Wstęp
Wiele dzieci, nie potrafi wyrazić swoich myśli i uczuć.
Niepełnosprawność umysłowa potęguje tę nieumiejętność.
Ekspresja uczuć jest zablokowana poprzez różne ograniczenia w zdolnościach poznawczych, jak też zaburzeniach emocjonalno-społecznych.
Wiele dzieci przystosowuje się do reagowania i wyrażania siebie w szczególny sposób, pozwalający na adaptację w różnych sytuacjach: wykorzystywania, zaniedbania, opuszczenia, które często są udziałem dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Ten swoisty rodzaj adaptacji, może zakłócać inne aspekty życia w miarę rozwijania się i dorastania.
Dzieci owładnięte sprzecznymi, niezrozumiałymi dla nich uczuciami, związanymi z trudnymi kwestiami i zdarzeniami w ich życiu, są często dotknięte swoistym “paraliżem”, który uniemożliwia im radzenie sobie z uczuciami.
Rozpoznawanie własnych uczuć, umiejętność ich nazwania i wyrażenia, odgrywa w życiu ważną rolę.
Ważna jest wiedza, doświadczenie i przyjęcie, że wszystkie uczucia przynależą do człowieka: przyjemne i nieprzyjemne, a także te mieszane, które niejednokrotnie są najtrudniejsze do rozpoznania i wyrażenia.
Powszechnym problemem, z jakim stykają się terapeuci dziecięcy w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością umysłową jest ich ograniczona zdolność do werbalizowania uczuć.
Dzieci nie potrafią rozeznać się w swoich uczuciach i nie potrafią ich otwarcie wyrażać, szczególnie tych negatywnych (agresji, lęku).
Gdy doświadczają własnej wściekłości lub gniewu, nie wiedzą jak mają zareagować, mają trudności z opanowaniem swoich emocji i działań.
Brakuje im wyczucia sytuacji potrzebnego do odpowiedniego radzenia sobie z agresją i z innymi “złymi uczuciami”. Radzą sobie z tym w nieodpowiedni sposób, wyładowują się w szkole, w domu, poprzez przemoc wobec siebie i innych, lub wobec przedmiotów martwych.
Celem zajęć terapeutycznych jest pomoc dziecku w nauczeniu się nowych, bardziej dostosowanych sposobów nawiązywania relacji i wyrażania w nich siebie.
Istotnym zagadnieniem jest, żeby dzieci poprzez udział w zajęciach terapeutycznych miała okazję, do poznania emocji i zachowań, tym samym poznając siebie lepiej.
Warto nauczyć dzieci komunikowania uczuć wynikających z różnych problemowych sytuacji, aby im pomóc w rozwinięciu możliwości i umiejętności radzenia sobie w takich sytuacjach z przeszłości.
Zadania nauczyciela i szkoły
Szkole przypisuje się na ogół podstawową rolę w procesie przygotowania ucznia do życia w społeczeństwie i do znalezienia sobie przez niego miejsca w ciągle zmieniającej się rzeczywistości. Nauczyciele i wychowawcy w swej trudnej pracy, w procesie wychowawczym współpracują z psychologiem, który z racji przygotowania zawodowego ma za zadanie wspomóc prawidłowy i satysfakcjonujący zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela proces wychowawczy.
Zadaniem szkoły jest by uczeń stworzył pozytywny i prawdziwy obraz siebie samego.
Żeby wychować dziecko trzeba mu pokazać, że jest dobrą i godną szacunku osobą, której uczucia i myśli mają wartość.
