W swojej pracy często wykorzystuję różnorodne formy teatralne. Wybierając dla swoich uczniów tę formę działania, wiem że daje ona im szerokie pole do popisu i nie pozwala być biernym żadnemu z nich. Kontakty dziecka ze sztuką, w tym z teatrem umożliwiają wszechstronny rozwój, kształtują osobowość i wykazują działania terapeutyczne.
Teatr jest swego rodzaju syntezą różnorodnych dziedzin sztuki.
Na widowisko teatralne składa się, oprócz tekstu sztuki wiele elementów. Słowo,
gra aktorów, muzyka, kostium, mimika, gest, efekt dźwiękowy i świetlny pomagają
odtworzyć na scenie „prawdę” utworu, ułatwiają zrozumienie jego przewodniej
myśli, potęgują wrażenie widza.
Wielokierunkowość oddziaływania, stwarza szerokie możliwości wykorzystania teatru
w pracy z dziećmi. K. Sołonowicz - Olbrychska podkreśla, że „Teatr mogąc zaspokoić
wiele potrzeb estetycznych i świadomych lub nieświadomych potrzeb z zakresu
życia uczuciowego i intelektualnego dzieci, podejmuje ważne zadania wychowawcze.
Budzi i rozwija zdolności, zainteresowania, inicjatywę. Uczy szacunku do wspólnej
pracy. Podnosi ogólny poziom kulturalny uczestników, ich wiedzę, kulturę mowy
oraz smak artystyczny.”1
Dziecko kreując określoną postać, identyfikując się z nią, ocenia jej postawę
i konfrontuje z własnymi decyzjami. Właśnie dzięki stałemu kontaktowi z teatrem,
dzieci poznają różne systemy wartości, rozmaite sposoby rozumowania i oceny
innych, mogą wybrać, przyswoić takie poglądy, które staną się ich własnymi.
Dlatego ważnego znaczenia w pracy wychowawczej nabiera odpowiedni dobór treści.
Teatr kryje w sobie bogactwo słowa, dźwięku, barwy, światła, łączy magię ruchu
z tym, co w duszy gra. Stwarza szansę samorealizacji dla każdego dziecka.
_______________________________________________________________
1.K.Sołonowicz-Olbrychska: Teatr radości, Teatr szkolny- doświadczenia,
uwagi, myśli; Warszawa 1971, s.136
Prowadzenie zajęć terapeutycznych jest jedną z podstawowych metod postępowania
w przypadku wystąpienia trudności wychowawczych. Terapia chcę pokonać bariery,
które tkwią w świadomości dorosłych niedoceniających faktu, że dziecko postrzega
świat przez swoje relacje z innymi ludźmi.
„W pierwszym etapie pracy terapeutycznej trzeba zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa
i akceptacji.”2 Dąży się do dokonania pozytywnych zmian w osobowości dziecka
poprzez wydobycie tłumionych emocji. Do przekształcenia obrazu samego siebie
w kierunku wzrostu samooceny, większego poczucia własnej wartości.
