W trakcie mojej wieloletniej pracy zauważyłam, że problem ten zawsze występował i w jakimś stopniu będzie się nasilał. Ostatnio dzieci niechętnie czytają i sięgają po książki oraz z dużymi oporami wywiązują się z poleceń ćwiczenia i doskonalenia umiejętności czytania.
1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU
Uczniowie mają kłopoty ze zrozumieniem po cichu czytanego tekstu oraz posiadają niskie kompetencje w czytaniu nowych tekstów.
Problem ten dotyczy często większości uczniów w klasie, oczywiście w różnym stopniu, co uzależnione jest od ich ogólnych predyspozycji intelektualno-emocjonalnych, jak i chęci do sięgania po tekst pisany.
W trakcie mojej wieloletniej pracy zauważyłam, że problem ten zawsze występował i w jakimś stopniu będzie się nasilał. Ostatnio dzieci niechętnie czytają i sięgają po książki oraz z dużymi oporami wywiązują się z poleceń ćwiczenia i doskonalenia umiejętności czytania.
Obecnie klasa, którą uczę jest zdolną klasą i wszystkie dzieci przyszły z przedszkola z dobrze i bardzo dobrze opanowaną techniką czytania, ale niemal od początku wystąpiły kłopoty z cichym czytaniem ze zrozumieniem. Problem ten szczególnie stawał się widoczny w przypadku czytania dłuższego tekstu bez materiału ilustracyjnego, podczas czytania bez wcześniejszego ukierunkowania,
w czasie czytania poleceń oraz zadań tekstowych o rozbudowanej treści. Jak już wcześniej wspomniałam obecni moi uczniowie są uważani za zdolnych, w związku z tym chciałam dokładnie poznać przyczyny tego problemu i podjąć próby naprawienia go.
2.GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA
Istotą czytania jest zrozumienie treści, które polega na analizie znaczenia poszczególnych słów, wyrażeń i zdań. Zrozumienie czytanego tekstu pisanego, czyli uchwycenie jego sensu, jest procesem złożonym, na który składają się elementy: spostrzeżeniowe, pamięciowe, myślowo-rozumowe, wyobrażeniowe i emocjonalne.
Główną przyczyną trudności w czytaniu ze zrozumieniem mogą być kłopoty w koncentrowaniu uwagi. Już od początku wieku szkolnego dziecko uczy się skupiania uwagi nie tylko na tym, co je interesuje, ale i na tym, co nie jest dla niego w danej chwili zbyt ciekawe. Zaczyna kształtować się uwaga dowolna, której utrzymanie wymaga starań z jego strony. Obecnie coraz więcej dzieci ma ogólnie kłopoty z dłuższym koncentrowaniem uwagi: szybko się nużą, kręcą się, bawią przyborami, przeszkadzają. W większości przypadków uczniom nie chce się podejmować wysiłku w podtrzymywaniu uwagi.
Następną ważną przyczyną jest też zapamiętywanie czytanego tekstu. Jeżeli nie jest on podany w sposób obrazowy, dziecko z trudem zapamiętuje materiał. Oczywiście, stopień koncentracji i umiejętności skupiania uwagi oraz zapamiętywania zależą w dużej mierze od cech indywidualnych dziecka, zwłaszcza jego cech temperamentu oraz wieku i ogólnych predyspozycji intelektualnych.
Poza wyżej wymienionymi przyczynami, duże znaczenie dla omawianego problemu ma także ogromny skok cywilizacyjny. Coraz mniej czytają dorośli, niewiele czyta się dzieciom, a i te, nawet gdy dobrze opanują technikę czytania, niechętnie sięgają po tekst pisany. Brak im zainteresowania czytaniem, oraz adekwatnej motywacji do czytania. Książkę skutecznie zaczęły wypierać kasety wideo, Internet czy inne multimedialne „ wynalazki”, zaś sam akt czytania coraz częściej jest zastępowany pracą, czy zabawą przy komputerze.
2. ZNACZENIE PROBLEMU
Umiejętność czytania ze zrozumieniem jest jednym z zasadniczych
warunków powodzenia ucznia w szkole i stanowi podstawę do pracy samokształceniowej prowadzonej przez całe życie.
W klasach początkowych, podstawowym założeniem programowym jest oprócz nauki pisania, nauka czytania i w tym czytania ze zrozumieniem. Niepowodzenia w tym zakresie decydują o dalszych losach szkolnych dziecka. Pierwsze pojawiające się kłopoty w tym zakresie, stają się często przyczyną zniechęcenia dziecka do nauki, a to z kolei potęguje często nieprawidłową reakcję środowiska rodzinnego i szkolnego co w dalszej konsekwencji może spowodować wystąpienie różnego rodzaju trudności wychowawczych.