Najważniejsze w wychowaniu wydają się dwie rzeczy:
dostrzeganie w dziecku, tego co najlepsze, aby ono samo to dostrzegło
uczenie dziecka szacunku dla siebie, i dla innych, poprzez okazywanie szacunku dla jego uczuć
Jako nauczyciele i wychowawcy jesteśmy odpowiedzialni za przekazanie wiedzy dotyczącej życia uczuciowego.
trzeba pomagać dzieciom w rozpoznawaniu prawdziwych uczuć
dobre uczucia nie mogą się ujawnić, dopóki nie pozbędziemy się tych złych – pomaga w tym ich potwierdzenie
najgorsze uczucia miną, jeśli je odczujemy – warto wytrzymać chwilowy dyskomfort, aby zyskać poczucie wewnętrznej siły
zaufanie do własnych odczuć sprawia, że we właściwym momencie słyszymy swój wewnętrzny dzwonek, ostrzegający przed niebezpieczeństwem
uczniowie nie chcą szukać rozwiązań, dopóki ich uczucia nie zostaną potwierdzone
emocje są realne, warto je przyjąć do wiadomości i uszanować – potwierdzić, że dziecko je odczuwa.
Proponowane zakresy
Zajęcia terapeutyczne mają za zadanie pobudzić wyobraźnię i temat uczuć, być okazją do poznania emocji, mechanizmu ich kontroli i wygaszania.
Mają na celu uwrażliwienie na drugiego człowieka.
Służą pokazaniu wartości samopoznania i odkrycia, w jakim stopniu wiedza o sobie i o swoich uczuciach pomaga realizować inne wartości a przede wszystkim urzeczywistniać wartość rozwoju.
Tak w życiu nauczycieli jak i uczniów coraz więcej jest dziś stresów. Niełatwo obydwu stronom o dobry nastrój i pozytywne emocje.
Tym bardziej warto pracować nad rozwojem inteligencji emocjonalnej wychowanków.
Zajęcia mają na celu wzmocnienie kontroli emocjonalnych reakcji i naukę kierowania emocjami, aby wywierały dobroczynny wpłym na życie i rozwój dziecka.
Założenia programowe
Uczucia – każdy z nas ich doznaje, ma doświadczenia z ich przeżywaniem, rozpoznawaniem ich u innych i u siebie, oraz mniej lub bardziej skutecznymi próbami przejęcia nad nimi kontroli. Nie zawsze umiemy je nazwać, nie zawsze potrafimy trafnie wskazać ich przyczynę. Różnimy się poziomem emocjonalności czyli częstotliwością i intensywnością doświadczania uczuć.
Jest jeden wspólny mianownik – większość z nas chciałaby bardziej umiejętnie i skutecznie kontrolować przebieg i ekspresję emocji.
Dążenie do przejęcia nad uczuciami kontroli jest naturalnym pragnieniem. Przede wszystkim oznacza wygaszanie emocji negatywnych i radzenia sobie z nimi tak, by przestały nami sterować (ciałem, myślami, zachowaniem).
W powstawaniu emocji w większości mamy swój aktywny udział.
Indywidualny udział w przeżywaniu uczuć zależy od naszej wrażliwości emocjonalnej.
Dzieci najlepiej uczą się na podstawie doświadczenia.
Terapia poprzez zabawę pomaga w określaniu i wyrażaniu uczuć, wiążących się z najróżniejszymi doświadczeniami. Pomimo tego, często jest to proces obciążający i zagrażający, ze względu na znaczące dla dziecka treści.
Jeżeli dziecku pozwolimy przejawiać różne uczucia w bezpiecznych warunkach relacji terapeutycznej, może nauczyć się odpowiednich i akceptowanych sposobów wyrażania uczuć, i przenieść to doświadczenie do życia codziennego.
Proponowane metody
wykorzystanie zabawy w psychoterapii
techniki wykorzystujące fantazję
techniki oparte na opowiadaniu historii
techniki ekspresji przez sztukę
techniki zabawowe w formie gier
techniki wykorzystujące zabawki i przedmioty
techniki rysunkowe
techniki zabawy grupowej
Osiągnięcia
Uczestnik zajęć terapeutycznych:
umie rozpoznawać własne uczucia
umie nazywać swoje uczucia
wie i przyjmuje, że wszystkie uczucia przynależą do człowieka
umie otwarcie wyrażać swoje uczucia
wie co robić, żeby panować nad swoimi uczuciami
dąży do uzyskania pełniejszej świadomości swoich uczuć
Program zajęć
Zajęcia I (czas trwania 60 minut)
Zabawa “Balony pełne uczuć”
Opis: Dziecko rysuje kilka balonów. W balonie nr 1 znajdują się uczucia, które dziecko zna i potrafi zidentyfikować itd. Balony mogą być nazywane w różny sposób zgodnie z potrzebami, tak, żeby oznaczały problemy, które maja zostać odkryte. Z balonu “wszystkie rodzaje uczuć” uczucia są przenoszone do balonów o innych nazwach np. rodzina, szkoła. Wszystkie problemy i wydarzenia wraz z towarzyszącymi im odczuciami, mogą być tematem zabawy.
