Choć w ostatnich kilku dziesiątkach lat pojawiło się wiele artykułów i prac na temat wychowania seksualnego dzieci, problem ten należy wciąż, w opinii znacznej części rodziców i nauczycieli, do wstydliwych, pomijanych milczeniem lub zbywanych bajeczkami czy wykrętnymi odpowiedziami.
Potrzebę przekazywania informacji z obrębu wychowania seksualnego, stosownie do wieku, poziomu rozwoju psychofizycznego oraz zainteresowań podkreśla wielu autorów /pedagogów, lekarzy, socjologów/
Twierdzą, że ,,
dziecko, które rodzice nauczyli traktować sprawy życia seksualnego w sposób naturalny, lecz poważny, bez pruderii i sensacji, którego naturalna dla jego wieku ciekawość została przez nich z umiarem zaspokojona, przyjmuje bez większych trudności dalsze wyjaśnienia od nauczyciela, wychowawcy czy lekarza szkolnego, a co najważniejsze—odrzuci wulgarne ``samokształcenie`` kolegów.’’
Międzynarodowa Federacja Planowania Rodziny /Region Europy/ wychodzi także z założenia, iż wychowaniem seksualnym trzeba sterować już od wieku wczesnoszkolnego, albowiem zabiegi wychowawcze i właściwa informacja powinny znacznie wyprzedzać popęd seksualny oraz wszelkie inne zjawiska psycho-neuro-fizjologiczne towarzyszące okresowi dorastania. Tylko w ten sposób nasze zabiegi będą oddziaływały profilaktycznie, chroniąc młodego osobnika przed fatalnymi skutkami niepowodzeń i rozczarowań, w sposób nieraz drastyczny burzących równowagę psychiczną i fizyczną.
Tak przygotowane dziecko o wiele łatwiej zrozumie później moralne i społeczne, a także zdrowotne aspekty życia seksualnego.
WYCHOWANIE SEKSUALNE DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Jednym z charakterystycznych przejawów aktywności dziecka w wieku 3-7 lat są obserwacje wszystkiego, co dzieje się w środowisku oraz stawianie pytań, niekiedy dość kłopotliwych.W ten sposób dziecko pragnie zaspokoić swoją ciekawość świata.
Obserwacja zjawisk natury, zachowania zwierząt, sposobu zaspokajania ich instynktów płciowych, stanowi szczególny rodzaj pytań, które dają dobrą okazję do przekazywania dziecku informacji na temat interesujących go zagadnień, np.
skąd biorą się dzieci? Skąd ja się wziąłem? itp.
Trzeba nadmienić, iż dzieci w tym wieku nie mają jeszcze ani osobistego, ani emocjonalnego stosunku do spraw płci i wszelkie nowe informacje przyjmują w sposób naturalny. Uświadomienie dzieci w tym okresie życia powinno ograniczyć się do udzielania odpowiedzi i wyjaśniania sytuacji, które stały się obiektem ich zainteresowań.
Bajki dorosłych o bocianie, uchylanie się od odpowiedzi, a także odpowiedzi wymijające w rodzaju: Te sprawy zrozumiesz, kiedy dorośniesz lub nie mówi się o tych sprawach- podsycają jeszcze ciekawość dzieci, odbierają zaufanie do rodziców czy nauczycieli.
Dzieci zwykle nie poprzestają na tym, chcą zaspokoić swą ciekawość w rozmowach z innymi dziećmi, zwykle starszymi od siebie. Jednak bardziej ``wtajemniczeni`` koledzy uświadamiają zwykle w sposób trywialny, wulgarnym językiem, bez cienia wartościowania przeżywanych zjawisk i humanistycznych aspektów współżycia seksualnego.
Tymczasem wielką zdobyczą kultury jest uszlachetnianie przeżyć ludzkich w tej dziedzinie.
U dzieci 4-5 letnich widać wyraźne zainteresowanie własnym ciałem i jego szczegółami, odkrywanie różnic w narządach płciowych dziewcząt i chłopców, wzajemne podglądanie.
Nierzadko też występuje onanizm, choć dzieci nie wiążą i nie kojarzą tego z czynnościami seksualnymi. Niemniej doprowadzają one do stanu rozdrażnienia, do zachwiania równowagi psychicznej. Zjawiska te bywają jedną z przyczyn nerwic dzieci.
Pewien psycholog tak o tym pisze:
,, zaburzenia nerwicowe mogą przejawiać się również czynnościami manipulacyjnymi w obrębie własnego ciała. Dziecko wówczas zachowuje się pozornie spokojnie , a swój niepokój wewnętrzny i napięcie emocjonalne wyraża szeregiem niecelowych gestów i drobnych ruchów, jak: ogryzanie paznokci, skubanie wargi, nawijanie włosów na palce lub wyrywanie ich, skubanie rogów chustki itp. Czynności te, sprawiające wrażenie przymusowych, wybitnie narastają w stanach stresowych, na przykład gdy dziecko zostaje wezwane nagle do tablicy, gdy odrabia trudne zadania szkolne, gdy musi wytłumaczyć się przed zagniewaną matką itp.
