Poprzez kłamstwo rozumiemy wypowiedź fałszywą, której celem jest świadome wprowadzenie otoczenia w błąd. Będzie nim także wypowiadanie sądu niezgodnego z wewnętrznym przekonaniem.
Kłamstwo jest mechanizmem samoobronnym dość często pojawiającym się pod wpływem obawy, że jakiś czyn niepożądany zostanie odkryty, a jego sprawca ukarany .
Dzieci, które w swym złym postępowaniu przejawiają nieposłuszeństwo, zazdrość, lenistwo, agresywność, a także kłamstwo, zaliczamy najczęściej do dzieci trudnych. Wskutek ujemnego oddziaływania środowiska wychowawczego mogły one przyswoić sobie niepożądane formy zachowania, pozostające w jaskrawej sprzeczności z założeniami wychowawczymi i przyjętymi regułami życia społecznego. Jednocześnie uporczywie nie poddają się zwykłym zabiegom wychowawczym.
Przyczyn trudności wychowawczych należy szukać w błędach wychowawczych oraz niewłaściwym środowisku. Właściwe postępowanie z dzieckiem trudnym wiąże się przede wszystkim z wykryciem i usunięciem źródła danego zespołu objawów trudności. W kolejności należy starać się tak przekształcić daną sytuację wychowawczą, by zaistniało pozytywne oddziaływanie na dziecko.
Kłamstwo jest najczęściej bronią ludzi słabych, a więc i dzieci. U małych dzieci mamy do czynienia z tzw. „kłamstwem fantazyjnym”. Nie jest to kłamstwo we właściwym znaczeniu. Wynika ono z braku krytycyzmu myślowego, z nie odróżnienia wyobraźni odtwórczych od wytwórczych, rzeczy upragnionych i wymarzonych od rzeczywistych. Jeśli kłamstwa takie są rezultatem wzrastającej fantazji dziecka – nie mogą być karane.
Skłonność do kłamstwa nie jest właściwością wrodzoną, lecz nabytą w określonych warunkach. Powstaje głównie wskutek niewłaściwego oddziaływania środowiska społecznego.
Kłamstwo pojawia się w warunkach niewłaściwego wychowania jako forma dziecięcej samoobrony w warunkach nadmiernie surowego wychowania. Według badań nad kłamstwem aż 72,9% kłamstw dziecięcych pochodzi z obawy przed karą.
Przyczyny powstawania kłamstw jako trudności wychowawczych są różne. Najczęściej jest ono wynikiem despotycznej, zbyt wymagającej postawy rodziców lub
wychowawców wobec dziecka, która może spowodować skłonność do wydobywania się z niemałej sytuacji poprzez kłamstwo. Pierwsze „udane” kłamstwo toruje drogę następnym. Czasami to pierwsze kłamstwo jest bezmyślne i raczej nietypowe, ale dziecko, nie mające odwagi przyznać się, że powiedziało nieprawdę, wikła się w nowe kłamstwa.
Bardzo szkodliwie na psychikę dziecka oddziaływują ci rodzice: wychowawcy, którzy kłamią w jego obecności.
Kłamstwo jako trudność wychowawcza może być wynikiem:
- nadmiernego skrępowania dziecka, narzucania mu sztywnego regulaminu z tendencją do podporządkowania;
- chęci uniknięcia ciągłych nieporozumień ze strony dorosłych;
- nadmiernej surowości i kary;
Dziecko, chcąc pozbyć się narzuconych warunków czy uniknąć kary znajduje wyjście z tych przykrych dla siebie sytuacji w kłamstwie. Jak zatem postępować gdy dziecko kłamie, jak zapobiegać kłamstwu?
Należy obserwować dziecko, by we właściwej chwili wykryć kłamstwo i znaleźć jego przyczyny. Patrzeć na dziecko należy w sposób przenikliwy ale podejrzliwy. Trzeba zrozumieć psychiczne mechanizmy kłamiącego dziecka przed wymierzeniem kary.
Zapewnić dziecku zdrowy rozwój osobowości atmosferą miłości i wzajemnego zaufania opartego na przekonaniu, że rodzice nigdy nie kłamią i że we wszystkich trudnościach można się zawsze do nich zwrócić o pomoc.
Reagować na każde wyrafinowane kłamstwo, wykazywać je: określić wyraźną dezaprobatą oraz podjąć właściwe oddziaływanie.
Unikać moralizatorstwa a stawić własny przykład mówienia prawdy czy przyznania się do własnych pomyłek, podkreślać wartość moralną prawdy oraz moralnego zła kłamstwa.
Najwłaściwszym sposobem zapobiegania dziecięcemu kłamstwu jest wczucie się w psychikę dziecka, obserwowanie jego naturalnych potrzeb, zaspokajanie tych potrzeb w sposób rozumny oraz wytworzenie atmosfery pełnego, wzajemnego zaufania.
Jan Pertkiewicz
|
