Termin "regionalizm" bywa odnoszony z reguły do odrębnego pod wieloma względami systemu przekonań, który odzwierciedla ustrukturowanie cech kultury właściwych ludności stale zamieszkującej określone terytorium. Przekonania te dotyczą konieczności zachowani, rozwijania, przekształcania lub pozbywania się tych cech. Na kształtowanie się regionalizmu wywierają znaczny wpływ uwarunkowania historyczne, przemiany społeczno - gospodarcze oraz podziały polityczne i administracyjne, które mogą nie wynikać z tendencji ukształtowanych w danej kulturze ani pragnień ludzi z tą kulturą powiązanych w przeszłości i teraźniejszości.
Przez regionalizm w edukacji czy też regionalizm edukacyjny lub edukację regionalną rozumieć należy stałe i systematyczne uwzględnianie w ramach poszczególnych przedmiotów nauczania (a także w formach wychowania) treści związanych z miejscowością i regionem, w których znajduje się szkoła. Regionalizm edukacyjny to zespół przekonań edukacyjnych, charakteryzujący się dążeniem do związania treści nauczania i wychowywania uczniów określonego terytorium (miejscowości, okolicy, województwa, regionu) ze swoistością, jego kulturą. Tego rodzaju edukacja ma na celu wprowadzenie uczniów w życie rodzinnej miejscowości (lub zamieszkania), zapoznanie się z dorobkiem, tradycją i perspektywą rozwoju środowiska lokalnego, umocnienie więzi uczniów z tym środowiskiem, przyrodą, ukształtowanie w uczniach poczucia przynależności do społeczności lokalnej, podniesienie świadomości ekologicznej związanej z przyrodą lokalną.
Postulat nasycenia treści kształcenia wiedzą regionalną i zbliżenia uczniów do środowiska lokalnego wysunięty został w Polsce w pierwszej połowie lat dwudziestych. W tym czasie regionalizm był już zadomowiony w szkolnictwie niektórych krajów europejskich, m.in. w Niemczech i Austrii. Czynnikiem sprzyjającym upowszechnieniu się idei "regionalizacji" były też nowe tendencje w pedagogice i dydaktyce poszczególnych przedmiotów nauczania.
Regionalizacja treści nauczania pozwala na przełamanie monopolu historii politycznej i nadanie odpowiedniej rangi zaniedbywanym w szkole działom. Sprzyja działalności dydaktycznej, głównie z racji emocjonalnego związku ucznia z zamieszkiwanym terenem i rozgrywającymi niegdyś na nim wydarzeniami. Bezpośredni kontakt z zabytkami, źródłami historycznymi, widocznymi śladami przeszłości, zostawionymi częściowo przez znanych młodzieży konkretnych ludzi, budzi autentyczne zainteresowanie historyczne, ułatwia zrozumienie związków teraźniejszości historycznej i znalezienie miejsca we współczesności.
Materiał historyczno - regionalny umożliwia stosowanie bardziej atrakcyjnych metod i form oraz przeorientowanie celów kształcenia. Pozwala na przeniesienie procesu dydaktycznego poza mury szkoły (wycieczki bliższe i dalsze). Różnego rodzaju ćwiczenia terenowe, kolekcjonerstwo, dokumentacja miejscowych źródeł i zabytków historycznych, gazeta ścienna itp. mają niepowtarzalne walory kształcące. Ułatwiają np. wprowadzenie takich terminów, jak: fakt historyczny, źródło, pomnik, tradycja dziejowa itp.
