Postawą ciała nazywamy indywidualne ukształtowanie ciała i położenie poszczególnych odcinków tułowia oraz nóg w pozycji stojącej. Wg T. Kasperczyka wyróżniamy postawę prawidłową, postawę wadliwą i wady postawy.
Postawa prawidłowa to taka, która występuje dostatecznie często, aby można było uznać za charakterystyczną dla danej populacji. Jest ona atrybutem osobników zdrowych o prawidłowym rozwoju fizycznym i psychicznym.
Postawa prawidłowa charakteryzuje się następującymi cechami:
- prostym ustawieniem głowy
- fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej oraz prostym kręgosłupem w płaszczyźnie czołowej
- dobrze wysklepioną klatką piersiową
- dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowej
- prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami
Zarówno błędy jak i wady szpecą sylwetkę ale zapobieganie im i korygowanie, gdy już wystąpiły istotne jest nie tylko z punktu widzenia estetyki, ale przede wszystkim ze względu na wpływ jaki mogą wywierać na funkcjonowanie całego organizmu.
Najważniejsze negatywne oddziaływania wad postawy:
- pogłębienie kifozy piersiowej wywołuje wysunięcie głowy ku przodowi, a to przyczynia się do spłaszczenia klatki piersiowej co razem pogarsza warunki pracy układów krążeniowego i oddechowego;
- nadmiernej lordozie lędźwiowej towarzyszy wystawianie brzucha, a związane z tym rozciągniecie mięśni i opuszczenie trzewi jest niekorzystne dla pracy układu trawiennego;
- zbyt duże albo zbyt małe krzywizny kręgosłupa, a także wszelkie objawy asymetrii ciała przyczyniają się do nierównomiernego, niewłaściwego obciążenia powierzchni nośnych narządów ruchu, a to stanowi zagrożenie powstawania w przyszłości zmian degeneracyjnych stawów i dolegliwości bólowych.
Ponadto u osób z postawami nieprawidłowymi może dochodzić do zmian wtórnych takich jak zmniejszenie wydolności krążeniowo-oddechowej, osłabienia mięśni oraz ograniczenia zakresu ruchów e stawach ramiennych, biodrowych i kręgosłupa co upośledza ogólną sprawność fizyczną.
Przyczyny wad postawy są różnorodne o pochodzeniu zarówno zewnętrznym (środowiskowym) jak i wewnątrzustrojowym. Do tych drugich należą predyspozycje wrodzone, wyrażające się wiotkością stabilizatorów układu ruchu, zaburzeniami czynności chrząstek wzrostowych, zaburzeniami równowagi mięśniowej.
Przyczynami zewnętrznymi są nieprawidłowe warunki i tryb życia. Dlatego też wyróżniamy wady wrodzone i nabyte.
Wady wrodzone powstały w następstwie czynników, które działały w okresie płodowym (zatrucia, choroby infekcyjne matki) lub mechaniczne uszkodzenia w różnych okresach życia płodowego oraz przekazywane dziedzicznie.Wady nabyte dzielimy na nawykowe i rozwojowe. Wady nawykowe zależą od czynników środowiskowych, morfologicznych i fizjologicznych. Środowisko w jakim żyje obecnie dziecko ma niekorzystny wpływ na postawę ciała. Oddziaływanie domu na organizm dziecka przypada głównie na okres niemowlęcy i wczesne dzieciństwo, wówczas gdy jest on jeszcze bardzo plastyczny i podatny na wpływy zewnętrzne. Należy stwierdzić, że jedną z przyczyn jest nieuświadomienie rodziców, co do stosowania odpowiednich metod i środków wychowawczych. Jakże często widzimy matkę, która nosi dziecko na jednej ręce (tej samej). Kręgosłup dziecka ulega lekkiemu skrzywieniu bocznemu. Podobne prowadzenie dziecka za jedną i tą samą rękę kształtuje wadliwą postawę. Podobnych przykładów można przytoczyć więcej. Prowadzą one do wniosku, iż nie przestrzeganie w okresie przedszkolnym podstawowych wskazań higieny wpływają bardzo ujemnie na postawę dziecka.
