Przemoc wg J. Pospieszył to ”wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej relacji”. Przemoc jest często zachowaniem przestępczym. Są to zachowania niezgodne z istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.
PRZYCZYNY NARASTANIA ZJAWISKA PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ
Przemoc wg J. Pospieszył to ”wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej relacji”. Przemoc jest często zachowaniem przestępczym. Są to zachowania niezgodne z istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.
1.Źródła agresji i przemocy wśród młodzieży
Biorąc pod uwagę literaturę przedmiotu za podstawę uwarunkowań przemocy i agresji można przyjąć wpływy: rodziny, szkoły, środowiska rówieśniczego oraz kontekstu życia współczesnego. Dan Olweus zwraca uwagę przede wszystkim na ujemne wpływy rodziny, tzn. brak ciepła i bliskich więzi, osłabienie roli mężczyzny jako głowy rodziny. Z badań wynika, że wielu przestępców wychowało się w samotnych rodzinach, np. agresja dziecka spowodowana bywa frustracją samotnych matek.
Krzywdę swemu dziecku czynią rodzice, którzy przyzwalają na zachowania agresywne i nie widzą w nich nic szkodliwego. Czasem w domu mówi się:” bądź mężczyzną”, „jak cię szturchają ,oddaj”, „pamiętaj, że masz łokcie”- rodzice pochwalają w ten sposób przemoc, co prowadzi do utrwalania tego negatywnego zachowania. Z pewnością agresywnego reagowania uczy się dziecko, którego rodzice własnym przykładem wskazują na użycie siły jako jedyną formę rozwiązywania konfliktów.
Ojciec bijący matkę przekazuje sygnał dzieciom: silny ma rację (nie mądry, oczytany). Dlaczego bijemy dziecko? Czy chcemy jego dobra? Bo to prościej i szybciej, z braku czasu. Skutek natychmiastowy, osiągnięty cel. Nie mamy czasu dla naszych dzieci. U bitego dziecka rozwija się poczucie krzywdy. Zaczyna się od bólu fizycznego, który przechodzi w ból psychiczny (utrata całego świata, czarna rozpacz). Następnie pojawia się bezradność (nie mogę uciec).
Na koniec pojawia się uraza czyli zamrożona złość. Z tą złością nie można nic zrobić. Ta zamrożona złość będzie się rozmrażała do nienawiści. Pojawi się nienawiść do własnego ojca, matki. Złość dziecka przełoży się na zachowania agresywne wobec rodzeństwa, zwierząt. W szkole będzie bił i wyzywał kolegów, będzie uciążliwy na lekcji, będzie prowokował, złośliwie przeszkadzał w prowadzeniu lekcji, straci chęci do nauki, będzie wagarował i zacznie popijać piwo.
Źródłem agresji i przemocy wśród młodzieży może być też stres szkolny. Uczeń uzyskujący dobre oceny jest uznawany za zdolnego, inteligentnego, pojętnego. Zła ocena oznacza brak zdolności, wiedzy, inteligencji. Niepowodzenia szkolne utożsamiają się z niepowodzeniami życiowymi. Każdy człowiek ma potrzebę zaznaczenia swej obecności w świecie. Jeśli zajmie w grupie pozycję nie satysfakcjonującą w naturalny sposób dąży do jej zmiany. Podejmuje trud bycia eksponowanym. Obraz samego siebie decyduje o samopoczuciu jednostki i jej stosunku do świata. Niska samoocena wywołuje lęk, osamotnienie, niepokój. Pozytywny obraz samego siebie daje pewność działania, równowagę emocjonalną, przychylny stosunek do innych, lepsze kontakty z innymi, lepsze wyniki w nauce. Człowiek nieakceptowany, o poczuciu niskiej wartości będzie dążył do zmniejszenia swego napięcia emocjonalnego.
Agresja tu pełni rolę środka zaradczego. Lęk przeplata się z wrogością, potrzebą władzy. Mnożące się wśród młodzieży akty przemocy wobec innych, zabójstwa bez powodu, dotkliwe pobicia, rabunki, gwałty to odreagowanie stresów i frustracji ucznia, który nie odnalazł się w szkole. Stosujący przemoc wie, że może być ukarany, ale decyduje się na ten krok, bo i tak nie ma nic do stracenia. Dziecko może stać się negatywnym, ale bohaterem, zwrócić na siebie uwagę nauczycieli, rodziców, kolegów.
Ma szansę nareszcie znaleźć się w centrum uwagi i budzić grozę. Na agresywność ma też wpływ grupy rówieśniczej, która ustanawia własne normy. Ale wpływ grupy rówieśniczej na młodego człowieka jest tym mniejszy im bardziej prawidłowo funkcjonuje jego rodzina i szkoła. Nieletni przestępcy (wg raportu KG z 1998 r.) to uczeń w wieku 13-16 lat powtarzający klasę, mający za sobą ucieczki z domu, najczęściej działa w grupie pod wpływem alkoholu. Brutalny, okrutny i często bije się dla samego bicia.