Kształtują pojęcia, które funkcjonują na obrzeżach świadomości uczniów szkoły, np. praca, gospodarka, postęp cywilizacyjny, współodpowiedzialność. Pozwalają na konkretyzację treści kształcenia i tym samym unikanie szkodliwego werbalizmu. Zasada przechodzenia "od bliższego do dalszego", "od doświadczenia do rozumienia", "od konkretnego do teoretycznej abstrakcji" gwarantuje nadanie lekcją polonistycznym większej "żywotności" i lepsze efekty poznawcze. Odwoływanie się do wrażliwości, uczuć i związków emocjonalnych ucznia z własną miejscowością przynosi większe korzyści poznawcze i wychowawcze (budzi m.in. lokalny patriotyzm, uczy związków "mniejszej ojczyzny" z życiem całego państwa i narodu oraz szacunku do wielkokulturowości i pluralizmu świata idei, przygotowuje do życia społecznego). Przyczynia się do podnoszenia poziomu kultury społeczeństwa oraz przełamywania występującego tu i ówdzie kompleksu prowincji. Daje uczniowi namiastkę i radość pracy badawczej. Pozwala mu poczuć się partnerem nauczyciela i podmiotem kształcenia. Wzmacnia aktywność młodzieży i samodzielność, rozwija myślenie historyczne, wywołuje czynną postawę wobec poruszanych zagadnień.
Treści regionalne i lokalne na lekcjach języka polskiego mogą też sprzyjać popularyzowanej już od dłuższego czasu przez UNESCO tzw. edukacji środowiskowej (EE - environmental education), polegającej na interdyscyplinarnym widzeniu człowieka oraz roli środowiska geograficzno - przyrodniczego w jego życiu. Stawiane regionalizmowi zarzuty prowincjonalizmu, zaściankowości rozbudzania lokalnych separatyzmów czy swoistej ksenofobii na gruncie dydaktycznym są zdecydowanie przesadzone. Źródłem wiedzy o przeszłości "bliższej ojczyzny" mogą być miejscowe zabytki, lokalne archiwa (np. kościelne, miejskie, gminne), pamiątki znajdujące się w rękach prywatnych, relacje uczestników historycznych wydarzeń, czasami podręcznik, regionalna i lokalna prasa, monografie poszczególnych miejscowości, rozprawy i przyczynki w wydawnictwach historycznych, kronika szkoły lub gminy.
"Rodzimość" kultury określonej społeczności regionalnej ma charakter niezwykle różnorodny oraz zróżnicowany i dzięki temu kreatywny. Inspiracje tak pojmowanej "rodzimości" prowadzą w konsekwencji do podejmowania szczególnie wartościowych inicjatyw regionalnych. Z tego względu ważnym zadaniem nowoczesnej szkoły jest uświadomienie młodzieży "rodzimości" swojego domu, szkoły, miejscowości urodzenia (zamieszkania), gminy itp., które ma duże znaczenie dla rozwoju kraju.
Zarówno złożoność problematyki regionalnej, jak i jej walory dydaktyczne i wychowawcze, a także potencjalne niebezpieczeństwa z niej wynikające, wymagają nie tylko wysokiego poczucia odpowiedzialności, ale rzetelnego i profesjonalnego przygotowania nauczyciela do organizowania wieloaspektowej edukacji regionalnej młodzieży. Przygotowanie to obejmuje właściwe pojmowanie przez niego edukacji regionalnej, umiejętności konstruowania koncepcji oraz programów edukacji regionalnej wraz z określeniem jej celów dydaktyczno-wychowawczych, przygotowanie efektywnej organizacji nauczania i wychowania (opracowanie lekcji regionalnych zajęć pozalekcyjnych, pracy domowej uczniów o tematyce regionalnej, sporządzanie rocznego (ramowego i szczegółowego) rozkładu regionalnego materiału nauczania, reguły przygotowania się pod względem merytorycznym nauczyciela do lekcji regionalnych, zasady opracowania cyklicznych lekcji regionalnych dla poszczególnych etapów edukacji itp.).
Aktualne wyzwania cywilizacyjne, polityczne i społeczne wymagają przemyślenia gruntownie i na nowo kwestii regionalizmu jako swoistej sfery świadomości społecznej, a zarazem jako przedmiotu, narzędzia i skutku edukacji regionalnej.
Opracowała: Ola Bednarska
|