Próby rejestracji najbardziej istotnych zagadnień związanych z
potrzebą „nowego spojrzenia” na wychowawczą rolę teatru dokonał J.A. Fręś:
1. Szkolnemu procesowi edukacji teatralnej należy nadać rangę odpowiadającą
uniwersalności, atrakcyjności i wielopłaszczyznowemu charakterowi funkcji teatru
w kształtowaniu humanistycznej świadomości uczniów
2. Edukacja teatralna powinna być procesem dydaktyczno-wychowawczym, winna stanowić
ważny dział programu nauczania od etapu nauczania początkowego po egzamin dojrzałości
3. Nauczyciele powinni zostać odpowiednio przygotowani do tej pracy zarówno
pod względem merytorycznym, jak i w zakresie nowoczesnych metod dydaktyczno-wychowawczych,
obejmujących zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne
4. Niezbędna jest systematyczna współpraca szkoły i teatru w sprawie wspólnego
oddziaływania wychowawczego:
- Specyficzny dobór repertuaru
- Otwarcie kulis dla uczniów
- Stała wymiana doświadczeń ludzi teatru i nauczycieli.3
________________________________________________________________
2.G.S Everly: Stres, przyczyny, terapia i autoterapia, Warszawa
1992, s.40
3.J.A. Fręś: Drama i teatr, Warszawa 1992, s.34
Formy teatralne:Drama- stanowi atrakcyjną metodę, a jednocześnie
wysoce efektywną formę zajęć dydaktyczno-wychowawczych w szkole, „służy ona
wywołaniu u uczniów specyficznej reakcji emocjonalnej, pozwalającej na przyswojenie
omawianego zagadnienia w sposób niekonwencjonalny, jest metodą pobudzającą wyobraźnię,
angażującą intelektualnie i emocjonalnie.”4
Drama bliska jest dzieciom z powodu szczególnego jej związku z naturalnymi skłonnościami
dzieci do zabawy. Dzięki temu, że posługuję się wieloma atrakcyjnymi technikami,
daje dzieciom możliwość całkowitego przeżycia doświadczenia w sferach: poznawczej,
emocjonalnej i behawioralnej.
Socjodrama- zasadniczym przedmiotem socjodramy jest
grupa, a nie jednostka. Oddziaływania te są stosowane jako środek usuwający
zaburzenia w zachowaniu członków grupy, grożące jej rozkładem, powodujące konflikty
wewnątrzgrupowe i związane z tym zaburzenia w zachowaniu się członków grupy.
Celem tych oddziaływań jest eliminowanie, korygowanie i wzbogacanie równych
funkcji grupy.
Zdaniem J. Doroszewskiej „Socjodrama niweluje tendencje agresywne, skłonności
do bezwzględnego osądzania i potępiania ludzi. Rozbudza potrzebę zrozumienia
innych, ukazuje rzeczywiste źródło konfliktów.”5 Wszystko to kształtuje mechanizmy
kontroli wewnętrznej, opartej na pozytywnym ustosunkowaniu się do określonych
działań społecznych.
Psychodrama- wykorzystanie kompesacyjnego działania
sztuki teatru do celów terapeutycznych stało się podstawą psychodramy bazującej
na poglądach Z. Frenda, który stwierdził, że „sztuka ułatwia komunikację i więzi
międzyludzkie, a także poznawanie samego siebie przez ujawnianie własnych kompleksów
i odczytanie ich ukrytego, subiektywnego sensu.”6
Twórca psychoanalizy porównywał działanie sztuki do psychologicznego mechanizmu
marzenia: wyrównanie braków otaczającej rzeczywistości, łagodzenia tłumionych
popędów i instynktów.
__________________________________________________________________________________
5.J.Doroszewska: Pedagogika specjalna, Wrocław 1981, s.332
6.J.A. Fręś: Drama i teatr, Warszawa 1992, s.15
Inscenizacja- jako bezpośrednia forma pracy nauczyciela-wychowawcy
z dzieckiem w wieku wczesnoszkolnym jest nie tylko atrakcyjnym i motywacyjnie
uzasadnionym sposobem oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych, lecz także jednym
z wielu czynników mających wpływ na wzbogacenie osobowości dziecka dając mu
pełnię poznania różnych wartości moralno-estetycznych i przeżyć emocjonalnych.
Procedura kompletnej gry- polega na inspirowaniu
i organizowaniu przy współudziale członków grupy, jako przyszłych aktorów, odpowiednich
spektakli teatralnych. Członkowie grupy organizują przedstawienia, zapoznają
się z treścią sztuki, w której mają grać. Dyskutują nad jej walorami artystycznymi
oraz wspólnie organizują koncepcję reżyserską i scenografię.
Sztuki do procedury gry kompletnej są z reguły krótkimi opowiadaniami w formie
sztuki teatralnej, których funkcja polega na wywołaniu odpowiednich dyskusji
zbiorowych i indywidualnych rozmów i polemik.