Głównym mankamentem wieku szkolnego jest jego sedenteryjność czyli siedzący tryb życia. Przeciętnie 4-7 godzin dziecko spędza w szkole w nie fizjologicznej pozycji siedzącej obciążając przy tym nieekonomicznie kręgosłup. Często spowodowane jest to nieodpowiednimi wymiarami mebli szkolnych – zbyt wysoki lub zbyt niskie siedzenia i pulpi-ty, zła proporcja pomiędzy wysokością jednego i drugiego, niewłaściwy sposób siedzenia w czasie pisania z jedna ręką na pulpicie, a drugą opuszczoną. Następnie 2-4 godzin odrabia lekcje w tej samej pozycji i odpoczywa biernie też w pozycji siedzącej (czyta, ogląda telewizję, korzysta z komputera). Do czynników środowiskowych zaliczamy jeszcze niewłaściwy ubiór, obuwie, nieodpowiednie noszenie teczki z książkami, złe oświetlenie przy biurku.
Stwierdzone ogólne ograniczenia aktywności ruchowej na rzecz siedzącego trybu życia przyczynia się do powstania nawykowych wad postawy. Następnym elementem mającym wpływ na powstanie nabytych wad postawy są czynniki morfologiczne. Przyczyna wady postawy leży w zaburzeniu napięcia mięśni czyli dystonii mięśniowej powstałej na wskutek różnych przyczyn: choroba, przemęczenie. Jedne mięśnie ulegają nadmiernemu napięciu i skróceniu, a inne rozciągnięciu i osłabieniu. Tak powstają np. plecy okrągłe. Na wskutek długotrwałej choroby lub przeciążenia pracą dochodzi do osłabienia mięśni grzbietu i uczeń zaczyna się garbić. Jednocześnie następuje w takiej sytuacji przykurcz mięśni przeciwstawnych – klatki piersiowej i częściowo mięśni brzucha. Słabe i rozciągnięte mięśnie nie są w stanie zabezpieczyć prawidłowego ustawienia kręgosłupa i należytej ruchomości klatki piersiowej, co w konsekwencji powoduje małą pojemność i złą wentylację płuc.
Trzecim elementem są czynniki fizjologiczne. Istotą jest nawyk nieprawidłowej postawy. Dla dziecka z wadą postawy, nawykowa postawa nieprawidłowa jest czymś naturalnym, zwykłym, przyjmowanym podświadomie, a tym samym nie wymagającym wysiłku w jej utrzymaniu. Natomiast postawa skorygowana jest czymś sztucznym, związanym często ze znacznym wysiłkiem, nie tylko mięśniowym, ale i psychicznym.
Dzieci upośledzone umysłowo, z reguły przybierają złą postawę. Wady postawy nie tylko sprawiają bóle i cierpienia, lecz także obniżają ogólną sprawność fizyczną. Skrzywienie boczne kręgosłupa powstałe np. na skutek nie prawidłowej pozycji siedzącej z ugiętą jedną, stale tą samą nogą, dające w efekcie obniżenie jednego barku ogranicza ruchomość obu barków. Nieprawidłowe ustawienie miednicy ogranicza długość kroku
i wpływa ujemnie na jego elastyczność. Dlatego też tak ważne jest, aby u małego dziecka kształtować nawyk prawidłowej, czynnej postawy ciała, którą należy pielęgnować w życiu dorosłym. Im dziecko prowadzi mało ruchliwy, a zwłaszcza siedzący tryb życia (praca, wypoczynek), w tym szybszym tempie jego układ mięśniowy staje się niewydolny, zatracający zdolność stabilizatorów biernych, m.in. krążków międzykręgowych, które są podatne na zmiany zwyrodnieniowe i urazy.
Dlatego też mówiąc o korzystnym wpływie postawy prawidłowej należy brać pod uwagę nie tylko jej aspekt biologiczny, ale także psychologiczny i społeczny. Dobra postawa, podniesione czoło, to wiara we własne siły, ludzi, sens życia, to świadectwo stosunku do swego ciała i swego zdrowia; świadomość posiadania dobrej postawy poprawia samopoczucie, a postawy złej budzi kompleksy. Społeczeństwo chce, by młodzież była dorodna, sprawna i zdrowa, czego odzwierciedlenia doszukuje się w postawie ciała. Osoby takie sprawiają wrażenie ludzi w pełni sił, odważnych i przedsiębiorczych, budzących zaufanie.
opracowała: mgr Maria Kucharska
