O zdolnościach ogólnych mówi się w odniesieniu do uzdolnień związanych szybkością i efektywnością uczenia się. Mają one ścisły związek z poziomem inteligencji mierzonej przy pomocy testów psychologicznych. Uczniowie wykazujący tego typu zdolności posiadają wyższe niż przeciętne możliwości językowe(zarówno związane z językiem mówionym , jak i pisanym) oraz matematyczne. Obie sfery aktywności są bardzo cenione w edukacji szkolnej.
1.Wstęp Powszechnie przyjmuje się dwojakie rozumienie zdolności :
- pierwsze-związane z osiągnięciami szkolnymi w postaci ocen szkolnych, wyników uzyskiwanych w konkursach i olimpiadach
- drugie –w rozumieniu psychologicznym , gdzie jako wskaźniki zdolności przyjmuje się poziom inteligencji , określone cechy osobowości i temperamentu. Według innego podziału , uwzględniającego głównie jakość zdolności, dzielimy je na:
- ogólne określane także jako poznawcze , akademickie lub szkolne ,
- uzdolnienia kierunkowe – ujawniające się w konkretnej sferze aktywności , określane także mianem talentu oraz na zdolności twórcze.
O zdolnościach ogólnych mówi się w odniesieniu do uzdolnień związanych szybkością i efektywnością uczenia się. Mają one ścisły związek z poziomem inteligencji mierzonej przy pomocy testów psychologicznych. Uczniowie wykazujący tego typu zdolności posiadają wyższe niż przeciętne możliwości językowe(zarówno związane z językiem mówionym , jak i pisanym) oraz matematyczne. Obie sfery aktywności są bardzo cenione w edukacji szkolnej.
Ponieważ zdolności szkolne wiążą się wyraźnie z poziomem inteligencji, uczniowie włączani do edukacyjnych programów kształcenia dla osób szczególnie zdolnych , rekrutowani są na podstawie testowych badań psychologicznych.
Zdolności szkolne mogą mieć charakter globalny i dotyczyć różnych dziedzin nauki. Najczęściej jednak osoby szczególnie zdolne ujawniają zdolności w pewnych , a nie we wszystkich , dziedzinach nauki.
Program skierowany jest głownie do nauczycieli nauk ścisłych , a w szczególności do nauczycieli fizyki. Treści programu mogą być realizowane na zajęciach z uczniem zdolnym. Program zawiera wstęp, założenia programowe, cele główne , cele szczegółowe , kierunki działań i nowych form pracy z uczniem zdolnym, formy realizacji zadań na zajęciach z uczniem, przewidywane osiągnięcia pracy z uczniem zdolnym.
2.Opis i analiza programu pracy z uczniem zdolnym .
Program przeznaczony jest dla uczniów zdolnych , którzy są zainteresowani rozszerzeniem swojej wiedzy z zakresu fizyki i astronomii , a także chcą brać udział w konkursach .Udział w konkursach wytwarza pewną odporność na stres i sprawia, że osoby te lepiej radzą sobie w trakcie życiowych egzaminów.
Przez pojęcie zdolności rozumiemy indywidualną właściwość osobowości człowieka , której nie można sprowadzić do wykształconych nawyków ale dzięki której można kształtować różnego rodzaju nawyki , sprawności i umiejętności .
Na rozwój zdolności wpływają :
- czynniki genetyczne
- czynniki środowiskowe
Uczeń szczególnie zdolny , jest to uczeń , który w sytuacjach szkolnych wykazuje lepsze przystosowanie się do nich dzięki stosunkowo dużej zdolności rozwiązywania problemów , myśleniu twórczemu , osiąganiu wysokich rezultatów w nauce, wykazywaniu wszechstronnych lub specjalnych uzdolnień , żywej wyobraźni , bogatym lecz ukształtowanym zainteresowaniom oraz własnemu specyficznemu sposobowi uczenia się , powiązanemu z umiejętnościami korzystania z różnych ponadobowiązkowych źródeł wiedzy. Uczeń taki dysponuje bogatym słownictwem , wyprzedza w rozwiązywaniu zadań kolegów , stawia wiele pytań , niechętnie przyswaja wiedzę w sposób pamięciowy, domaga się udowodnienia wszelakich twierdzeń, przejawia najwyższą aktywność twórczą w chwili przerabiania nowych partii materiału oraz posiada większą od równolatków potrzebę poznawczą .
