Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Co rodzice 7 - latka wiedzieć powinni - artykuł dla rodziców

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 70573 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

Wspólnie z koleżanką postanowiłyśmy ułatwić pierwszoklasistom, a przede wszystkim ich rodzicom, przyjście do szkoły. aby uniknęli lęku wynikającego z faktu, ze dziecko będzie juz uczniem.

„Co Rodzice siedmiolatka - wiedzieć powinni”.


Opracowały

JOLANTA SKUZA I ANNA WĘGLEWSKA
nauczycielki nauczania zintegrowanego
w Szkole Podstawowej nr 21 w Sosnowcu.


Moment startu siedmiolatka w kolejny etap edukacji jest bardzo ważnym momentem nie tylko dla dziecka, ale też dla rodziców. Każde z nich na swój sposób przeżywa to przejście. Dziecko czuje, że kończy się dla niego beztroski świat zabaw. Czuje, że musi podjąć nowe wyzwania, zadania i obowiązki, które za chwilę postawi przed nim szkoła. Oceniać go będzie przecież grupa wielu ludzi: pan dyrektor, pani w klasie, rówieśnicy, rodzina. Podświadomie boi się "nowego".
Obawy przeżywają też rodzice. Sen z oczu spędzają im pytania: "Jak przygotować dziecko, aby w miarę bezkonfliktowo przeszło przez próg szkoły?", "Jak odnajdzie się wśród nowych kolegów?" itp.
Najczęstszym błędem, pogłębiającym frustracje dzieci związane z pójściem do szkoły, są uwagi rodziców: "pójdziesz do szkoły, to tam cię nauczą , tam ci pokażą ".
W tym momencie można domyślać się przyczyn takiego zachowania rodziców - oni przeżywając nadejście nowej sytuacji, wciągają podświadomie do swych obaw własne dziecko. A przecież ich rola to wyciszenie obaw dziecka.
Należy powiedzieć przyszłemu uczniowi o tym, iż w szkole czekają na niego obowiązki, nieprzewidziane sytuacje (zapewnić o naszej gotowości pomocy w razie konieczności ), uprzedzić
o powikłaniach, problemach, ale też uświadomić dla przeciwwagi " plusy"- poznasz nowych kolegów, wiele umiesz, ładnie czytasz, dobrze biegasz itp., będą więc i sukcesy.

A oto 7 przykazań szkolnych – jak pomagać dziecku przejść przez szkołę.


1. Nie strasz szkołą.
Rodzice często mówią pierwszoklasistom: „zobaczysz, jak pójdziesz do szkoły, to dopiero będzie”
W ten sposób zaszczepiamy w dziecku strach przed szkołą, lęk przed nauką i nauczycielami.
Tym sposobem nie pomożemy dziecku przystosować się do nowych obowiązków.

2. Wspieraj, a nie wyręczaj.
Pozostawmy naukę dziecku, to przecież jego zadanie. Nie odrabiajmy lekcji za niego, ani nawet
razem z nim - pomagajmy tylko, gdy tego potrzebuje.

3. Schowaj swoje ambicje.
Jeżeli uważamy, że jakiś zawód jest wymarzony dla naszego dziecka, to wcale nie znaczy,
że uszczęśliwi on nasze dziecko. Pozwólmy dziecku rozwijać jego własne zainteresowania.

4. Mądrze motywuj.
Jedni uważają, że kara lub awantura, drudzy, że nagroda zmotywują pociechę do nauki.
Złotym środkiem będzie drobna nagroda w postaci uznania rodziców, pochwały.
Nie można doprowadzić do tego, by dziecko uczyło się dla nagrody lub uniknięcia kary.

5. Doceniaj osiągnięcia dziecka, a nie stopnie.
Starajmy się dostrzegać nawet najmniejsze osiągnięcia dziecka.
Pytajmy czego nauczyło się w szkole, a nie jaki dostało stopień.

