Podstawa programowa edukacji matematycznej wymienia kompetencje, jakie uczeń powinien zdobyć na poszczególnych etapach kształcenia. Kończąc gimnazjum uczeń powinien opanować między innymi takie umiejętności jak:
- Modelowanie i matematyzowanie prostych sytuacji opisanych słowami lub obserwowanych w otoczeniu.
- Interpretowanie związków i zależności wyrażonych za pomocą wzorów, wykresów, schematów, diagramów.
Podstawa programowa edukacji matematycznej określa więc "mocny kompetencyjny fundament" dla stosowania matematyki w praktyce.
Również w literaturze matematycznej bardzo często podkreślana jest konieczność pojawiania się na lekcjach zadań pokazujących "praktyczne oblicza matematyki: narzędzia użytecznego do rozwiązywania problemów z innych dziedzin nauki oraz narzędzia użytecznego w codziennych sytuacjach praktycznych".
Konieczność rozwiązywania zadań stosowania matematyki tłumaczona jest między innymi stwierdzeniami - pojawiającymi się w literaturze - jak:
"Umożliwia prezentowanie wartości kształcących nie tylko myślenie ucznia, ale i powodujących głębsze rozumienie pojęć matematyki i jej metodologii" (Treliński, 1982).
Nie można w nauczaniu widzieć tylko "czystej" matematyki, bo przecież jak mówi Freudenthal "istnieją jeszcze inne zajęcia niż budowa dedukcyjnego systemu, i są uczniowie, którzy nigdy nie będą budować własnych systemów dedukcyjnych ani nadbudowywać ich nad systemami innych, chociaż muszą uczyć się matematyki" (Freudenthal, 1973).
Ważniejsze jest "edukowanie matematyczne" a nie uczenie "czystej matematyki" - takie podejście ukazuje bezpośrednie zastosowania w życiu i odwrotnie - pomaga w rozumieniu treści matematycznych, których uczymy. Zrozumienie jest ważniejsze niż mechaniczne opanowanie algorytmów i wzorów.
Szczególną uwagę zwraca się także na kompleks motywacji tkwiących w problematyce stosowania matematyki:
"Matematyka nie powinna jawić się uczniowi jako gotowy produkt, ale musi być bliska swoich naturalnych źródeł, bliska rzeczywistości" (Treliński, 1982). Dziecko rozwija się naśladując otoczenie, obserwuje i wyciąga wnioski. Tematy z życia są bliższe psychice ucznia, bardziej "widoczne", "odczuwalne", często "ciekawsze".
"Uczeń nabiera przekonania, że matematyka nie jest sztuką dla sztuki ale może się przydać. Widać sens uczenia się matematyki, gdyż dziecko widzi możliwość wykorzystania zdobytej wiedzy w sytuacjach życiowych bliskich jego zainteresowania. Wiedza praktyczna dłużej pozostaje w pamięci, uczniom to się podoba" (NiM, nr11).
"Sprowadzamy matematykę na ziemię, może przestanie być straszydłem szkolnym (NiM, nr11).
Jednak realizowanie tych haseł oraz pomaganie uczniom w zdobywaniu kompetencji dotyczących stosowania matematyki w praktyce nie jest takie proste. Rozwiązywanie zadań - a szczególnie zadań stosowania matematyki - wciąż przysparza uczniom wielu problemów. Do najczęściej wymienianych należą:
brak zrozumienia treści, powodujący u uczniów "strategii obronnych, uprzedzeń, które zwykle prowadzą do braku wykonywania dalszych czynności",
brak samodzielności w rozwiązywaniu zadań,
brak wyobraźni, umożliwiający "zobaczenie" związków logicznych, matematycznych czy fizycznych między wielkościami występującymi w zadaniu,
problemy z zapisem odpowiednich działań i błędy w rozumieniu działań.
Matematyka jest nauką abstrakcyjną, ale w nauczaniu obowiązuje zasada dialektyki: od poglądu do abstrakcji. Pojęcia abstrakcyjne powinny więc znaleźć swą podstawę w praktyce codziennego życia. Łączność z życiem codziennym nie powinna być zrywana na lekcjach matematyki. Zbyt szybkie oderwanie nauczania matematyki od poglądu może mieć duży wpływ na zniechęcenie ucznia, na tak zwane "lenistwo myślowe".
Istotną rolę w nauczaniu odgrywa także stopniowanie trudności, który może mieć znaczny wpływ na przyzwyczajanie ucznia do samodzielności w rozwiązywaniu zadań tekstowych.
Bardzo często jednak uczniowie angażują się w specjalną działalność rozwiązywania "problemów słownych" bez łączenia jej z realnością, doświadczeniem, traktując jedynie jako część pewnego "rytuału szkoły".
mgr Jolanta Krzyżek
Zespół Szkół nr 2 w Będzinie |