Oprócz cech pozytywnych obserwujemy u uczniów zdolnych również cechy negatywne: brak emocjonalnego zrównoważenia , wysoki stopień znerwicowania , łatwość popadania w konflikty z otoczeniem , agresywność , skłonność do dominacji , egoizm , nadmierna próżność , zrywanie społecznych kontaktów , samotność , skrytość , brak nawyków systematycznej pracy , brak znacznych osiągnięć szkolnych .
3.Założenia
Głównym założeniem pracy nauczyciela z uczniem zdolnym jest dążenie do stworzenia w szkole takiej organizacji nauczania i wychowania , by każdy uczeń mógł w pełni rozwinąć swoją osobowość , poznać możliwości i zainteresowania i jak najlepiej wykorzystać predyspozycje i zdolności .
4.Cel główny
- Diagnozowanie zdolności ucznia .
- Indywidualizacja wymagań .
- Wspieranie w rozwoju ucznia zdolnego .
- Wychowanie do sukcesu .
- Walka ze stereotypami .
- Budowanie prawidłowych relacji nauczyciel- uczeń zdolny .
5.Cele szczegółowe
Nauczyciel powinien :
- kłaść szczególny nacisk na procesy samodzielnego zdobywania wiedzy i rozwiązywania problemów ;
- dbać o rozwój zdolności poznawczych ucznia zdolnego ;
- tworzyć koła przedmiotowe – szkolne i międzyszkolne- dla uczniów zdolnych ;
- zachęcać ucznia do nawiązywania kontaktów ze środowiskami naukowymi;
- zachęcać ucznia zdolnego do udziału w zajęciach w placówkach pozaszkolnych;
- przygotować do udziału w konkursach i olimpiadach;
- kształtować w uczniu zdolnym wiarę w siebie , samoakceptację i umiejętność pokonywania trudności;
- poszerzać i wzbogacać program szkolny;
- uczyć ucznia zdolnego - asertywności
- stosować różne metody pracy;
- udostępniać literaturę popularno- naukową ;
- bardziej wyeksponować ucznia zdolnego , co nie jest równoznaczne z zapewnieniem mu pozycji uprzywilejowanej;
6.Kierunki działań i nowych form rozwiązań pracy z uczniem zdolnym
Uważam, że system edukacji musi, zgodnie z ustawowym zapisem:
- stworzyć bardziej spójny system opieki psychologiczno-pedagogicznej (zwłaszcza w zakresie diagnostyki i orzecznictwa) nad uczniami szczególnie zdolnymi, z bogatszą ofertą pomocy kierowanej do uczniów, rodziców i nauczycieli ;
- modyfikować kształcenia kadr pedagogicznych wzbogacając program studiów o pedagogikę różnic indywidualnych , pedagogikę kreatywności itp., a także wprowadzać tę problematykę do systemu dokształcania i doskonalenia nauczycieli;
- stworzyć system motywujący nauczycieli do systematycznej , efektywnej pracy nad rozwijaniem uzdolnień i zachowań twórczych dzieci;
- udoskonalić działalność eksperymentalną i innowacyjną ;
- umożliwić tworzenie przy samorządach lokalnych i regionalnych centrów wspierania rozwoju uczniów wybitnie zdolnych;
7.Formy realizacji zadań
- przekazywanie nowych treści w formie wykładu , pogadanki i doświadczenia lub odczytu , pokazów na uczelniach;
- ćwiczenia na zajęciach z uczniem zdolnym realizowane indywidualnym tempem;
- wykorzystanie ciekawostek i nietypowych zadań fizycznych;
- rozwiązywanie testów przygotowujących do konkursów i olimpiad;
- wprowadzenie indywidualizacji , kładąc szczególny nacisk na procesy samodzielnego zdobywania wiedzy i rozwiązywania problemów oraz rozwoju własnych zdolności poznawczych
8.Treści realizacji zadań
Tok zajęć realizowano zgodnie z planem wynikowym dla ucznia zdolnego. W wyniku konsultacji z uczennicą , nauczyciel fizyki wprowadził:
- elementy astronomii,
- elementy nauki o wektorach,
- funkcje trygonometryczne ,
- optykę ,
- naukę o prądzie elektrycznym w zakresie szkoły średniej,
- elementy fizyki atomu i cząsteczki w oparciu o program komputerowy, dołączony do programu ,
- testy z fizyki przygotowujące do konkursów i olimpiad.