6. Ufaj swojemu dziecku, nie odtrącaj go.
Postarajmy się zawsze znaleźć czas dla dziecka, wysłuchać o jego problemach,
pomóc w razie potrzeby. Jeśli my tego nie zrobimy, poszuka pociechy lub pomocy gdzie indziej.

7. Nie chroń dziecka przed konsekwencjami.
Jeśli dziecko zrobi coś złego, nie brońmy go – niech poniesie konsekwencje swego czynu.
Jeżeli wyczuje, że rodzic zawsze go broni będzie nadal źle postępowało, wiedząc, że i tak nie
zostanie w żaden sposób ukarane.

Dorośli wiedzą jak ważny jest bagaż wiadomości i umiejętności, którymi dysponuje dziecko, jak ułatwia to start szkolny. Jeżeli dziecko jest dobrze przygotowane do podstawowych zadań intelektualnych, nieźle czyta, wykazuje się sprawnością graficzną, posiada dobrą orientację przestrzenną, wykazuje dobre tempo pracy - obawy rodziców nie muszą być zbyt duże. Jeżeli jednak nasza pociecha przejawia już jakieś kłopoty, nie czekajmy, aż się pogłębią z chwilą przyjścia do szkoły. Skorzystajmy z doświadczeń pedagogów (można poprosić o zestawy ćwiczeń nauczycielkę przedszkola, szkoły, albo odwiedzić poradnię psychologiczno-pedagogiczną). Czasami dwa miesiące wakacji pozwoli nadrobić niektóre braki. Obowiązkowo należy odwiedzić poradnię, gdy zauważymy, że nasze dziecko ma kłopoty z analizą i syntezą wyrazów lub nie rozpoznaje liter.
Poniższy zestaw pytań jest listą wskaźników dojrzałości szkolnej dzieci sześcioletnich. Pomoże on rodzicom prawidłowo przygotować dziecko do podjęcia nauki w szkole, nadrobić zaległości, zlikwidować słabsze strony czy też skierować dziecko do odpowiedniego specjalisty
w celu dokładnego zdiagnozowania trudności.