Cel:
Udzielenie wizualnego wsparcia w określaniu, wyrażaniu i panowaniu nad swoimi uczuciami
Odczucie radości i kreatywności w widzeniu i rozumieniu różnych doświadczeń
Ćwiczenie “Krzak róży”
Opis: Dziecko ma za zadanie wyobrazić sobie, że jest krzakiem róży. Prowadzący stymuluje dziecko, aby ono wyobraziło sobie siebie, jako krzak.
Podaje wiele sugestii i możliwości:
jakim krzakiem róży jesteś
czy jesteś pełnym krzakiem, czy wyschniętym
czy masz kwiaty, i jakie one są
czy masz ich wiele
itd.
Następnie dziecko rysuje swój krzak róży i całą scenerię wokół – później dziecko opisuje krzak, jako siebie (kto się tobą zajmuje, czy jesteś samotny itd.)
Cel: Określenie samego siebie, wydobywanie różnych uczuć.
Zajęcia II (czas – 60 minut)
Technika “Ciastko osobowości”
Opis: Włączamy dziecko w dyskusję na temat tego, że wszyscy zachowujemy się różnie w różnych miejscach w zależności od tego z kim jesteśmy i jak się czujemy. Na przykład większość dzieci sprawuje się inaczej w szkole, niż wśród przyjaciół i rodziny. Każdy z nas ma różne zdolności, które może rozwijać. Jesteśmy różni.
Kiedy dyskusja jest w toku, terapeuta rysuje coś co przypomina ciastko z dziurką.
Później ciastko zostaje podzielone na cztery części.
Dziecko ma za zadanie narysować lub napisać w poszczególnych ćwiartkach:
uczucia przeżywane w szkole
uczucia przeżywane w domu
uczucia przeżywane z przyjaciółmi
uczucia przeżywane samotnie
Cel:
wzmacnianie działania środowiska
integracja osobowości
uwrażliwienie na siebie i na innych
uświadomienie sobie, że wszyscy doświadczają przykrych uczuć
Zajęcia III (czas 60 minut)
1.Technika artystyczna - “Mapa życia”
Opis: Terapeuta prosi o narysowanie czterech wydarzeń z życia dzieci, które uznają za ważne w swoim życiu. Należy wcześniej zapytać dzieci, czy mogłyby opowiedzieć o tych wydarzeniach, zanim zaczną rysować.
Później szczegółowo podporządkowuje uczucia, omawiając z dziećmi rysunki.
Rysunki te często dostarczają terapeucie ważnych informacji o rodzinie i relacjach dziecka z innymi.
Cel: Umożliwienie dzieciom opowiadania historii, określania uczuć i wyrażania ich.
Zajęcia IV (czas 60 minut)
1.Technika “Pionowa linia na środku kartki”
Opis: Do przeprowadzenia tej techniki potrzebny jest papier i ołówek, kolorowe pisaki i kredki. Jest to technika, która służy dziecku w konfrontowaniu się z trudnymi uczuciami. Technika ta silnie koncentruje uwagę dzieci. Kartkę dzieli się pionową linią i opatruje nagłówkami: “Dobre uczucia” i “Złe uczucia”.
Cel:
umożliwienie dziecku konfrontacji z trudnymi uczuciami
obejrzenie swoich przemyśleń pod postacią obrazu
uzyskanie zdrowszego spojrzenia na życiowe sprawy
nawiązanie harmonijnej relacji terapeutycznej z dzieckiem
“Technika pionowej linii na środku kartki” może być używana w różnych wariantach terapeutycznych. Jest szczególnie zalecana w terapii zabawowej dzieci zagubionych, z lękami, z trudnościami w koncentracji, ze słabymi zdolnościami komunikacyjnymi lub problemami z wrażliwością.
