W programie nauczania edukacji polonistycznej podkreśla się dużą wagę pracy z tekstem literackim. Istnieje więc konieczność wprowadzania wielu form opracowywania tekstów literackich, aby zajęcia z lekturą były urozmaicone i stanowiły dla dzieci pewne przeżycia. Szczególną uwagę zwraca się w toku zajęcia poświęconemu opracowaniu lektury na istotne przeżycia dzieci oraz fakt rozumienia przez niego tekstu literackiego.
Wśród różnych form ważniejsze z pedagogicznego punktu widzenia są te, które eksponują aktywność ucznia i współdziałanie nauczyciela z uczniami. Należą do nich: inscenizacyjne sposoby opracowywania i wykorzystania tekstu, komponowanie fabuły na podstawie poznanego fragmentu utworu, "sąd" nad bohaterem utworu, opowiadania twórcze, swobodne teksty, itp.
Jednym ze sposobów rozwijania twórczej aktywności jest systematyczne organizowanie tzw. " godzin z ciekawą literaturą". Można zachęcić uczniów do twórczej działalności, odczytując im w klasie fragment z przerwaniem tekstu w ciekawym miejscu. Uczniowie w dalszej części zajęć układają lub snują przypuszczenia na temat dalszego losy bohatera.
Ciekawą i bardzo lubianą przez dzieci formą pracy z lekturą jest inscenizacja. Pogłębia ona znajomość lektury i daje okazję do wielu przeżyć. Dziecko, przygotowując inscenizację, ogromnie wczuwa się w swoją rolę. Podczas opracowywania fragmentu do inscenizacji dzieci uczą się wyodrębniania wydarzeń, porządkowania ich w odpowiedniej kolejności, wyróżniania logicznych związków między poszczególnymi obrazami, porównywania postaci i oceny ich postępowania. Uczniowie mogą rozpisywać dialogi z tekstu na poszczególne role, pisać tekst dla narratora, samodzielnie redagować dialogi. Próba stworzenia scenariusza na podstawie tekstu lektury, obmyślenie rekwizytów rozbudzają twórczą wyobraźnię uczniów i zaspakajają potrzebą twórczej ekspresji.
Ciekawą odmianą inscenizacji jest teatrzyk wycinanek. Przygotowanie inscenizacji rozpoczyna się tu od zaprojektowania dekoracji i lalek. Dalszy ciąg pracy to układanie scenariusza. Polega ono na wyodrębnieniu z tekstu dialogów i monologów, a następnie ułożenie z nich poszczególnych ról i rozpisaniu tekstu. Konieczne jest tu wprowadzenie narratora, gdyż wycinane laleczki mają małe możliwości ruchu i nie oddają gry mimicznej.
Podobną rolę jak teatrzyk wycinanek spełnia też zabawa w tzw. audycję radiową. Jak w każdej inscenizacji rozpoczynamy od ułożenia scenariusza, następnie nagrywamy audycję na taśmę magnetofonową. Uczniowie klasy III mogą przygotować taką audycję dla młodszych kolegów.
Ciekawe są też inscenizacje przeprowadzone w formie " sądów" nad postacią lub narad "pogotowia ratunkowego z baśniowej krainy". W obu rodzajach inscenizacji dziecko przeprowadza ocenę postępowania i charakteru postaci literackich, a także poszukuje sposobu, w jaki mogłoby im pomóc.
W tzw. sądach nad postacią dzieci wcielają się w osoby: prokuratora, obrońcy, sędziego, oskarżonego. Oskarżonymi są bohaterowie lektury. Wypowiedzi, jakie układa i wygłasza prokurator mają na celu demaskowanie zła. Z kolei wygłaszanie wypowiedzi obrońcy rozwija w dzieciach umiejętność widzenia w ludziach dobra. Rola sędziego polega na osądzeniu złych czynów, wymierzaniu kary i wskazywaniu drogi poprawy. Narady " pogotowia ratunkowego" dostarczają wybranym z lektury postaciom sposobów wyjścia z trudnej sytuacji.
Potrzebę wypowiedzenia się dziecka poprzez twórczość, szczególnie widoczną w młodszym wieku szkolnym, umożliwia stosowanie technik teatralnych.
Wykorzystywanie elementów dramy do nauczania języka ojczystego jest tym efektywniejsze, im wcześniej wyzwalamy w uczniach potrzebę twórczego działania. Tę okazję dajemy im poprzez inspirowanie sytuacji i zdarzeń oraz umożliwianie wchodzenia w określone role. Nie polega to na naśladowaniu konkretnych osób czy przedmiotów, ale na przedstawieniu siebie w roli. To ja jestem np.: pilotem, pielęgniarką, małym drzewem, kamykiem itp. Dziecko nie kopiuje tu konkretnych osób, a tylko prezentuje zauważone cechy.
W klasach początkowych najczęściej stosujemy ćwiczenia dramowe typu: dokończ opowiadanie, zagraj scenkę oraz gry dramatyczne.
Gry dramatyczne oparte na tekstach literackich powinny być spontaniczne i improwizowane. Nie wymagają więc one uczenia się tekstu na pamięć. W takim ujęciu tekst jest punktem wyjścia do podjęcia gry modyfikowanej i odtwarzanej według inwencji i pomysłowości jej uczestników, tak więc przebieg i rezultat gry jest twórczością.