1. Czy dziecko potrafi kolorować obrazek nie wykraczając poza linie?
2. Czy lubi rysować? Czy prawidłowo obchodzi się z przyborami do rysowania?
3. Czy potrafi lepić z plasteliny, modeliny?
4. Czy potrafi ciąć nożyczkami według wytyczonej linii prostej i krzywej?
5. Porównaj wykonane przez dziecko rysunki ludzi z rysunkami innych dzieci:
a) czy po stać jest kompletna?
b) czy części ciała są proporcjonalne do całości?
c) czy części ciała rozmieszczone są właściwie?
6. Czy potrafi sortować klocki wg barwy, kształtu, wielkości?
7. Czy potrafi kojarzyć przedmioty lub obrazki "pasujące do siebie", np. piłka i siatka,
krowa i mleko, jabłko i drzewo?
8. Czy potrafi znaleźć kilka różnic w dwu przedmiotach lub obrazkach pozornie identycznych?
9. Czy potrafi odtworzyć wzór z klocków?
10. Czy potrafi sortować znane przedmioty i obrazki wg określonego kryterium, np. ubranie, owoce, zabawki?
11. Czy potrafi dobierać do wzoru:
a) takie same obrazki,
b) takie same litery,
c) takie same słowa?
12. Czy prawidłowo różnicuje dźwięki z otoczenia?
13. Czy potrafi wyróżnić dźwięk na początku i na końcu wyrazu?
14. Czy potrafi zróżnicować dźwięki podobne, np. Tomek- domek?
15. Czy potrafi odtworzyć prosty układ rytmiczny, np. xx xx x?
16. Czy potrafi rozwiązywać zagadki:
a) proste, np. "Jest biała, piszemy nią na tablicy"?,
b) trudne, np. "Co to za nasiona - sieje się je wiosną, a potem z nich piękne grzechotki wyrosną?"
17. Czy podczas ćwiczeń gimnastycznych ma trudności z wykonaniem pokazanego zadania?
18. Czy potrafi skakać kilka kroków w przód i w tył:
a) na jednej nodze?
b) na obu nogach?
19. Czy potrafi ustać z zamkniętymi oczami najpierw na jednej, potem na drugiej nodze przez 5 sekund?
20. Czy występują u dziecka skurcze lub tiki: drobnych mięśni języka i warg, inne?
21. Czy potrafi samo zawiązać sznurowadło i zapiąć guziki?
22. Czy potrafi wysłuchać 4 - 5 poleceń, a następnie zastosować się do nich?
23. Czy potrafi po skończonym zajęciu posprzątać po sobie?
24. Czy zawsze kończy rozpoczętą prace?
25. Czy potrafi podczas zajęć grupowych czekać na swoją kolej?
26. Jaka jest trwałość uwagi:
a) gdy słucha opowiadań lub muzyki,
b) gdy bierze udział w czynności grupowej,
c) gdy bawi się zabawkami konstrukcyjnymi?
27. Czy jest bardzo ruchliwe, czy jest zamknięte w sobie, czy jest "odludkiem"?
28. Czy podczas wykonywania zadania łatwo rozpraszają je przypadkowe bodźce,
np. szelest papieru podczas słuchania opowiadania?
29. Czy odróżnia lewą stronę swego ciała od prawej? Czy nie określa ich odwrotnie?
30. Czy posługuje się zawsze jedną ręką w pracach wymagających wyboru - którą?
Czy pracuje obiema rękami zamiennie?
31. Czy występują u niego perseweracje, tj. czy powtarza raz za razem te same słowa lub czynności?
32. Czy występują echolalia, tj. powtarzanie słów poprzednio usłyszanych, np. zadanego pytania?
33. Czy w opowiadaniu posługuje się pojedynczymi słowami, kilkuwyrazowymi zwrotami,
czy pełnymi zdaniami?
34. Czy prawidłowo wymawia wszystkie głoski?
35. Czy wyraża się poprawnie pod względem gramatycznym, czy nie ma trudności
ze znajdowaniem właściwych słów?



Przykłady zajęć sprzyjających kształtowaniu dojrzałości szkolnej:
  • Różnorodne prace plastyczne: wycinanie, rysowanie, wydzieranie, lepienie itd. (rozwijają niezbędną przy pisaniu sprawność ręki, uczą rozróżniania kształtów, kolorów i położenia poszczególnych elementów, dostrzegania różnic i podobieństw).
  • Uczestniczenie w świętach, uroczystościach rodzinnych i pomoc w ich przygotowaniu (zdobywanie wiedzy o zwyczajach świątecznych i rodzinnych, ćwiczenie motoryki, samodzielności, kształtowanie nawyków kulturalnego zachowania się, możliwość wykazania się swoimi osiągnięciami – znajomością wierszy i piosenek).
  • Wycieczki (dostarczają wiedzy o świecie, wzbogacają słownictwo, są okazją do obserwowania i działania).
  • Czytanie dziecku wartościowych utworów literackich, szczególnie wielokrotne (uwrażliwia moralnie, wzbogaca słownictwo, uczy skupienia).
  • Korzystanie z czasopism dla przedszkolaków (i programów telewizyjnych np. Ulica Sezamkowa) – są w nich właściwie dobrane tematy, ćwiczenia i pomysły zabaw, które systematycznie i we właściwym kierunku rozwijają dziecko.
  • Układanie puzzli i innych układanek (przygotowuje do czytania i pisania, ponieważ uczy umiejętności właściwego patrzenia – rozróżniania kształtów, spostrzegawczości, koncentracji uwagi)
  • Uczenie się na pamięć wierszy i piosenek (ćwiczą pamięć, słuch, poczucie rytmu, rozszerzają zasób słów).
  • Wspólne (!) oglądanie telewizji, słuchanie audycji radiowych, chodzenie do kina i teatru (wzbogaca wiedzę, daje możliwość rozmawiania, ćwiczy umiejętność wyrażania myśli i poglądów).
  • Zakupy (rozpoznawanie towarów, omawianie ich pochodzenia, walorów odżywczych, okazja do samodzielnych zakupów, uczenia się właściwego zachowania wśród ludzi).
  • Codzienne prace domowe np. sprzątanie, pranie, przygotowywanie posiłków, opieka nad zwierzętami, roślinami (uczą systematyczności i obowiązkowości, służą rozwijaniu umiejętności manualnych, dostarczają wiedzy o działaniu urządzeń domowych, potrzebach roślin i zwierząt, są okazją do obserwacji i nazywania różnych kształtów i położenia przedmiotów względem siebie itp.)
    Zatem co siedmiolatek powinien umieć przy rozpoczęciu nauki w szkole:
- rozpoznawać litery drukowane (małe i wielkie), łączyć je w sylaby, a sylaby w wyrazy,
- układać wyrazy z rozsypanki literowej,
- czytać pojedyncze wyrazy związane z życiem codziennym (mama, las, dom, itd.)
- odczytać krótkie zdania drukowane,
- układać zdania lub równoważniki zdania z rozsypanki wyrazowej,
- rozumieć sens przeczytanego zdania,
- liczyć do dziesięciu (choć dzieci zwykle potrafią więcej),
- odczytywać liczby przynajmniej do dziesięciu,
- rozpoznawać kolory,
- porządkować przedmioty według jakiejś cechy, dzielić je na podgrupy,
- porównywać przedmioty i zbiory przedmiotów (większe, mniejsze, tyle samo),
- znać relacje przestrzenne (niżej, wyżej, w lewo w prawo, obok, z tyłu),
- rozpoznawać proste figury geometryczne.

