Poznanie źródeł historii i tradycji danej społeczności, jej wyjaśnienie i odtworzenie pozwala głębiej zrozumieć specyfikę, kulturę i mentalność członków regionu. Przykładem tego jest piękna miejscowość, położona w południowej części regionu Podlasia - Juliopolu.
Podlasie to historyczna kraina położona wzdłuż środkowego Bugu i górnej Narwi. Ziemie te w XI w. należały w przeważającej części do Rusinów, w pozostałej do książąt mazowieckich i Jaćwingów. Ich graniczne położenie powodowało, że ziemie te były terenem nieustannych walk .
Unia polsko-litewska z 1385 r. oraz złamanie potęgi Zakonu Krzyżackiego przyniosły spokój i normalizację na tych terenach oraz rozwój gospodarczy całego regionu. Powstanie państwa polsko-litewskiego zapewniło całemu regionowi stabilizację polityczną i gospodarczą. Dzięki temu w XIV, a zwłaszcza w XV wieku wzrosło tempo osadnictwa, które posuwało się z trzech kierunków. Kolonizacja mazowiecka postępowała w kierunku północno-wschodnim wzdłuż Biebrzy oraz w kierunku wschodnim między Narwią i Bugiem. Kolonizacja ruska postępowała od południowego-wschodu wzdłuż Bugu od strony Brześcia oraz od wschodu z kierunku Wołkowyska i Grodna wzdłuż dolnej Hańczy, Łosośny i Świsłoczy. Osadnictwo litewskie kierowało się od Merecza i Olity w stronę południowo-zachodnią wzdłuż Niemna i Szeszupy .
W XVI wieku nastąpiła dalsza niezwykle intensywna kolonizacja puszcz litewskich, w tym czasie powstało na tym terenie dość dużo miast. Odbiło się to korzystnie także w rozwoju życia duchowego, podniósł się poziom życia, w czym duże zasługi miały folwarki szlacheckie. Jednak coraz wyraźniej dały się zauważyć oznaki zastoju gospodarczego, a pół wieku później nastąpiła katastrofa społeczna i gospodarcza. Powodem najistotniejszym były wojny z połowy XVII w. Na skutek tych wszystkich kataklizmów wyludniły się wówczas znaczne obszary Podlasia, w tym także okolic Juliopola. Większość miast uległa zniszczeniu i już nie powróciła do dawnej świetności, przeobrażając się z ośrodków produkcji rzemieślniczo-przemysłowej w osady rolnicze. W tym też czasie nasiliły się konflikty religijne, które nie sprzyjały rozwojowi kultury, osłabła tolerancja, co było wynikiem kontrreformacji.
Na przełomie XVII i XVIII wieku powstało szereg nowych miast, które były zakładane przez właścicieli znacznych fortun magnackich. W ostatnich latach I Rzeczypospolitej nastąpił powolny rozwój całego Podlasia. Na rozwój kultury korzystny wpływ miały klasztory jezuitów, pijarów, a przykładem mecenatu magnackiego były działania Sapiehów, Radziwiłłów i Branickich. Trudno przecenić dzieło Komisji Edukacji Narodowej i działaczy oświeceniowych.
Po wybuchu powstania listopadowego, obwód podlaski stał się miejscem koncentracji armii rosyjskiej. Mimo dużego nasycenia obszarów oddziałami carskimi, działania partyzanckie były prowadzone w Puszczy Białowieskiej, Augustowskiej i na Kurpiach. Po stłumieniu powstania listopadowego w ramach represji władze carskie w 1832 r. wprowadziły granicę celną miedzy Królestwem Polskim a Cesarstwem. W tym okresie nastąpił rozwój gospodarczy Podlasia. Rozbudowa przemysłu pociągnęła za sobą napływ fachowców i zachodnich wzorców kulturowych, głównie protestanckich zwłaszcza na tereny radzyńskie, gdzie znajduje się Juliopol.
Burzliwy przebieg na terenie Podlasia miało powstanie styczniowe 1863-1864 r. Działania powstańcze koncentrowały się w oparciu o kompleksy leśne: Czerwonego Boru Puszczy Augustowskiej, Białowieskiej i w lasach nad rzeką Ełk i Biebrzą. Ważnym wydarzeniem było uwłaszczenie chłopów w cesarstwie i na terenach Królestwa Polskiego. Uwolnieni od poddaństwa chłopi, pracujący na własnych gospodarstwach, przyczynili się do rozwoju gospodarki towarowej oraz rynku regionalnego. Zagrożeniem dla stanu kultury rodzimej stanowiła polityka rusyfikacji. W jej ramach zniesiono kościół unicki, zakony i szkoły przy nich działające. Utrudniano podtrzymywanie tradycyjnych wzorców obyczajowo-kulturowych. Taka polityka caratu doprowadziła w konsekwencji do głębokich podziałów kulturowych.
I wojna światowa spowodowała ogromne zniszczenia na Podlasiu. W 1915 r. Rosjanie wycofując się z tych terenów ewakuowali większość majątku ruchomego. Niektóre miejscowości uległy całkowitej zagładzie, inne poniosły wysokie straty, między innymi Juliopol. Zaludnienie terenów obecnego Podlasia znacznie się zmniejszyło się w wyniku zarówno działań wojennych, jak i przymusowej ewakuacji ludności ewangelickiej z Juliopola Kolonii w głąb Rosji. Znaczące straty poniosła też kultura, częściowo w wyniku bezpośrednich działań wojennych, a głównie w trakcie przymusowej ewakuacji przeprowadzonej podczas odwrotu wojsk rosyjskich w 1915 roku. Wywieziono wówczas w głąb Rosji archiwa, biblioteki, zbiory muzealne i inne dobra kultury. Niemcy traktowali podbity kraj jako źródło surowca, prowadząc gospodarkę rabunkową, w tym także na obszarach leśnych. Do rozkładu gospodarki w niemałym stopniu przyczyniły się kontrybucje, zarządzenia restrykcyjne, inne represje wobec ludności wiejskiej i miejskiej.