Działa pod wpływem namowy kolegów, z chęci zysku, dla szpanu i chęci zaimponowania innym. Młody człowiek przystający do gangu, sekty, bandy kibiców sportowych wyraża bunt słabej pozycji w domu, szkole i środowisku i buntuje się przez brutalne zachowania.
Inne czynniki, które mają wpływ na wzrost zachowań agresywnych to:
- arogancja władzy,
- bezrobocie,
- niesprawna prokuratura i sądownictwo,
- komercjalizacja kultury i edukacji,
- kryzys wartości i autorytetów,
- upadek etosu wiary.
2. Przejawy przemocy w szkole
Przejawem przemocy w szkole jest drugie życie szkoły, czyli tzw. zjawisko „kotów”. Grupy uczniów tępiących koty działają na początku roku szkolnego. Kotami są pierwszoklasiści, którzy uznawani są za coś gorszego i trzeba ich tępić. Tępienie polega na: zmuszaniu do biegania miaucząc, mierzeniu korytarza zapałką, tzw. kukułka- zamykanie w toalecie, wychodzenie z niej górą i kukanie, „grająca szafa”(śpiewanie po połknięciu niewielkiej monety), „szukanie szuwarka” (zanurzanie głowy w sedesie), zmuszanie do naśladowania głosów różnych zwierząt. Są to przykłady sytuacji znanych pod nazwą „fali”.
Jest postrzegana przez młodzież jako tradycja, związana z przyjściem do nowej szkoły, jako rodzaj otrzęsin. Szczególnie niepokojące jest to, że osoby poszkodowane są przekonane, iż za rok będą mogły odegrać się na młodszych. Nie zawsze nawet tak się dzieje, ponieważ nierzadko sytuacje przemocy, zwłaszcza w formie wymuszenia, trwają przez kilka lat (mobbing). Prześladowcą (dziadkiem) może być uczeń powtarzający klasę, uczeń mający złe oceny , lub równolatek albo nawet uczeń młodszy. Agresorami są zwykle osoby „przypakowane”, silne.
Charakterystyczne jest to, że przeważnie działają oni w grupach (popisują się przed grupą Gdy są sami często opuszcza ich odwaga. Działa tu swoisty mechanizm psychologiczny. Jeśli jednostka jest jednym z wielu, czuje dużo mniejszą odpowiedzialność za swoje czyny, zaś rozmycie odpowiedzialności zmniejsza poczucie winy. Ofiarami są zazwyczaj osoby słabsze, „inne” (powolniejsze, z nadwagą, w okularach), nie posiadające oparcia w grupie ani też znajomych wśród starszych roczników. Są to również uczniowie o silnie obniżonej samoocenie, którzy jakby świadomie oczekują odrzucenia i prześladowania, którzy niejako „ godzą się” na to, że otoczenie nie będzie ich respektować (i okazują to swoim zachowaniem- są zatrwożeni i niepewni).
Można wyróżnić inny typ ofiary- prowokującej. Jest to osoba, która ma problemy z koncentracją, jest niespokojna, wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia, jej zmienne humory są przyczyną konfliktów z kolegami.
3. Co mogą zrobić rodzice ?
Rodzice mogą i powinni przeciwdziałać przemocy. Muszą być świadomi, że ich dziecko także może być ofiarą. Środki zaradcze: - rozmawiać z dzieckiem, akceptować, poświęcać czas; - słuchać, co mówi dziecko, kontaktować się ze szkołą lub policją w razie potrzeby; - uczyć, że dorośli mogą działać zmuszając szkołę, policję do zareagowania; - nie krytykować dziecka, powtarzać, że może zwrócić się do dorosłych po pomoc, wołać na ratunek; - nie przekazywać dziecku własnego lęku, lecz od małego wyrabiać siłę ducha; - uczulać dziecko na zagrożenia, ale nie robić z niego tchórza; - obserwować dziecko, by nie przeoczyć sygnałów jego lęku (gdy boi się pójść do szkoły, przestało wychodzić na podwórko, w domu giną pieniądze).
Bibliografia:
1. J. Papież, A. Płukis, Przemoc dzieci i młodzieży w perspektywie polskiej transformacji, Wydawnictwo Adam Marszałek. Toruń 2000.
2. J. Król: Przemoc w szkole- jej uwarunkowania i zapobieganie,„Opieka, Wychowanie, Terapia” 2002 nr 2.
3. M. Luty: Pakty i umowy o nieagresji, „Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze” 2002 nr 5.
4. E. Fatyga- Fijołek: Przeciwdziałanie przemocy i agresji – metoda projektu, „Język polski w Gimnazjum” 2003 nr 1.
5. A. Janowski: Uczeń w teatrze życia szkolnego, „Republika”, Warszawa 1989
6. J. Kaźmierczyk (koordynator): Pomost między dzieciństwem a dorosłością. Program profilaktyczno-wychowawczy dla Gimnazjum, Warszawa 2003.
7. J. Pospieszył: Przemoc w rodzinie, WS i P, Warszawa 1994.
Opracowała: Ewa Jodko- pedagog Gimnazjum w Pieckach |