Warto też posłuchać wymowy dziecka, a w razie wątpliwości czy jest prawidłowa, udać się do logopedy.
Gdy dziecko rozpoczyna naukę w klasie. I , wady wymowy mogą utrudniać start szkolny, bowiem nie dość, że przysparzają wiele przykrych przeżyć (docinki kolegów), co może utrudnić adaptację dziecka do nowego środowiska, to towarzyszą temu niekiedy trudności w pisaniu
- dzieci piszą tak jak mówią.


Od dziecka 6-letniego możemy śmiało oczekiwać:
  • poprawnej wymowy wszystkich głosek i grup spółgłoskowych,
    ale zdarza się , że duża grupa dzieci ma jeszcze problemy z głoskami pojawiającymi się najpóźniej - sz, ż, cz, dż, r;
  • dość bogatego słownictwa, poprawnego budowania zdań, wyrażania swoich myśli;
  • umiejętności samorzutnego wypowiedzenia się na temat obrazka (co i kogo przedstawia, co tam się dzieje - nazywanie czynności);
  • umiejętności porównywania (odnajdywania różnic i podobieństw) oraz klasyfikowania przedmiotów pod względem: wielkości, koloru, kształtu, czy funkcji użytkowej wskazanego przedmiotu;
  • umiejętności analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej
    (tzw. głoskowania);
  • umiejętnego wyodrębniania głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu , oraz samodzielnego wymyślania wyrazów rozpoczynających się daną głoską, wyklaskiwania wyrazu sylabami;
  • umiejętności określania i nazywania: położenia przedmiotu w stosunku do innych przedmiotów: blisko, daleko, między, wewnątrz, na zewnątrz, na brzegu, obok, nad i pod;
    • kierunku: w tył, do przodu, do góry, w dół, przed siebie, w bok, na wprost
    • wielkości przedmiotu: mały - większy - największy, taki sam, gruby - chudy, długi, dłuższy, najdłuższy, krótki,
    • ciężaru: ciężki, lekki, lżejszy, taki sam
    • czasu i jego upływu: rano, południe, wieczór, długo, dłużej, krótko, teraz, przedtem, potem, najpierw dzisiaj, wczoraj, jutro;
  • umiejętności rozpoznawania wielkich i małych liter drukowanych (ale bez dwuznaków: sz, cz, rz, ch, bez „ą” i „ę”, „j”, bez zmiękczeń) oraz cyfr;
  • umiejętności uważnego słuchania opowiadania, śpiewu;
  • umiejętnego używania podstawowych zwrotów grzecznościowych (przepraszam, do widzenia...).

