisłe z humanistycznymi. Uwzględniając trudności w koncentracji uwagi proponuję odrabianie zadania matematycznego, potem na przykład wykonywanie rysunku, następnie jedno ćwiczenie z edukacji polonistycznej i znowu drugie zadanie matematyczne i dalej ćwiczenie z edukacji polonistycznej. Godzinne siedzenie nad lekcjami nie daje pozytywnych rezultatów, zmęczony umysł nie pracuje. Odpoczynek (10-15 min) pozwoli na ponowną koncentracje na zadaniu.
Często rodzice jak i nauczyciele skarżą się na wybuchowe zachowanie dzieci nadpobudliwych, które wykrzykują swoje racje tonem aroganckim, niegrzecznym. Co wtedy robić? Jedyną odpowiedzią jest nic nie robić. Jakakolwiek dyskusja, wymiana poglądów w stanie emocjonalnego napięcia dziecka jest niemożliwe. Warto wtedy odłożyć rozmowę, przeczekać niekontrolowany wybuch. Dopiero po spadku napięcia należy porozmawiać. Nauczyciel albo rodzic może dać wyraz niechęci do kontaktu w czasie wybuchu dziecka mówiąc: ,,nie mam ochoty z tobą rozmawiać, ponieważ głośno krzyczysz”. Przekonanie , iż w momencie złości dziecko nie jest w stanie opanować się, pozwoli nam zachować spokój, a wzór naszego zachowania stanowi istotną informację dla dziecka mówiąc o tym, jak można rozwiązywać sytuacje konfliktowe.
Wychowanie dziecka nadpobudliwego nie jest łatwe ani w domu, ani w szkole. Wymaga ono dużo cierpliwości, tolerancji, a przede wszystkim zrozumienia, że zachowanie dziecka nie wynika z jego złej woli, jest efektem określonych cech układu nerwowego i samo dziecko najbardziej z tego powodu cierpi. Spokojne reakcje otoczenia pozwalają na wyrównanie nadpobudliwości zachowania.
Opracowała: Izabela Brzezińska |