9.Przewidywane osiągnięcia
- Poszerzenie zakresu wiadomości ucznia zdolnego z zakresu fizyki i astronomii.
- Rozbudzenie zainteresowań fizycznych i astronomicznych.
- Stworzenie możliwości rozwoju osobowości uczennicy.
- Poznanie jej możliwości i zamiłowań.
- Nauczenie ucznia zdolnego jak najlepiej wykorzystać predyspozycje i zdolności.
10.Efekty
Nie każdy pedagog potrafi stawić czoło wyzwaniu, jakim jest praca z uczniem zdolnym. Uczennica , z którą pracowałam przez dwa lata była dla mnie takim wyzwaniem.
Na początku mojej pracy, zadawałam sobie pytanie jak pomóc uczennicy w rozwijaniu i urzeczywistnianiu jej potencjalnych możliwości. Przecież każde dziecko jest inne i wymaga indywidualnego traktowania. Zauważyłam , że Ania* szybciej niż koledzy rozwiązuje problemy i trudne zadania . Podczas przerabiania nowych partii materiału przejawiała dużą aktywność twórczą .
Oprócz cech pozytywnych zauważyłam u Ani * dość wysoki stopień znerwicowania , braku dyscypliny . Przyczyniało się to do popełniania przez nią częstych choć błahych błędów , które Ania* szybko poprawiała.
W klasie nie miała koleżanek. Zawsze siedziała sama . Ale nie dlatego, że nikt jej nie lubił, ale dlatego , aby inni od niej nie ściągali. Raz w tygodniu spotykałyśmy się na zajęciach pracy z uczniem zdolnym. Na nich miałam okazję lepiej poznać uczennicę. Oprócz rozwiązywania testów przygotowujących Anię* do konkursów fizycznych , moim zadaniem było również kształtowanie w uczennicy wiary w siebie , samoakceptacji i umiejętności pokonywania trudności.
Zachęcałam ją do nawiązywania kontaktów ze środowiskami naukowymi poprzez wyjazdy na wykłady do innych szkół , uczelni. Udostępniałam Ani* literaturę popularno-naukową. Zachęcałam do jej czytania podsuwając ciekawsze moim zdaniem artykuły. Zachęcałam również do udziału w zajęciach w placówkach pozaszkolnych.
W efekcie , uczennica wygrała szkolny konkurs fizyczny, zajęła dobre miejsce w konkursie gminnym, bardzo dobrze napisała egzamin gimnazjalny i dostała się do wymarzonego liceum. Do swoich osobistych sukcesów mogę zaliczyć zaszczepienie w Ani* systematyczności , zdyscyplinowania i optymizmu , którego tak bardzo jej brakowało , na początku naszej pracy, a także wiary w siebie.
* Imię jest zmienione.
mgr Krystyna Buczkowska |