    W którym więc momencie zdecydować się na wizytę u logopedy?

    Tu zdania są podzielone. Bywają rodzice, którzy czekają aż problem samoistnie minie, co sprzyja utrwalaniu się wady i sprawia, że jej likwidacja będzie wymagała w przyszłości od nich samych i dziecka więcej czasu i pracy. Bywają też i tacy, którzy zgłaszają się po poradę już z 3-latkiem, gdyż zaniepokojeni są faktem, że jeszcze nie wymawia głosek sz, ż, cz, dż lub r. W tej drugiej sytuacji uzyskają rodzice poradę taką, że ich dziecko ma prawo w wieku 3 lat nie wymawiać głosek szumiących i syczących oraz „r” i o ile nie ma innych wskazań, to z poprawą wymowy rzeczywiście można jakiś czas poczekać.
    Zanim więc zaczniemy niepotrzebnie się martwić o dalszy rozwój mowy dziecka warto poznać normy rozwojowe mowy, czyli na jakim etapie pojawiają się w rozwoju poszczególne głoski i do jakiego typu „błędów” dziecko ma prawo na swoim etapie rozwoju.
    Nie powinno się zdarzyć, że zgłaszamy się z dzieckiem po poradę logopedyczną dopiero w wieku 6 lat, czyli w okresie gdy zaczyna już naukę czytania i pisania.

    A zatem niezwłocznie udaj się do logopedy gdy:
  • dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę, bo na każdym etapie wiekowym jest to wada, która się nie wycofa samoistnie, a w przyszłości może spowodować seplenienie;
  • niepokojące są zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy;
  • istnieją wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy;
  • dziecko nawykowo mówi przez nos;
  • dziecko po ukończeniu 4 r. ż. zamienia głoski dźwięczna na bezdźwięczne: „d” na „t”
    (np. zamiast domek mówi tomek), „w” na „f” (zamiast woda mówi fota), „g” na „k” (zamiast głowa mówi kłowa), „b” na „p” (zamiast buda mówi puta);
  • dziecko pod koniec 3 r. ż. nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych: a, o, u, e, i, y;
  • dziecko zniekształca głoski, np. wymawia „r” gardłowo, ale trzeba wiedzieć, że zastępowanie głosek trudniejszych łatwiejszymi nie jest wadą lecz swoistą cechą rozwoju mowy. Jeżeli jednak podczas wymawiania głosek dziecko nie zastępuje jej inną znaną w języku polskim, ale używa „obcego” dla nas dźwięku, wówczas warto zanotować sobie słowa, w których to ma miejsce i skonsultować to z logopedą;
  • dziecko wyraźnie jąka się (miewa częste blokady i uporczywe powtarzanie jakiejś głoski lub utrudniony start mowy). Jednakże jeśli zauważymy u dziecka lekkie zacinanie, powtarzanie sylab nie wpadajmy w panikę - może to być typowa, fizjologiczna niepłynność mowy. Bierze się ona stąd, że w wieku przedszkolnym rozwój myślenia i zasób słownictwa biernego (co dziecko rozumie) rozwija się szybciej niż jego umiejętności wypowiadania swoich myśli, a to może powodować rozwojową niepłynność mowy. Jeśli jednak problem będzie się nasilał, potrzebna jest szybka konsultacja ze specjalistą.
Niezwykle istotną sprawą jest rozwój emocjonalny przyszłego ucznia. Jeśli potrafi nawiązywać kontakty z ludźmi, nie wchodzi zbyt często w konflikty z rówieśnikami, posiada umiejętność kierowania własnymi emocjami, to jest to kolejny czynnik ułatwiający wejście dziecka do szkoły i pozwalający być dobrej myśli rodzicom. Gdy czujemy, że na tym polu są kłopoty, również nie czekajmy - czytajmy literaturę, poradźmy się fachowców, jednym słowem zawczasu pomóżmy naszemu dziecku.
Pierwsze dni w szkole są dla wielu uczniów trudne.
I choć nie zawsze okazują, to bardzo je przeżywają. W tym czasie nie tylko nauczyciel powinien pamiętać, ale też i rodzice, aby szczególnie podkreślać nawet małe, ale przecież pierwsze sukcesy. Podzielajmy radość dzieci.
Gdy dziecko funkcjonuje kilka tygodni w szkole, rodzic może zaobserwować już metody pracy pedagoga i kryteria oceniania wiadomości i umiejętności uczniów.
Właściwe relacje nauczyciel - rodzic i odwrotnie również pomogą dziecku lepiej funkcjonować w szkole.
Bardzo liczymy na Waszą współpracę dla dobra dziecka.

