www.szkolnictwo.pl

W życiu każdego człowieka uczucia odgrywają ogromną rolę. O tym czy miłość, radość przyjaźń znaczą coś dla człowieka, czy towarzyszą jego drodze przez życie , czynią je bogatszym i szczęśliwszym, decydują w znacznym stopniu wrażenia i przeżycia w okresie dzieciństwa. Okres przedszkolny to przyzwyczajanie dzieci do okazywania uczuć: miłości, przyjaźni, życzliwości, szacunku, wdzięczności itp. To w jaki sposób dziecko wyrazi swoje emocje zależy nie tylko od jego cech osobowości, ale również od wzorów, jakich mu dostarczono w środowisku wychowawczym. Tak więc sfera uczuciowa też podlega prawom uczenia się poprzez naśladowanie zachowań dorosłych. Rozważając problem akceptacji dzieci niepełnosprawnych przez zdrowych kolegów i wzajemnie, można wysnuć wniosek, że największą rolę odgrywa tu zjawisko empatii. Istotą empatii jest uczucie utożsamienia się z inną osobą i wywołanie w sobie uczucia które ona przeżywa.

W takiej komplementarnej formie występuje ona również u dzieci, choć u tych młodszych, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, ma ona charakter bardziej emocjonalny niż poznawczy. Empatycznie reagują już dzieci trzyletnie rozpoznając u innych radość ( zadowolenie ) i smutek ( niezadowolenie ). Pod koniec pobytu w przedszkolu potrafią one zidentyfikować strach i gniew, a więc w sumie cztery podstawowe stany emocjonalne. Dziecko sześcioletnie cechuje już znaczna równowaga uczuciowa. W tym wieku dziecko zdolne jest do empatii, a więc do współodczuwania , czyli do umiejętności spojrzenia na świat oczyma drugiej osoby. Potrafi rozpoznać swoje stany emocjonalne, a również innych osób i dostosować do nich swoje zachowanie. Szczególna rola w kształtowaniu zdolności empatycznych u dzieci w wieku przedszkolnym przypada oddziałom integracyjnym. Podstawą bowiem realizowanej tu idei integracji społecznej jest wzajemne zrozumienie, uwzględnienie zdolności, możliwości ale i słabości , tak samo dzieci zdrowych, jak i niepełnosprawnych, uświadomienie sobie ich prawa do przeżywania całego bogactwa uczuć, zarówno tych pozytywnych: radości, szczęścia, miłości, jak i negatywnych: smutku, strachu, gniewu. Wrażliwość empatyczna powinna być udziałem osób dorosłych, które tworzą owe placówki, całego personelu, rodziców oraz najbliższego otoczenia przedszkola, ale przede wszystkim dzieci uczęszczających do tych oddziałów.

Jedynie wtedy, gdy zaakceptują one swa inność, gdy nauczą się rozumieć siebie nawzajem, wówczas będą mogły być w pełni sobą i dążyć do realizacji swych planów i marzeń. Wrażliwością empatyczną powinni odznaczać się zarówno dzieci zdrowe jak i niepełnosprawne uczęszczające do przedszkolnych oddziałów integracyjnych. Rodzi się jednak pytanie , czy poziom zdolności współodczuwania oraz nazywania i rozpoznawania uczuć jest równy u obu grup? Przeprowadzone w ostatnich latach badania wykazały, iż poziom wrażliwości empatycznej dzieci przedszkolnych jest dość wysoki, jednocześnie potwierdziły, iż dzieci zdrowe trafniej rozpoznają uczucia niż ich niepełnosprawni rówieśnicy, a co za tym idzie głębiej i pełniej potrafią wczuć się w położenie innych osób. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest posiadany przez nie bogatszy wachlarz doświadczeń interpersonalnych. Choroba, niepełnosprawność, wszelkie dysfunkcje narządów ograniczają kontakt z ludźmi, a jednocześnie obcowanie z drugim człowiekiem jest warunkiem jego głębszego poznania i tylko ono stwarza możliwość przyswojenia umiejętności wczuwania sięw przezywane przez innych stany uczuciowa. Zaburzenia rozwoju fizycznego czy umysłowego zwykle pociągają za sobą niekorzystne zmiany w rozwoju społeczny, a empatia jest niewątpliwie tą sferą osobowości , która ściśle się z nią wiąże.

Przykrą konsekwencją wszelkich schorzeń powodujących niepełnosprawność jest często zahamowanie rozwoju emocjonalnego, a co za tym idzie ograniczenie zdolności do empatyzowania. Sytuacje przedszkolne dostarczają wielu okazji do empatii, zarówno podczas zajęć inspirowanych przez nauczycielkę, jak również swobodnej działalności zabawowej. Sposobem do rozpoznania i nazywania uczuć są konkretne sytuacje, spontaniczne, ale też zdarza się, że SA one celowo zaaranżowane. Inspiracją do nazywania uczuć może być bohater literacki, np.: dzieci identyfikują się z dziewczynka z zapałkami , współodczuwają smutek, ból, zimno. Przeżywane przez dzieci święta i uroczystości ujawniają emocje, które bez żadnych sugestii potrafią one nazwać. Wizyta Mikołaja, bal karnawałowy, Dzień Dziecka dostarczają dzieciom pięknych przeżyć i radości, są źródłem przyjemności i zadowolenia . Dzień Matki i Ojca, Dzień Babci i Dziadka są doskonałą okazją do pogłębiania uczuć rodzinnych: miłości, wdzięczności, przywiązania, szacunku, sprzyjają więc wychowaniu dziecka o rozwiniętych uczuciach społecznych.
W uzyskaniu postawy empatycznej wśród dzieci oddziałów integracyjnych będzie sprzyjać postępowanie nauczycieli i wychowawców:
1. Nauczanie współodczuwania, tolerancji, wyrozumiałości poprzez oddziaływanie na uczucia i wyobraźnię: spróbuj wyobrazić sobie, co czułbyś na jego miejscu , czy byłoby ci przyjemnie słyszeć docinki, śmiech, nieżyczliwe uwagi, drwinę.
2. Podkreślenie, że każdy z nas ma swoje dobre i złe cechy. Jeśli będziemy zwracać uwagę tylko na te dobre , nie zważając , zapominając o złych, słabszych, będzie nam się żyło lepiej, przyjemniej.
3. Zachęcenie do wzajemnej pomocy, ale nie może to być podyktowane litością, współczuciem, tylko szerszą chęciom służenia innym.
4. powtarzanie dzieciom, że wszystkie są tak samo wartościowe, potrzebne, dobre, chociaż każde inaczej, w innym stopniu, w innej dziedzinie życia.
5. Sugerowanie , iż fakt, że ktoś jest zdrowy, nie czyni go lepszym od niepełnosprawnego rówieśnika, nie jest to zresztą jego zasługą .

Jest po prostu sprawniejszy, zdolniejszy czym powinien się cieszyć , ale także wykorzystywać swoje możliwości aby pomóc słabszym. Zagadnienie empatii wydaje się na tyle istotne, że przyczynia się ona do wcielania w życie szczytnych haseł łączenia człowieka z drugim człowiekiem, z grupą, ze społeczeństwem. Jedynie posiadanie wrażliwości empatycznej przez nas wszystkich sprawić może, ze niepełnosprawni nie będą czuć się wśród zdrowych jak „dzieci gorszego Boga”