Dobre efekty uzyskujemy wówczas, gdy gry dramatyczne oparte na tekstach literackich poprzedzimy grami, w których tworzenie fabuły rodzi się w dziecięcej wyobraźni, podajemy wtedy dzieciom tylko temat lub wymieniamy przedmioty, wokół których dziecko tworzy fabułę.
W stosowaniu wszelkiego rodzaju ćwiczeń dramowych bardzo istotne jest oddziaływanie nauczyciela. Szerokie pole do działania ma nauczyciel występujący w roli uczestnika gry. Może też występować w roli eksperta, przywódcy, doradcy itp.
Jeden z ciekawszych niekonwencjonalnych przykładów pracy z tekstem został opisany przez A. Baluch. Proponowany przez nią model polega między innymi na dokonywaniu analizy literackiej utworu przy użyciu dostępnych dzieciom pojęć z innych dziedzin życia, wydobywania z nich wartości emocjonalnych i estetycznych przez tworzenie jakby odpowiedników metafory poetyckiej, bez naruszania jej niepowtarzalności słownej.
Inną formą pracy uwzględniającą twórczą aktywność uczniów są swobodne teksty. Tekst lektury może podsunąć temat swobodnego tekstu, umożliwia dzieciom własną twórczą wypowiedź. Dzieci rysują do tekstów ilustracje, a następnie łączą je w całość tak, aby powstała z nich mała ilustrowana " książeczka". Innym razem nauczyciel może polecić przeczytać fragment lektury, np. o wiośnie i zwrócić uwagę na to w jaki sposób autorzy tych książek opisują wiosnę, jakich używają wyrażeń i zwrotów Aby porównać z tym co napisali sami.
Ciekawą formą pracy wdrażającą uczniów do wypowiedzi opartych na konkretnych treściach, ale wzbogaconych własnymi wyobrażeniami i fantazją są opowiadania twórcze. Opiera się ono na strukturze opowiadania, ale daje uczniom całkowitą swobodę w komponowaniu fabuły, rozwijaniu akcji, ustalaniu ciągłości wydarzeń i snuciu domysłów, będących następstwem przyczyn i skutków. W opowiadaniach twórczych fantazja miesza się z rzeczywistością. Nie ma tam żadnych przedziałów czasowych. Dziecko wplata w wymyśloną fabułę akcenty współczesnego życia, a w losach bohatera często przedstawia swoje marzenie i tęsknoty.
Inną formą twórczej aktywności uczniów jest prezentacja lektury. Do prezentowania książek uczniowie mogą zgłaszać się sami, wychowawca zaś może podsunąć sposób zaprezentowania książki, np. zebrać informacje, pięknie przeczytać wybrany fragment lektury, pokazać i opowiedzieć o wybranej ilustracji, przeczytać recenzję książki z czasopisma, opowiedzieć fragment filmu lub przedstawienia teatralnego będącego adaptacją danej książki.
Taki sposób pierwszego kontaktu z książką jest interesujący i wywołuję chęć poznania jej w całości.
Stosujemy również inne formy pracy z książką. Uczniowie będą kształcić swoje myślenie analityczno – uogólniające, kiedy po przeczytaniu lektur wykonują książeczki tematyczne. Dzieci wybierają z lektur wiążących się tematycznie odpowiednie fragmenty, np. przedstawiające bohaterów, poszczególne zdarzenia, czyny i postępowanie bohaterów, opisy przyrody, życie zwierząt i ich zwyczaje, zabawy i obowiązki dzieci, ich życie rodzinne i tym podobne. Fragmenty te łączy wspólny temat. Uczniowie komponują do nich własny komentarz, wykonują ilustracje będące odbiciem ich przeżyć, dokonują samodzielnych ocen wydarzeń i postaci.
Praca uczniów nad taką książeczką ma duże walory, ponieważ wdraża do samodzielnego i twórczego myślenia, rozbudza wyobraźnię i kształci wszystkie procesy myślowe oraz usprawnia mowę ustną i pisaną przy zachowaniu podstawowego kryterium, jakim jest samorzutna aktywność.
Najczęściej spotykaną formą opracowywania lektur w klasie III jest rozmowa, przeradzająca się w dyskusję, która ze względu na zaangażowanie się uczestników wyzwala swobodę wypowiedzi, wzbogaca zasób pojęć i słownictwo uczniów. By powtarzająca się forma rozmowy nie nużyła dzieci, należy urozmaicić ją w różnorodny sposób. Można zagadnienia wychowawcze rozpatrzeć w formie sądu nad bohaterem utworu i jego postępowaniem. Chcąc dzieci młodsze wdrożyć do zrozumienia innych osób, polecamy im, postawić się w ich sytuacji i z tej pozycji dopiero mówić o nich.
Jak widzimy duża jest różnorodność form, które rozwijają twórczą aktywność uczniów. Zależy to przede wszystkim od inwencji nauczyciela, który powinien ją wykorzystać w pracy nad kierowaniem rozwoju osobowości uczniów.
Bibliografia :
- A. Baluch: "Dziecko i świat przedstawiony czyli tajemnice dziecięcej lektury". Warszawa 1987, " Nasza Księgarnia"
- M. Patzerowa: "Lektura uczy, bawi, wychowuje." Warszawa 19873, PZWS
Opracowała :
Agnieszka Opalińska
|