Zajęcia V (czas 60 minut)
1.“Drzewo uczuć”
Opis: Do tej techniki wykorzystuje się plastelinę. Z plasteliny lepi się drzewo, które należy wstawić na styropianowej podkładce, z prostym pniem i pełną koroną, tak aby można było przeczepiać do niej owoce. Kolory plasteliny (żółty, niebieski, czerwony i zielony) mogą symbolizować cztery podstawowe uczucia.
słoneczny żółty – uczucie szczęścia
niebieski – uczucie smutku
gorąca czerwień – uczucie złości
zieleń – zazdrość
Dziecko ma za zadanie ulepić cztery kolory kulek jako owoce do tego drzewa. Dobierając kolorowe owoce według własnego uznania, zachowuje kontrolę nad tym jakie emocje może omówić. Terapeuta może odgrywać i modelować sytuacje, w której przeżywanie wszystkich uczuć będzie akceptowane.
Dzieci są zachęcane do omawiania mniej przyjemnych uczuć, wybierając spośród pozostałych “owoców” na drzewie.
Większość dzieci jest w stanie rozmawiać o uczuciach szczęścia, złości czy smutku. Zazdrość jako pojęcie musi być często bardziej wyjaśniona, a później odnoszą to uczucie do rówieśników, lub do rodzeństwa.
Cele:
nauka rozumienia uczuć, ujawniania i określania problemów
nauka swobodnej ekspresji prostych uczuć
Zajęcia VI (czas: 60 minut)
1. Technika pt. “Rozbijanie złych uczuć”
Opis: Dzieci zostają poproszone o omówienie sytuacji, które powodują ich złość, frustracje, ranią je, przyczyną jego złego samopoczucia, smutku lub wściekłości.
W trakcie zajęć zbieramy informacje, jak poradziłby sobie z takimi trudnymi sytuacjami, lub jakie widzą z nich wyjście.
Ćwiczenie promuje otwartą komunikację, podejmowanie wysiłków współpracy w rozwiązywaniu problemów, oczyszczanie negatywnych, lub innych obciążających uczuć i zrozumienie siebie oraz innych.
Cel:
nauka pozbywania się negatywnych lub innych obciążających uczuć
zrozumienie siebie oraz innych
nauka komunikowania uczuć wynikających z problemowych sytuacji
rozwinięcie mozliwości i umiejętności podchodzenia do trudnych sytuacji w przyszłości
2. Technika terapii zabawowej pt. “Wieża złości”
Opis: Ta technika polega na umieszczeniu szmacianej lalki na szczycie “wieży” zbudowanej z plastikowych pojemników i uderzaniu jej miękką piłką. Własnoręczne budowanie wieży i ustawienie jej jako stabilnej albo jako chwiejącej się, zgodnie z własnym zamierzeniem, jest okazją do zaspokojenia poczucia kontroli dziecka. Szmaciana lalka na szczycie wieży umożliwia bycie jeszcze bardziej kontrolującym i elastycznym.
Dziecko powinno określić co reprezentuje lalka na szczycie i wyrazić swoimi słowami złość podczas rzucania piłką.
Dodatkowym elementem techniki jest sposób ustawienia pojemników na sobie i zwieńczenie szczytu. Dziecko może umieścić lalkę / piłkę i pojemniki wewnątrz wieży, a następnie zamknąć ją od góry. Wydaje się, że to daje mu poczucie, że jego emocje są bezpiecznie przechowywane, pod troskliwą opieką terapeuty.
Cele:
pozwolenie dzieciom na doświadczenie i nazwanie złości, to aby poczuły kiedy narasta i wyraziły ją we właściwy sposób
fizyczna ekspresja uczuć złości w bezpiecznym otoczeniu terapii zabawowej, pomaga dzieciom “poznać” własną złość, uwolnić ją i popchnąć w kierunku właściwej ekspresji złości.