Dziecko a teatr:
Umiejętnie realizowany proces terapeutyczny w wysokim stopniu jest nasycony
ekspresją twórczą. W terapii patrzy się na człowieka jako na pacjenta i artystę.
Według Zinkera „wszelkie działanie twórcze zaczyna się od ruchu, który najpierw
przyjmuje opór przed ekspresją, a potem prowadzi w sferę coraz okazalszej integracji-
zarówno tego, co nazywamy życiem psychicznym, jak i tego co określamy dziełem
sztuki”.7
Cz. Dziekanowski twierdzi ,że „Artysta w swej sztuce zmaga się ze swym urazem
psychicznym w nadziei, a częściej chyba w beznadziei ,że się od niego uwolni,
jeśli tylko znajdzie dlań odpowiedni wyraz artystyczny”.8
Należy dostrzec ogromną potrzebę wprowadzania modyfikacji do procesu dydaktyczno-wychowawczego,
które zbliżają kształcenie do nowoczesnych idei edukacyjnych. W niedostatecznym
stopniu wykorzystuje się dziecięce pomysły, zdolności dzieci do skojarzeń, nie
nadając im trwalszych wartości. Aktywność twórcza wynika z postawy twórczej,
ta zaś ma charakter złożony, obejmuje różne dyspozycje umysłowe i osobowościowe.
Nie można traktować poszczególnych elementów wybiórczo, oddzielnie, ale należy
pamiętać o ścisłych wzajemnych powiązaniach i przenikaniu się.
________________________________________________________________
7.R. Gloton, C. Clero: Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1988,
s.47
8.Cz. Dziekanowski: Związek psychoterapii z twórczością artystyczną, Warszawa
1995, s.8
Teatr stwarza szansę rozwoju i samorealizacji wszystkim dzieciom. Pozwala rekompensować
emocjonalne niedostatki, staje się skutecznym środkiem w walce o człowieka.
Pomaga zrozumieć otaczającą rzeczywistość, innych ludzi, samego siebie.
Beata Przybyła, Tychy
BIBLIOGRAFIA
1. A. Baluch: Dziecko i świat przedstawiony czyli tajemnice dziecięcej lektury,
Warszawa 1990.
2. C. Banach: Polska szkoła i system edukacji- przemiany i perspektywy, Toruń
1995.
3. T.M. Bochwic: Lęk u dziecka, Warszawa 1991.
4. C. Czapów, S. Jedlewski: Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1971.
5. J. Doroszewska: Pedagogika specjalna, Wrocław 1981.
6. G.S. Everly: Stres, przyczyna, terapia i autoterapia, Warszawa 1992.
7. D. Fields: Dorośli zbyt wcześnie, Warszawa 1994.
8. J.A. Fręś: Dramat i teatr w szkole średniej, Warszawa 1992.
9. R. Gloton, C. Clero: Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1988.
10. M. Grzywak- Kaczyńska: Trud rozwoju, Warszawa 1988.
11. W. Kołodziejski: Nauczanie dramą, Warszawa 1995.
12. K. Kruszewski: Zrozumieć szkołę, Warszawa 1987.
13. H. Machulska: Środki teatralne w procesie nauczania i wychowania. Drama.,
Warszawa 1992.
14. H. Olechowicz: Dziecko własnym terapeutą, Warszawa 1995.
15. K. Pankowska: Drama- zabawa- myślenie, Warszawa 1990.
16. K. Sołonowicz- Olbrychska: Teatr radości. Teatr szkolny- doświadczenia,
uwagi, myśli, Warszawa 1971.
17. M.A Szymańska: Drama w nauczaniu początkowym, Łódź 1996.
18. B. Way: Drama, Warszawa 1995.
19. C. Dziekanowski: Związek psychoterapii z twórczością artystyczną, „Plastyka
i Wychowanie” 1995 nr 1.
