„ Jak to jest, proszę Pani…?”
„ Jak to jest, proszę Pani, z moim dzieckiem? Czy jest leniwe, czy niezdolne?” Z takim pytaniem zwracają się bardzo często rodzice do nauczycieli. Pytanie to kierują wtedy, gdy zaobserwują u swojej pociechy trudności w nauce. Jedni rodzice próbują pomóc dziecku w miarę swoich możliwości, inni stosują kary, jeszcze inni nie zwracają uwagi na naukę dziecka i budzą się dopiero, gdy w dzienniczku pojawi się ocena niedostateczna na półrocze.
Nauczyciel, któremu zostało zadane to pytanie, po obserwacji ucznia, potrafi dać rodzicem odpowiednią radę. Jedną z nich będzie propozycja udania się do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, gdzie po przeprowadzeniu badań przez psychologa i pedagoga rodzic otrzyma opinię o swoim dziecku. No, i właśnie. W tej opinii pojawiają się różne fachowe sformułowania, które niewiele mówią rodzicom. Chciałabym je tutaj przybliżyć.
Zacznijmy od zaburzeń percepcji wzrokowej. Co to takiego?
„Percepcja wzrokowa to postrzeganie otaczającego świata, jako zbioru dającego się wyróżnić; zbioru przedmiotów i kształtów, pozostających we wzajemnych stosunkach przestrzennych.” W związku z tym dzieci mają kłopoty w różnicowaniu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych, wzorów, liter. Mają trudności w precyzyjnym różnicowaniu kształtów, dostrzeganiu podobieństw między obrazami. Przejawia się to w czytaniu i pisaniu poprzez: mylenie liter podobnych kształtem, np. m-n-u-w, l-ł-t, u-y, k-h, o-a, p-b-d-g; zapominanie liter rzadziej stosowanych, np. G, H, F, Ł; opuszczanie drobnych elementów graficznych – e-ę, z ż ź; odwracanie kolejności liter – kot-kto, przepisywanie tekstu z licznymi błędami. Zaburzeniom percepcji wzrokowej towarzyszy zwykle słaba pamięć wzrokowa, dlatego z trudem zapamiętują poprawny obraz pisanego słowa. Z trudnością rozplanowują zapis na stronie zeszytu, mylą linijki przy pisaniu, a w czytaniu przestawiają litery, całe cząstki wyrazów, przeskakują czytane linie. Zbyt długo koncentrują się na rozpoznawaniu liter ( analizie), analizie potem na składaniu ich w wyraz ( syntezie), co powoduje, że nie opanowują techniki czytania w określonym czasie. Skutkiem tego jest to, że nie nadążają za klasą, a to zniechęca, obniża ich motywację do nauki, ich ambicję, oraz poziom aspiracji, a czasami wpływa na ich zachowanie.
Kolejne sformułowanie to zaburzenie percepcji słuchowej.
„ Percepcja słuchowa to zdolność rozróżniania dźwięków o różnym natężeniu, częstotliwości i barwie. Specyficzną własnością jej jest zdolność wyodrębniania, identyfikowania i rozróżniania dźwięków mowy.” Zaburzeń w procesie analizy i syntezy słuchowej nie należy utożsamiać z niedosłuchem. Dlatego, że niedosłuch wiąże się z uszkodzeniem receptora słuchowego, który znajduje się w uchu wewnętrznym lub nerwu doprowadzającego. Dzieci z tym uszkodzeniem nie słyszą dźwięków płynących z dużej odległości albo zbyt cichych.
Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową – analizą i syntezą słuchową – mogą prawidłowo słyszeć poszczególne dźwięki, ale nie potrafią ich wyróżnić z potoku słów. Nie potrafią ich prawidłowo różnicować. Zaburzenie to może się stać przyczyną opóźnienia rozwoju mowy dziecka. Jego zasób słów jest wtedy ubogi, z trudem uczy się na pamięć wierszy i piosenek; ma kłopoty ze zrozumieniem skomplikowanych poleceń słownych, zapamiętaniem i powtarzaniem trudniejszych wyrazów, wyodrębnianiem sylab i głosek w wyrazie, różnicowaniem głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, np. k-g, w-f, d-t, b-p. Ma też trudności z poprawnym pisaniem wyrazów ze zmiękczeniami, różnicowaniu pisowni i-j, odróżnianiu samogłosek nosowych ą, ę od zestawu głosek –on, -om, -en, -em. W czytaniu dziecko nie potrafi dokonać syntezy głosek w wyrazie, przekręca wyrazy zmienia głoski, opuszcza je lub dodaje, zniekształca słowa, gdyż część wyrazu odczytuje, a część zgaduje. W pisaniu ze słuchu – opuszcza litery, sylaby, łączy przyimki z rzeczownikami, np. „ w domu” – „w domu”, opuszcza końcówki; czasami wyrazy są całkowicie zniekształcone, bez sensu, lub stanowią tzw. zlepek literowy. Zaburzeniom percepcji słuchowej towarzyszy zwykle słaba pamięć słuchowa, dlatego z trudem dzieci uczą się tabliczki mnożenia, wierszy, gorzej uczą się języków obcych. Trudności te wpływają negatywnie na naukę dziecka, jego osiągnięcia szkolne, a także na rozwój osobowości, czy przystosowanie do życia w klasie, czy środowisku.
Oprócz zaburzeń percepcji znajdujemy też termin „ lateralizacja”.