Zajęcia VII (czas 60 minut)
Technika zabawowa - “Balony złości”
Opis:
Jest to bezpośrednia technika służąca pracy nad złością. Zaplanowana w taki sposób, żeby pomóc dzieciom zrozumieć, jak złość rozbudowuje się w ich wnętrzach, jak może wybuchnąć i zranić ich samych lub kogoś innego, i jak mogą ją uwalniać powoli i bezpiecznie.
Każde dziecko musi nadmuchać balon. Zawiązuje się wylot balonu.
a) wyaśniamy, że balon reprezentuje ciało, a powietrze w środku reprezentuje złość
b) należy zapytać dzieci – czy powietrze może dostać się do środka albo wyjść na zewnątrz balonu? Zapytać – jak myślą, co się stanie, jeśli ta złość utknie w ich wnętrzu?
Następnie należy powiedzieć dzieciom, żeby naciskały balony, dopóki te nie pękną i całe powietrze nie wyjdzie na zewnątrz.
a) należy zadać pytanie, czy to się wydaje bezpiecznym sposobem wypuszczania złości. Dlaczego tak, dlaczego nie? Niektóre dzieci mogą się obawiać pęknięcia balonu. Należy porozmawiać o tym lęku.
b) należy wyjaśnić dzieciom, że gdyby balon był osobą, a jego pęknięcie było agresywnym działaniem, takim jak uderzenie kogoś lub zniszczenie przedmiotu, zapytać, czy to jest bezpieczna metoda uwalniania złości
następnie dzieci dmuchając inny balon, z którego powoli wypuszczają złość. Powtarzają tę czynność kilkakrotnie, dopóki całe powietrze nie wyjdzie z balonu.
Wyjaśniamy, poprzez rozmowę o tym co nas złości i szukamy odpowiednich sposobów jej wyrażania. Przypominamy, że jeśli pozwolimy złości rosnąć w nas, to może ona wybuchnąć, tak jak balony, co może skończyć się zranieniem siebie lub kogoś innego.
Należy omówić różne sposoby odpowiedniego i bezpiecznego uwalniania złości.
Dzieci powtarzają to ćwiczenie do czasu, kiedy zademonstrują zrozumienie kwestii bezpiecznego wyrażania złości.
Cel:
uświadomienie dzieciom, że odczuwanie złości nie jest niczym złym, ale złe jest bicie, ranienie osób i niszczenie przedmiotów
przedstawienie wizualnego obrazu złości
zrozumienie uczucia złości (zobaczenie, usłyszenie i poczucie własnej złości)
Zajęcia VIII (czas 60 minut)
1.Technika terapii zabawowej “Szalona gra”
Opis: Terapeuta używa kartonowych sześcianów lub drewnianych czy plastikowych klocków.
Następnie dzieli je równo pomiędzy uczestników (ze sobą włącznie) podając instrukcję mówiącą o tym, że każda z osób, kiedy nadejdzie jej kolejka, będzie umieszczała swój klocek na poprzednim.
W trakcie swojego ruchu, każda z osób wypowiada się na temat czegoś, co ją złości. Wszystkie stwierdzenia są akceptowane, od głupich po poważne.
Kiedy wszystkie klocki są już ustawione, prosi się, żeby każde dziecko, pomyślało o czymś, co naprawde je złości, oraz żeby zrobiło “złą minę” a następnie zachęca je, żeby kopnęło klocki, w taki sposób, w jakie ma ochotę. Wtedy gra jest zakończona, i może być powtórzona, jeśli dziecko tego chce. Nie jest konieczne jej przepracowywanie.
Technika ta może być zastosowana również jako niezagrażający sposób ekspresji innych uczuć, takich jak: smutek, poczucie krzywdy itd.