Drodzy Rodzice!


Okres trwający od 7 do 10-12 roku życia stanowi on dla dziecka i jego rodziny rodzaj pomostu między dzieciństwem a dorastaniem.
Dokonuje się przekształcanie dotychczasowej aktywności dziecka z głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w system działań skierowanych na stałe zadania, obowiązki zgodne z normami społecznymi. Zachodzi dalszy rozwój funkcji psychicznych i integracja umożliwiająca dostosowanie do nowych sytuacji, zadań i wymagań. Dziecko trwale wchodzi w nowe środowisko. Szkoła staje się instytucją wychowawczą
i miejscem spotkań z rówieśnikami. Pozostaje jednocześnie poza bezpośrednim wpływem rodziców. Oznacza to poddanie się innym rodzajom wpływów społecznych, odmiennych od rodzinnych, ale tak samo ważnych.
W końcu dziecko podejmuje nową rolę społeczną – ucznia.
Do zadań rozwojowych tego okresu zalicza się osiąganie autonomii osobistej oraz postaw wobec grupy
i instytucji społecznych.
1.Uczeń wzbogaca i uporządkowuje posiadaną wiedzę o świecie i o sobie samym.
2.Opanowuje umiejętności potrzebne do nabywania i organizowania wiedzy
oraz do posługiwania się nią w różnych sytuacjach.
3.Opanowuje czynności czytania i pisania
4.Wchodzi w grupę rówieśniczą i znajduje w niej swoje miejsce.
To czas pojawienia się myślenia logicznego, pozwalającego na przeprowadzenie wnioskowania , dojścia do tego co jest przyczyną i jakie mogą być skutki obserwowanych wydarzeń.
Doskonalą się też sprawności związane z używaniem pojęć abstrakcyjnych.
Wraz ze wzrostem poznawczym wzrasta u dziecka poziom rozumowania moralnego, tj. analizowania zdarzeń i sytuacji społecznych. Ma to wpływ na zachowanie dziecka i dlatego ważny jest poziom rozwoju tej sfery zdolności.
Dziecko oczekuje w tym czasie Twojej pomocy.
Aby pomoc nie stała się kolejnym obciążeniem, nie obezwładniała dziecka, nie czyniła go biernym, roszczeniowym odbiorcą, warto pamiętać o zasadzie pomagania, która powinna być dostosowana do:
- obciążeń dziecka – im więcej obciążeń, tym więcej pomocy i wsparcia w różnych formach
- stawianych wymagań – im więcej wymagań, im wyższy ich stopień trudności, tym więcej wsparcia
- aktualnych kompetencji i możliwości dziecka – potencjału rozwojowego- im wyższy poziom aktualnych
kompetencji i możliwości tym mniejsza pomoc.
- pomoc powinna być „wycofująca się „ i to jak najszybciej. Ma wzmacniać dziecko w działaniach, nie zastępować.

Tak, więc obserwuj, wymagaj i pomagaj

Opracowano na podstawie literatury przedmiotu.

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie