Dziecko rozpoczynające naukę musi przystosować się do nowej rzeczywistości, w jakiej ma funkcjonować. Jeżeli nie wykształci ono umiejętności przezwyciężania trudności oraz nie sprosta wymaganiom i oczekiwaniom stawianym przez szkołę, dalsza adaptacja stanie się prawie niemożliwa i skazana na niepowodzenie.
Współczesna szkoła musi więc być bardziej niż dotąd dostosowana do potrzeb i możliwości dziecka.
Rozwinięcie pożądanych dyspozycji osobowościowych wymaga uprzednio wdrożenia ich do różnych działań, tym efektywniejszych im bardziej działania dzieci wypływają z ich własnych potrzeb i motywacji.
Każda jednostka ma swoisty, jej tylko właściwy sposób uczenia się, sposób odbierania bodźców płynących z otoczenia i reagowania na nie, indywidualny typ doświadczenia społecznego i intelektualnego.
Czynności uczenia zależą od indywidualnych cech ucznia, jakimi mogą być: płeć, poziom inteligencji, motywacja, nastawienie, zainteresowanie, pamięć.
Każde dziecko jest inne i ma swoją indywidualną drogę rozwoju. Ma również swoją "historię", którą trzeba wziąć pod uwagę i z którą trzeba się liczyć. Wychowanie i nauczanie nie tworzy dziecka, ale pomaga mu w tworzeniu samego siebie.
Różnice między dziećmi uwarunkowane są w dużej mierze ilością i jakością bodźców rozwojowych działających na dziecko.
Dziecko powinno być postrzegane jako niepowtarzalna całość, wymagająca poszanowania jej indywidualności tj. potrzeb rozwojowych, zdolności i zainteresowań.
Zróżnicowane właściwości intelektualne wymagają różnicowania zadań, szczególnie zaś różnicowania motywacji w stosunku do poszczególnych uczniów. Niektóre dzieci mogą być słabo motywowane lub lękliwe, dlatego tutaj motywowanie musi być silniejsze.
Ponieważ trudno jest dostosować wszystkie zadania do indywidualnych potrzeb dziecka, lepiej byłoby przyjąć jakiś przeciętny poziom ich możliwości.
Nauczyciel powinien dobierać zadania raczej trudniejsze od przeciętnych, a praca nad nimi musi skłonić każdego ucznia w klasie do odpowiedniego wysiłku, nie przekraczającego jednak jego możliwości.
Przydział zadań zbyt trudnych powoduje natomiast trudności, a nawet niemożliwości ich wykonania.
Wskazane jest więc stopniowanie trudności, wówczas uczeń wykonuje je z satysfakcją.
Nauczanie w zespole klasowym, w którym przecież znajdują się dzieci o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, jest możliwe jeśli nie oczekuje się od uczniów i nauczycieli tego, wszyscy będą robili to samo i w jednakowym czasie. W tak rozumianej koncepcji program nauczania powinien być traktowany jako propozycja rozwijania wielokierunkowej aktywności dzieci. Powinien być modyfikowany w zależności od konkretnego ucznia.
Stosowanie zróżnicowanych metod i form postępowania dydaktyczno-wychowawczego, pobudzającego między innymi motywację poszczególnych jednostek, jest w tej sytuacji niezbędnych warunkiem uzyskania pożądanych rezultatów.
Uwzględnianie w toku oddziaływania pedagogicznego różnic indywidualnych występujących między poszczególnymi uczniami, wymaga z natury rzeczy zróżnicowanych czynności nauczyciela, a w konsekwencji i uczniów.
Tak więc nauczanie zróżnicowane jest organizowaniem czynności uczenia się w taki sposób, który uwzględnia w swoim założeniu fakt występowania różnic indywidualnych pomiędzy poszczególnymi uczniami w określonym wieku.
Możemy wyodrębnić trzy zróżnicowania, biorąc za podstawę osiągnięcia w nauce szkolnej. Mogą to być:
- uczniowie wybitnie uzdolnieni;
- uczniowie o przeciętnym rozwoju intelektualnym;
- uczniowie opóźnieni w nauce szkolnej.
W tej sytuacji nauczyciel powinien opracować co najmniej trzy różne warianty programów, dostosowanych pod względem kształcenia do wyodrębnionych poziomów uczniów w określonym wieku.
W odniesieniu do uczniów szczególnie uzdolnionych, rozszerza się zakres treści programowych, uwzględniając ich zainteresowania i uzdolnienia. Powinny się tu znaleźć zarówno elementy jednolite dla danych klas jak i treści rozszerzające.
Zróżnicowanie dotyczy również uczniów mających kłopoty z nauką. Należy umożliwić wspólną naukę i zabawę wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, modyfikując program i konstruując go tak, aby odpowiadał możliwościom konkretnego ucznia, zaspokajał jego aspiracje, jak również dostosować go do zapotrzebowania ucznia i środowiska lokalnego.
Nauczyciel powinien stawiać zadania kształcące umiejętności współpracy i współdziałania, wymagające odpowiedzialności, indywidualności i zbiorowej (praca w grupach). Sprzyja temu odpowiednie ustawienie stolików, które tworzą miejsce pracy dla dzieci , umożliwiając bezpośredni kontakt dzieci z nauczycielem i rówieśnikami.
Aby edukacja była atrakcyjna, zastosować należy w swojej pracy różne formy oddziaływań na dziecko:
- niektóre lekcje organizować poza szkołą,
- organizować tzw. "Zielone szkoły" w różnych zakątkach naszego kraju,
- stosować tzw. "Terapię sztuką" (malarstwo, rysunek, rzeźba, wyjścia do kina, teatru, muzeum),
- muzykoterapia - słuchanie muzyki, śpiew, taniec,
- organizować spotkania z ciekawymi ludźmi,
- nawiązywać kontakt z rówieśnikami z innych klas, szkół, z innych miast,
- organizować uroczystości scalające społeczność klasową, z aktywnym uczestnictwem dzieci.
Na klasę szkolną można patrzeć jak na system społeczny i ekologiczny, który zawiera indywidualne potrzeby i motywy.
Uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych są ofiarami dyskryminacji oświatowej, dlatego nauczyciel obowiązany jest pomóc im w opanowaniu wspólnego programu. W ten sposób możliwe jest opanowanie wiedzy i takich umiejętności poznawczych, jaki są wymagane od uczniów "przeciętnych".
Nauczyciel powinien dysponować zróżnicowanym repertuarem, a nie ograniczać się tylko do ulubionych sposobów.
W nauczaniu należy wykorzystywać różnorodne metody pracy, zależne od omawianej tematyki, stawianych celów oraz możliwości intelektualnych uczniów.
Nauczyciel tak powinien konstruować sytuacje edukacyjne w klasie, aby uczniowie mogli się czuć tak, jak podczas wspaniałej podróży z nauczycielem-przewodnikiem.
Należy tak planować przebieg lekcji, aby metody podające nie dominowały i były łączone z poszukującymi, problemowym, grami dydaktycznymi.
Lekcje powinny być dla każdego ucznia zawsze atrakcyjne.
Muszą być prowadzone tak, aby treści i formy ich prezentacji były przystępne i zrozumiałe przez wszystkie dzieci.
Wykłady, pogadanki, opowiadania i prace z tekstem ograniczyć.
Rozwinąć metody oparte na obserwacji i praktycznej działalności uczniów lub wzbogacać przekaz słowny odpowiednimi środkami dydaktycznymi.
Respektowanie indywidualnych różnic w koncepcji integralnego kształcenia wymaga uwzględnienia wielu zasad:
- dziecko należy postrzegać jako niepowtarzalną całość,
- szanować ich indywidualność tzn. potrzeby rozwojowe, zdolności, zainteresowania, indywidualne doświadczenie,
- należy stworzyć dziecku maksymalnie sprzyjające warunki do ujawnienia potencjału rozwojowego i to w różnych obszarach aktywności ,
- wspomagać i wspierać rozwój, prowokować i zachęcać do działania,
- uwzględniać "miejsce" w rozwoju dziecka, a więc jak daleko jest dziecko względem wymagań stawianych mu przez nauczyciela,
- stosować formy pracy , które winny być nastawione na pobudzenie myślenia, wyobraźni i sfery emocjonalnej, powinny być wolne od zbytniego formalizmu i przesadnej intelektualizacji nauczania,
- należy pomóc tym uczniom, których możliwości są wyższe w stosunku do ich rówieśników, którzy wykazują zainteresowania wskazujące na możliwości stawiania im trudniejszych zadań i większych wymagań,
- kontakty nauczyciela z pojedynczymi dziećmi, z całą klasą i rodzicami uczniów powinna cechować otwartość, bezpośredniość, uczciwość, zaufanie, dyskrecja i wzajemna troska,
- formułując ocenę opisową, ważne jest, by nauczyciel potrafił wyszukać i odpowiednio wyeksponować najmniejsze nawet osiągnięcia, gdyż są to właśnie sukcesy tego konkretnego dziecka,
- nauczyciel powinien pełnić funkcje partnera, doradcy i przewodnika, ułatwiającego pokonywanie napotkanych trudności.
- nauczyciel powinien stworzyć trafny, dostosowany do różnych możliwości dzieci, program,
- stosować skuteczne metody oddziaływania pedagogicznego.
- plan pracy nauczyciela na dany dzień musi uwzględniać biologiczne sprawności różnych dzieci. Tak więc organizujemy przemienne, różne, wymienione w ramowym planie nauczania rodzaje aktywności dziecka.
Nieuwzględnienie zróżnicowania rozwojowego w organizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej ma odpowiednie konsekwencje dla osiągnięć uczniów w nauce szkolnej. Mogą one doprowadzić do wszelkiego rodzaju niepowodzeń.
Beata Marcińczak
Szkoła Podstawowa nr 11 w Zduńskiej Woli |