„Lateralizacja jest to asymetria funkcji ciała, czyli przewaga jednej połowy ciała nad drugą, która ukierunkowana jest dominacją przeciwnej półkuli mózgowej.” Ludzie rodzą się z lateralizacją nieustaloną. Dopiero wraz z wiekiem i rozwojem ruchowym dziecka następuje ustalenie lateralizacji, czyli dominacja jednej połowy ciała. U większości ludzi uprzywilejowana jest prawa strona ciała, zwłaszcza ręka, a co za tym idzie – lewa półkula mózgowa. Może też być odwrotnie – dominuje lewa strona ciała, a więc prawa półkula mózgowa. Badając lateralizację bierzemy pod uwagę sprawność oka, ręki i nogi.
Wyróżniamy kilka jej typów:
- jednorodna prawostronna – sprawniejsze prawe oko, ręka i noga,
- jednorodna lewostronna – sprawniejsze lewe oko, ręka i noga,
- skrzyżowana – sprawniejsze prawe oko, lewa ręka, lewa lub prawa noga, lub lewe oko, prawa ręka, lewa lub prawa noga,
- nie ustalona – obustronna – brak przewagi jednej ze stron ciała, co wpływa negatywnie na rozwój orientacji w przestrzeni dziecka względem siebie i określenia stosunków między przedmiotami.
Zaburzenia lateralizacji, zwłaszcza w połączeniu z innymi zaburzeniami, mogą być przyczyną niepowodzeń szkolnych dziecka. Objawy te ukazują się na lekcjach wychowania fizycznego – brak koordynacji wzrokowo – ruchowej, niezgrabność, zaburzone spostrzeganie kierunkowe; na lekcjach j. polskiego, geografii, geometrii. Najczęstsze trudności to trudność w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. Są to: trudności w określaniu schematu własnego ciała – po prawej stronie, po lewej stronie; trudności w posługiwaniu się pojęciami służącymi do określania położenia w przestrzeni – nad, obok, za, w prawo, w lewo; przy rysowaniu – niewłaściwie rozmieszczają rysunki, które są schematyczne, ubogie w szczegóły, podczas czytania – przestawiają, opuszczają litery, sylaby, wyrazy, gubią się w tekście, przeskakują w linijkach, czytają bardzo wolno, w pisaniu wzory literopodobne, a nawet całe wyrazy, piszą od strony prawej do lewej, mylą litery i cyfry o podobnym kształcie b–d, b–p, d–g, n–u, 6–9, przestawiają kolejność liter lub cyfr: kot – tak, sok – kos, 12‑21; liter w dwuznakach; sz – zs, zmieniają kolejność sylab w wyrazach mata – tama lub kolejność całych wyrazów. Może też wystąpić pismo lustrzane, które polega na odwróceniu zarówno kształtu, kolejności, jak i kierunku pisania liter (od prawej do lewej), ale najczęściej spotykamy odwrócone lustrzanie pojedyncze litery, zamiany kolejności liter w sylabach i sylab w wyrazach, obok napisanych poprawnie wyrazów. Na końcu opinii wydanej przez Poradnię czytamy „ dysleksja” lub „ryzyko dysleksji” . „Dysleksja to specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu. Dziecko o prawidłowym rozwoju intelektualnym ma kłopoty z nauczeniem się pisania i czytania przy użyciu powszechnie stosowanych metod pedagogicznych. Najczęściej mówi się o dysleksji rozwojowej, tzw. trudnościach w pisaniu i czytaniu, związanych z rozwojem dziecka. Zakłada się przy tym, że w procesie rozwoju przy odpowiedniej stymulacji, trudności te ulegną zmianie. Ryzyko dysleksji - termin ten stosuje się wobec młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą być podstawą wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Stosuje się go również, w stosunku do uczniów, którzy napotykają na pierwsze, lecz nasilone trudności w nauce – pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu i w szkole.
Mam nadzieję, że przedstawiając tych kilka terminów używanych w opiniach wydawanych przez Poradnię Psychologiczno Pedagogiczną pomogłam rozszyfrować ich znaczenie. Niektórym Państwu pomogłam lepiej zrozumieć swoje dziecko, innym może dopomogłam podjąć decyzję o udaniu się do Poradni.
Szkoła nasza otacza opieką wszystkie dzieci z opiniami z Poradni, nie dyskryminuje ich, a wręcz przeciwnie, stara się na zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych pomóc w przezwyciężaniu ich trudności.
Pamiętajmy, że dziecko z „ryzykiem dysleksji”, „dysleksją rozwojową”, czy tylko z opinią z Poradni, to takie samo dziecko jak inne, nie leniwe, ani niezdolne, tylko mające trudności w nauce; dziecko, któremu należy pomóc przezwyciężać trudności i niepowodzenia szkolne. Do tego potrzebna jest jednak współpraca z domem rodzinnym, a dziecko na pewno zacznie odnosić sukcesy w nauce, na początek skromne, ale jednak sukcesy !
mgr Małgorzata Jakóbiak
terapeuta – pedagog
nauczyciel nauczania zintegrowanego
Szkoły Podstawowej nr2
w Mogilnie
Bibliografia;
1. M. Bogdanowicz, „ Ryzyko dysleksji, problem i diagnozowanie”, wyd. „ Harmonia”, Gdańsk 2002,
2. I. Czajkowska, K. Herda, „ Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne”, wyd. WSiP, Warszawa 1996,
3. M. Jakóbiak, notatki własne z wykładów J. Jastrząb „Podstawy teoretyczne pedagogiki korekcyjno –
kompensacyjnej”, Toruń 200102.
|
