Rodzina jest pierwszym i podstawowym środowiskiem rozwoju dziecka, ma więc ogromny wpływ na kształtowanie się jego osobowości. Wpływ ten trwa przez wiele lat, gdyż rodzina jest dla dziecka stałym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym. Wpływ środowiska rodzinnego przebiega dwu torowo: jako świadoma praca wychowawcza rodziców i jako oddziaływanie niezamierzone, czyli oddziaływanie poprzez tok czynności i zdarzeń zachodzących w rodzinie, poprzez wzajemny stosunek odnoszenia się członków rodziny do siebie i do dziecka. „Owoce dojrzewają w słońcu, dzieci zaś w świetle rodzicielskiej miłości".
[ks. Jan Twardowski]
Wychowawczej działalności rodziny nie jest w stanie zastąpić żadne inne środowisko, bowiem żadne środowisko nie nauczy kulturalnego współżycia z ludźmi. Jeśli dziecko od najmłodszych lat wzrasta w atmosferze wzajemnego poniżania się dorosłych w najbliższym otoczeniu, jeśli dom nie będzie zainteresowany nauką dziecka i osiąganymi postępami, to starania szkoły, mające na celu niesienie pomocy w nauce takiemu dziecku mogą okazać się daremne. Dlatego ważne jest, aby właśnie nauczyciel, znający dobrze zasady psychologii i pedagogiki, stał się najbliższym partnerem rodziców, pod warunkiem, że rodzice są otwarci na współpracę zarówno z nauczycielem, jak i ze szkołą. Dzieci niezależnie od sytuacji rodzinnej czy materialnej zawsze potrzebują tak nie wiele, a jednocześnie tak bardzo dużo - MIŁOŚCI. Chcą być zawsze kochane. Niepowodzenia, cierpienia przemijają a miłość pozostaje. Konsekwentna, wymagająca, lecz wyrozumiała i mądra miłość jest podstawowym warunkiem rozwoju psychofizycznego dziecka.
Akceptacja dziecka przez rodziców, dodawanie mu otuchy, otaczanie go ciepłem i uczuciem- miłości w wyrażającym się w każdym słowie, geście, działaniu wpływa dodatnio na jego rozwój emocjonalny, społeczny i umysłowy. Natomiast
postawa rygorystyczna z tendencją do stosowania kar, brak akceptacji ze strony najbliższych ujemnie wpływa na poziom inteligencji i sukcesów szkolnych. Poszukujemy wspólnie odpowiedzi na pytanie:
- Jakie typy postaw prezentują rodzice i która postawa jest nam najbliższa?
Postawa akceptacji i współdziałania - dziecko wychowywane jest w ciepłej i serdecznej atmosferze, doceniane, zachęcane do wytrwałości, darzone zaufaniem, dużo czasu spędza z rodzicami, uczestniczy w robieniu planów rodzinnych. Jest ufne i zawsze zadowolone z rezultatów własnej pracy. Ma swobodę wyrażania uczuć, spotyka się z pełną wyrozumiałością nawet w przypadku, gdy czasami wobec nich przejawia uczucia negatywne i nieoczekiwane. Rodzice pozwalają „ być sobą", kochają bez zastrzeżeń i często mówią o tym. My, rodzice, zdobywamy zaufanie, a dziecko-poczucie bezpieczeństwa. Jest pogodne, otwarte dla rówieśników i szczere.
W takiej atmosferze zastosowane czasami niewłaściwe środki wychowawcze w rodzaju krzyku czy sporadyczne kary fizyczne, nie przyniosą ujemnych efektów. Są to rodzice świadomie poszukujący dróg skutecznego wychowania w rodzinie, pragnący układać stosunki z dziećmi na podstawach naukowych bez naruszania naturalnej więzi uczuciowej.
Postawy dominujące, czyli skłonne do kierowania dziećmi z pozycji siły i dorosłości: straszenie, przemoc, nakazy, zakazy i wymagania czasami zbyt wygórowane. Narzucamy własne zasady, bez uznania praw dziecka, traktując go zawsze z pozycji rodzicielskiego autorytetu. „Naginamy" dziecko do wytworzonego przez siebie wzoru, nie licząc się z jego indywidualnymi możliwościami.
Rodzice często pragną, aby ich dziecko otrzymało wszystko, czego im brakowało w dzieciństwie. Dominując w rodzinie zapominamy, że spełnianie marzeń rodziców nie jest obowiązkiem dziecka. Wydaje się, że rodzice spełniają nie pragnienia dziecka, lecz własne dziecinne niespełnione marzenia.