W starszych klasach opanowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem pozwala uczniom na samodzielne zdobywanie wiadomości z zakresu materiału programowego i zapewnia powodzenie w nauce różnych przedmiotów takich jak: historia, geografia, biologia, a zwłaszcza matematyka. Omawiana umiejętność ma ogromne znaczenie w sztuce rozwiązywania zadań tekstowych i rozumienia poleceń pisanych.
W literaturze psychologicznej są dowody na to, że tylko te informacje, które uczeń dobrze rozumie, korzystnie wpływają na jego postępowanie i przystosowanie do sytuacji. Informacje, których uczeń nie rozumie, są bezużyteczne. Jeżeli uczeń nie rozumie czytanego tekstu, najczęściej rezygnuje z dalszej lektury lub uczy się na pamięć. Ta metoda nie gwarantuje jednak prawidłowego odbioru informacji.
Umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem ma też ogromne znaczenie w życiu dorosłym. W ostatnich latach przeprowadzone badania potwierdziły, że wielu dorosłych Polaków ma trudności z rozumieniem czytanego tekstu. Nie radzą sobie w urzędach z wypełnianiem druków, nie rozumieją instrukcji obsługi różnych urządzeń technicznych, słabo się orientują w życiu bieżącym, nie dokształcają się.
3. PROGNOZA
Prognoza pozytywna
· Wykształcenie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem ułatwi uczniom naukę różnych przedmiotów na poszczególnych szczeblach edukacji i będzie rzutowało na dalsze odnoszenie sukcesów w edukacji szkolnej.
· Znacznie skróci czas przyswajania nowych treści.
· Ułatwi usamodzielnienie się ucznia w zdobywaniu wiedzy.
· Ułatwi korzystanie z informacji zawartych w różnego rodzaju dostępnych źródłach.
· Pomoże odnieść sukces podczas rozwiązywania testów kompetencji po klasie VI.
· Ułatwi uczestnictwo w kulturze i codziennym życiu.
· Ułatwi korzystanie z nowoczesnych zdobyczy cywilizacyjnych.
Prognoza negatywna
· Na skutek zaniedbania ćwiczeń kształcących umiejętność czytania ze zrozumieniem uczeń może mieć problemy w przyswajaniu sobie wiedzy.
· Może to rzutować na jego stosunek do nauki i mieć decydujący wpływ na jego chęci do samodzielnego zdobywania informacji i wiadomości.
· Uczeń może mieć kłopoty z rozwiązywaniem zadań tekstowych
i rozumieniem czytanych poleceń i instrukcji.
· Dorosłym, może utrudnić codzienne życie, np. w urzędach, w obsłudze różnych urządzeń.
4. PROPOZYCJE ROZWIĄZANIA
Aby uczniowie opanowali trudną sztukę cichego czytania ze zrozumieniem, należy dobrać takie zadania, aby w przyszłości umożliwiłyby one osiąganie dzieciom sukcesu w szkole, a w konsekwencji ułatwiłyby im dorosłe życie.
W związku z tym należy:
· Tworzyć takie warunki zewnętrzne, które będą stymulowały rozwój motywacji dziecka do czytania.
· Kształcić kompetencje i zainteresowania czytelnicze, poprzez
ukierunkowane czytanie lektur, ciekawych książek , czasopism.
· Stwarzać uczniom wiele okazji do nabywania doświadczeń czytania
ze zrozumieniem tekstów pisanych oraz ikonograficznych.
5. ODDZIAŁYWANIA DYDAKTYCZNE
W systemie zintegrowanym łatwo się zapomina, że nadal uczniów należy wdrażać do samodzielnego i twórczego myślenia, uczyć czytania i czytania ze zrozumieniem, umiejętności formułowania i komunikatywnego wypowiadania myśli. Temu sprzyja język polski. Nauczyciel musi być przekonany nie tylko w klasach I- III, że elementarną funkcję integrującą wiedzę ucznia spełnia język ojczysty.
Aby umiejętność czytania ze zrozumieniem w klasach początkowych doskonalić, opracowałam i aktualnie realizuję odpowiednie rodzaje ćwiczeń. Poniżej przedstawiam przykładowe ćwiczenia jakie opracowałam dla poszczególnych klas: I, II i III.
Klasa I
1. Odszukiwanie w poznanym tekście imion, wyrazów z nowo poznaną literą.
2. Stosowanie rozsypanek wyrazowych np. dobieranie do wyrazów oznaczających imiona wyrazy oznaczające czynności itp.
3. Układanie zdań z rozsypanek wyrazowych.
4. Wykorzystywanie rozsypanki zdaniowej do wybrania jednego zdania, którego treść uczniowie przedstawiają w postaci obrazka.