Cele:
pozwolenie na ekspresję dziecięcej złości
normalizuje i uogólnia stwierdzenie, że ludzie złoszczą się i to jest w porządku
dzieci uczą się dwóch akceptowanych sposobów wyrażania złością
2)Technika terapii zabawowej “Darcie papieru”
Opis: Przeprowadzenie tej techniki wymaga użycia starej książki telefonicznej. Terapeuta pokazuje, jak drzeć ją na mniejsze kawałki. Wielkość dartego papieru nie jest ważna.
Grupa rozpoczyna ćwiczenie poprzez podniesienie prawych rąk i przyrzeczenie pomocy w posprzątaniu po zakończeniu zabawy. Terapeuta wyjaśnia, że będziemy wypuszczać złe uczucia właśnie poprzez działanie, które wymaga wielkiej energii.
Dla przypomnienia przez kilka minut omawiamy różne uczucia, różnorodność sytuacji, które mogą wywoływać rozmaite emocje.
Zbieramy małe kawałki na środku pokoju. Kiedy jest już pokaźna kupka, zaczynają wyrzucać kawałki papieru w powietrze. Papierki fruwają po całym pokoju. Dzieci lubią gromadzenie papieru w stertę, a potem skakanie po niej, albo wzajemne posypywanie się białymi karteluszkami. Najbardziej się cieszą, mając ręce pełne papieru i raz po raz wyrzucając go w powietrze. Zabawa trwa tak długo, na ile pozwala czas.
Potem nadchodzi moment sprzątania.
Cele:
rozwijanie umiejętności pracy w zespole
oferowanie alternatywnych rozwiązań zamiast kłótni
daje możliwość rozładowania emocji
Zajęcia IX (czas 60 minut)
Technika terapii zabawowej “Centrum uczuć”
Opis: Centrum uczuć, to pomieszczenie, które działa najbardziej skutecznie, jeżeli jest oddzielone od innych pomieszczeń. Pomieszczenie to powinno być wyposażone, w różne materiały sprzyjające ekspresji uczuć. Po pierwsze, powinny tam być obrazki, lub plakaty wiszące na ścianach i przedstawiające dzieci wyrażające łatwo rozpoznawane uczucia. Dodatkowo powinna tam być kolekcja kolorowanek z rysunkami typowych uczuć: zły, smutny, szczęśliwy, przestraszony, zaskoczony – do pokolorowania dla dzieci. Dla smutnych uczuć powinno się znajdować kilkanaście dużych poduszek, pluszowe zwierzaki.
Dla uczuć złości powinna znaleźć się “wściekła mata”, gdzie dziecko jest zachęcane do nabazgrania czegoś z pełną energią i potem zmięcia papieru i wyrzucenia go.
Podstawową zasadą “Centrum uczuć” jest to, że w danym momencie może tam przebywać tylko jedno dziecko.
Celem powstania takiego centrum uczuć jest pomoc dzieciom w zajęciu się swoimi uczuciami, zanim stracą kontrolę i wyładują ją w grupie.
Rozmowa z dziećmi na temat stworzenia takiego “Centrum uczuć”
Cele:
udoskonalanie samokontroli emocjonalnej
akceptowanie dziecięcych uczuć w połączeniu z uczuciem ich odpowiednich zachowań
akceptacja i kontrola negatywnych uczuć
2)Technika terapii zabawowej “Magiczny dywan”
Opis: Do wykorzystania potrzebny jest dywan, na który dzieci nie zwracają uwagi, ale można go wykorzystać jako “magiczny dywan” i wtedy dzieci się nim zainteresują. Będzie on leżał na podłodze, i zgodnie ze swoim pragnieniem dzieci mogą go użyć albo nie. Dywan może zabierać dzieci do różnych miejsc, pozwala im uciec z innych miejsc, albo po prostu umożliwia znalezienie miejsca spokoju i odosobnienia. Dywan umieszczony wśród zabawek, w sposób naturalny zaprasza do zabawy dzieci. W pokoju może być kilka dywanów oznaczonych “Dywan smutku” “Dywan radości” “Dywan rozpaczy” itp.
Cele:
umożliwienie przeżywania w wyobraźni różnych uczuć
uczy kontroli uczuć i ich nazywania
-Bożena Cęcelewska
|