Powstanie państwa polskiego w 1918 r. zmieniło w znacznym stopniu położenie ziem podlaskich. Jednak akcja oswabadzania obszarów na tym terenie przebiegała inaczej niż w pozostałej części Polski. W listopadzie 1918 r. jedynie ziemie zachodniej części Podlasia do rzeki Narwi uzyskały wolność. Natomiast pozostałe tereny były stopniowo, w miarę wycofywania się niemieckich wojsk okupacyjnych z Ukrainy, zajmowane przez Wojsko Polskie. Proces ten zakończył się latem 1919 r.
Okres II Rzeczypospolitej to okres stopniowej odbudowy i rozwoju gospodarczego tych ziem. Także w dziedzinie kultury usuwano straty spowodowane przez wojnę, starano się przezwyciężyć schematy narzucone przez władze zaborcze, dużo uwagi poświęcono repolonizacji. Wielką rolę w propagowaniu działalności kulturalnej zaczęły odgrywać szkoły, gdzie organizowano spotkania dyskusyjne oraz prezentowano dorobek artystyczny związany z ważnymi wydarzeniami państwowymi i religijnymi. Do takich należała jedna z największych szkół w powiecie radzyńskim, placówka oświatowa zorganizowana w Juliopolu.
W czasie II wojny światowej obaj okupanci dążyli do zniszczenia bądź znacznego ograniczenia roli kultury polskiej, widząc w niej zagrożenie do utrzymania swej władzy. Z tego powodu dążyli do sprymityzowania kultury rodzimej i zastępowali ją własną propagandą. Okupacja to także ogromne straty wśród ludzi kultury, budynek szkoły w Juliopolu był dwukrotnie podpalany przez armię radziecką.
Po wojnie tereny polskiego Podlasia stopniowo odzyskiwały swoją świetność. Jednak ten teren jest raczej mało znany, a niezmiernie ciekawy szczególnie pod względem historycznym, przyrodniczym, geomorfologicznym, etnograficznym i religijnym. Główne walory krajoznawcze tego regionu to piękna, niekiedy dziewicza jeszcze przyroda.
Ziemie podlaskie leżą w dorzeczu górnej i środkowej Narwii oraz dorzeczu środkowego Bugu. Takie ogólne określenie jest najmniej sporne, ponieważ już wyliczenie poszczególnych krain geograficznych poszerza raczej, a mało precyzuje pojęcie Podlasia (Kotlina Augustowska, Wysoczyzna Knyszyńska, Wysoczyzna Białostocka, Wysoczyzna Bielska, Kotlina Brzeska, Wysoczyzna Siedlecka, Równina Radzyńska itd.). Od północnego zachodu krainy podlaskie graniczą z Pojezierzem Mazurskim, od zachodu z Kotliną Kurpiowską i Kotliną Warszawską lecz z historycznego punktu widzenia Podlasie obejmowało w pewnych okresach swoich dziejów również ziemię Wysoczyzny Kolneńskiej, Międzyrzecza Łomżyńskiego, Równiny Radzyńskiej, gdzie położony jest Juliopol. Miejscowość znajduje się na południowo – wschodnim krańcu Podlasia, na terenie gminy Siemień, w trójkącie miast: Parczew, Lubartów i Radzyń Podlaski.
Podlasie jest jednym z ostatnich obszarów w Polsce o przyrodzie w niewielkim stopniu skażonej przez człowieka. Jego specyficzny klimat to nie tylko wspaniała przyroda ale także miasta i wioski z zabytkami architektury sakralnej i świeckiej świadczącymi o bogatej historii regionu tak zróżnicowanego pod względem etnicznym i kulturowym. Przykładem tego może być Juliopol. Od wieków sąsiadowały tu różne narodowości i religie – wyznawcy prawosławia, ewangelicy, katolicy i Tatarzy. Świadectwem ich kultury są liczne zabytki: świątynie, cmentarze, krzyże i kapliczki. Oryginalnością zachwycają nie tylko pozostałości dwóch cmentarzy niemieckich oraz kościoła ewangelickiego w Juliopolu, gdzie często można spotkać Niemców pielgrzymujących do grobów swoich przodków, lecz Podlaska Galeria Obrazów poświęconych życiu i twórczości Henryka Sienkiewicza. To tutaj krzyżuje się przeszłość Podlasia związana z bogatą historią zapisaną na kartach kronik szkolnych Juliopola, urodzonym w Woli Okrzejskiej odległej o 60 km „Litwosem” z teraźniejszością spotkań wspaniałej pisarki tego regionu Barbary Wachowicz czy aktora pochodzącego z Międzyrzeca Podlaskiego Mieczysława Kalenika.
Powstanie galerii obrazów, spotkania z ciekawymi ludźmi świata kultury i polityki powiązanymi z tym regionem, ułatwia wychowanie dzieci i młodzieży na ludzi świadomie zaangażowanych w tworzenie przyszłości Podlasia z uwzględnieniem tradycji i dorobku kultury ojców.
Jolanta Jakubas
|