5. Dobieranie odpowiednich podpisów do obrazków i odwrotnie.
6. Przygotowywanie odpowiedzi na pytania odczytane po cichu.
7. Dobieranie parami zdań z rozsypanki zdaniowej.
8. Odczytywanie fragmentu czytanki jako odpowiedzi na pytanie.
9. Układanie opowiadania z rozsypanki zdaniowej.
Klasa II
W klasie II są wykorzystywane ćwiczenia proponowane w klasie I, oczywiście odpowiednio modyfikowane, zwłaszcza jeśli chodzi o długość tekstu i stopień trudności.
1. Podczas cichego czytania, szukanie odpowiedzi na pytanie nauczyciela.
2. Układanie pytań do przeczytanego po cichu tekstu.
3. Ilustrowanie, samodzielnie wybranego fragmentu tekstu.
4. Porządkowanie podpisów pod obrazkami.
5. Ustawianie zdań w porządku chronologicznym po uprzednim przeczytaniu tekstu.
6. Po cichym przeczytaniu ilustrowanie treści w postaci historyjki obrazkowej ( podpisywanie obrazków można traktować jako przygotowanie do układania planu).
Klasa III
Wyżej przedstawione ćwiczenia, po odpowiedniej modyfikacji są też wykorzystywane w klasie III. W tej klasie organizuję czytanie ze zrozumieniem przy ćwiczeniach wymagających od uczniów większego wysiłku umysłowego i więcej czasu na realizację zadania. Są to między innymi:
1. Ćwiczenia, których celem jest wdrażanie uczniów do umiejętności zdawania sprawy z treści czytanki, rozdziału książki lub artykułu po cichym przeczytaniu.
2. Wyodrębnianie w czytanym po cichu tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, obrazów.
3. Wyszukiwanie w tekście postaci o podobnym wyglądzie, zachowaniu oraz niektórych cechach charakteru.
4. Wyróżnianie opowiadań, opisów, dialogów.
5. Wyszukiwanie najładniejszych, najciekawszych fragmentów prozy.
Wymienione ćwiczenia modyfikuję w zależności od potrzeby. Chodzi o
to, aby ich stosowanie było skuteczne, aby dały możliwie najlepsze efekty w zakresie umiejętności czytania i czytania po cichu.
Uważam, że kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniem powinno się odbywać także na matematyce. Oto przykładowe ćwiczenia zmierzające do rozumienia tekstu matematycznego przez uczniów:
1. Czytanie fragmentów podręcznika jako źródła informacji.
2. Odwzorowywanie ilustracji, schematów, tekstów zadaniowych za pomocą inscenizacji.
3. Wykonywanie czynności praktycznych zgodnie z instrukcją podręcznikową.
4. Dyktando matematyczne na podstawie tekstu podręcznika.
5. Referowanie ciekawostek matematycznych z podręcznika i z czasopism.
6. Gry i zabawy dydaktyczne realizowane na podstawie opisu podręcznikowego.
7. Rozwiązywanie krzyżówek matematycznych na podstawie poznanych fragmentów podręcznika.
8. Rozwiązywanie zadań nietypowych.
9. Odszukanie w podręczniku odpowiedzi na postawione wczesniej pytania.
10. Odszukiwanie fragmentu tekstu w sytuacji niepewnej dla ucznia.
11. Wyszukiwanie błędów w treści zadania tekstowego, nadmiaru danych.
12. Układanie i przekształcanie zadań typowych na podstawie zapisu zawartej w podręczniku.
13. Ustalanie podobieństw i różnic między tekstem podręcznika a treścią obrazu na ekranie
Mam nadzieję, że moi uczniowie po ukończeniu klasy III, będą mieli znacznie lepiej opanowaną umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem i w przyszłości nie wystąpią u nich trudności w samodzielnym zdobywaniu i przyswajaniu wiadomości. Oczywiście klasa III nie kończy doskonalenia techniki czytania i czytania ze zrozumieniem. Trzeba nadal organizować różne ćwiczenia doskonalące umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem i o to muszą zadbać wszyscy nauczyciele uczący w klasach IV- VI.
Literatura:
1. M. Cackowska, A. Czochra „ Edukacja wczesnoszkolna po I etapie reformy” Życie Szkoły 2003/7
2. B. Misiewicz „ I ty będziesz dobrze czytać” Życie Szkoły 2002/8
3. E. Wronowska „ Czytanie ze zrozumieniem” Życie Szkoły 2003/5
4. M.A. Tinker „ Podstawy efektywnego czytania „ W-wa 1980 PWN
5. M. Kreutz „ Rozumienie tekstów” W-wa 1968 PWN
Opracowała:
mgr Teresa Dzierżanowska
|