U dziecka, któremu zaspokojono wszelkie pragnienia w drodze ku „ideałowi", nie wytworzyła się ocena hierarchii potrzeb i wartości, co w przyszłości może być przyczyną agresywności wobec każdego niezaspokojonego pragnienia.
Rodzice nadmiernie chroniący, czyli postawa nadmiernej opiekuńczości- skoncentrowali się na dziecku, ale posiadają cechę uległości. Podejście do dziecka jest bezkrytyczne.
Uważane jest ono za wzór doskonałości, nie uznają racji osób postronnych, broniąc go zawsze przed zarzutami. Dziecko trzymane jest jakby pod koszem, ogranicza się mu ruch, (aby się nie spociło czy nie wyrządziło sobie krzywdy), rozwiązuje się za niego stojące przed nim trudności i problemy. Taka postawa może spowodować opóźnienie dojrzałości społecznej, brak inicjatywy i samodzielności, pełną zależność od matki w podejmowaniu decyzji. Dziecko nie ma potrzeby przebywania z rówieśnikami wystarcza mu towarzystwo dorosłych. Wyrasta, więc pod kloszem często samolubne i egoistyczne.
Rodzice odrzucający - przebywanie z dzieckiem to przykry „obowiązek". Zajęci własnymi problemami nie mają czasu dla niego, co staje się przyczyną stopniowego zanikania więzi emocjonalnej, uczuciowej. Dzieci wówczas chętniej przebywają poza domem gdzie przechodzą proces wychowania mniej lub bardziej zamierzonego (szkoła, grupy rówieśnicze).
U dziecka „odrzuconego" występuje tendencja obniżania się ilorazu inteligencji, słabe wykorzystanie posiadanych zdolności brak wytrwałości w rozwiązywaniu zadań, brak chęci poznawania i odkrywania czegoś nowego, co jest przyczyną trudności i niepowodzeń dydaktycznych. Dziecko przejawia większą skłonność do wybuchów złości, kłamstwa agresji i demonstrowania uporu wobec dorosłych.
Jak reagują rodzice reprezentujący odmienne typy postaw na otrzymaną przez dziecko ocenę niedostateczną?
Postawa akceptacji - otoczą opieką, pocieszą, tłumaczą, wykazują dużo cierpliwości i pełne zrozumienie, zawsze próbują pomóc.
Postawa dominująca (wymagająca) - za niepowodzenia szkolne winę ponosi zawsze dziecko, bez wnikania w przyczyny. Mocnym argumentem jest stwierdzenie, że zapewnia się dziecku wszystko, a ono powinno się tylko uczyć.
Postawa odrzucająca - nie są zainteresowani postępami w nauce, nie pytają o zeszyty, nie sprawdzają dzienniczka, nie przychodzą na spotkania z nauczycielem,
Postawa nadmiernie ochraniająca - to wina tylko nauczyciela, nie lubi ich dziecka i stawia wymagania nieadekwatne do możliwości intelektualnych „doskonałego" ich dziecka.
Niezależnie od tego, jakie, niepożądane postawy okazują rodzice i jakie błędy popełniają rodzina jest i pozostanie najważniejszym środowiskiem wychowawczym, wywierającym na dziecko ogromny wpływ, którego konsekwencje ponosi ono przez całe niemal życie.
Ufne oczy dziecka kierują do nas w milczeniu pytania i prośby, na które jakże często brak nam odpowiedzi:
- „Nie odtrącaj mnie, gdy pytam. Wkrótce może się okazać, że zamiast prosić Was o wyjaśnienie, odpowiedzi poszukam gdzie indziej."
- „Przyznajcie, mamo i tato, że ja też rosnę i trudno dotrzymać mi kroku, ale zróbcie, co możecie, żeby nam się udało. Nigdy nie bój się mówić „Kocham cię".
- Nie ma recepty czy przepisu na dobre wychowanie. Wrodzone predyspozycje, dziedziczność, uwarunkowania genetyczne mają wpływ pośrednio na wychowanie. Proces wychowania jest sztuką trudną i subtelną, składa się na nią trochę wiedzy i doświadczenia, dużo zdrowego rozsądku, a przede wszystkim dużo MIŁOŚCI.
Opracowała: mgr Ewa Kulczyńska
Literatura:
1. M. Ziemska - „Rodzina a osobowość” Warszawa, Wiedza Powszechna 1977.
2. red. J. Maciaszkowa - „Życie rodzinne w szkolnej edukacji” Warszawa, WSiP 1990. 3. Z. Tyszka - „Socjologia rodziny” Warszawa, PWN 1979. |