Jest oczywiste, iż wymienione wyżej zjawiska nie mogą ujść uwagi rodziców i nauczycieli. Trzeba im zdecydowanie przeciwdziałać łagodną perswazją i odpowiednimi działaniami wychowawczymi. Dorośli muszą jednak uświadomić sobie, iż ciekawość własnego ciała, różnic płciowych, a także dotykanie i manipulowanie narządami płciowymi, a nawet onanizm nie są zachowaniami erotycznymi. Zachowanie erotyczne bowiem prowadzi z reguły do szeroko pojętych potrzeb seksualnych. U dziecka natomiast, odznaczającego się brakiem świadomości seksualnej, nie można mówić o zachowaniu erotycznym.
Rodzice i wychowawcy powinni to zrozumieć i nie gorszyć się postępowaniem dzieci, nie traktować jako niemoralnych i nie robić z tego tytułu awantur. Dziecko bowiem nie może zrozumieć, w czym zawiniło i dlaczego zasłużyło na taką karę.
WYCHOWANIE SEKSUALNE NA ETAPIE EDUKACJI ZINTEGROWANEJ
W pierwszych latach nauczania szkolnego następuje już elementarne uświadomienie dzieci w sprawach dotyczących życia płciowego.
Dzieci w tym wieku wykazują znaczną ciekawość w tym zakresie i dążą usilnie do jej zaspokojenia. Oprócz informacji uzyskiwanych od rodziców bądź wychowawców, szersze kontakty społeczne oraz coraz lepsza umiejętność czytania ułatwia im zdobywanie wiadomości na temat seksuologii, zwłaszcza, że ich lektura wymyka się często spod kontroli rodziców.
Właściwe prowadzone uświadomienie seksualne w wieku nauczania początkowego jest niezbędne z kilku powodów.
-1-broni rodziców i nauczycieli przed zachwianiem zaufania i upewnia dziecko, że ze wszystkimi życiowymi wątpliwościami i rozterkami może zwracać się do nich;
-2-pomaga utrwalić w świadomości dziecka najkorzystniejsze poglądy na sprawy płci, nie dopuszcza do przyjęcia wulgarnych treści uświadomienia ,,ulicznego’’, ,, podwórkowego”;
-3-eliminuje element tajemniczości i ,,zakazanego owocu”, dążenie do poznania spraw ,,zarezerwowanych dla dorosłych”;
-4-umożliwia zdobycie przez dziecko prawidłowych wiadomości o dziedzinie życia związanej później z bardzo silnymi przeżyciami.
Niektórzy psychologowie twierdzą, iż zainteresowania i przeżycia seksualne rodzą się na podłożu więzi uczuciowej, z potrzeby posiadania kogoś kochanego, który by również kochał. Ta potrzeba jest zakodowana w naturze człowieka, obserwuje się ją już w wieku niemowlęcym. Od możliwości rozwoju uczuć do bliskiej osoby zależy w dużej mierze prawidłowy rozwój uczuciowy człowieka.
Jeżeli dziecku brak sprzyjających warunków do rozwoju więzi uczuciowej, jeżeli wychowuje się bez matki, w domu dziecka lub w żłobku, gdzie ma kontakt z wciąż się
zmieniającymi osobami dorosłymi, to może się zdarzyć, że nie została u niego wykształcona potrzeba więzi. Może wychować się człowiek, który nigdy nie będzie odczuwał miłości, a nawet przyjaźni. Dlatego okres pierwszych lat życia, do okresu dojrzewania , jest tak bardzo ważny z punktu widzenia uczuciowego dziecka. Więź uczuciowa jest jednym z podstawowych filarów zachowań seksualnych człowieka. Jeżeli brak mu potrzeby więzi, staje się w końcu wulgarnym seksualistą, dla którego jedynym celem w życiu jest doznawanie jak najczęściej satysfakcji seksualnej. Oczywiście taka postawa jest społecznie niebezpieczna.
WYCHOWANIE PRORODZINNE I SEKSUALNE NA ETAPIE EDUKACJI ZINTEGROWANEJ POWINNO OBEJMOWAĆ:
1. Przedstawienie dzieciom właściwego modelu rodziny- rodzice dbają o potrzeby fizjologiczne, psychiczne i intelektualne dzieci, dzieci zaś wyrażają im za to swą miłość i szacunek.
2. Ukazanie miejsca dzieci w rodzinie – wypełnianie obowiązków domowych, korzystania z praw domownika.
3. Wskazanie na dom jako miejsce pracy i wypoczynku- odpowiednie wyposażenie i dbałość o niego.
4. Kształtowanie postawy szczerości i otwartości w kontaktach z rodzeństwem i rodzicami – zaangażowanie w rozwiązywanie problemów rodziny.
5. Uświadomienie ważności szczęścia rodzinnego – wskazanie na cele moralne i społeczne, wizja swojej własnej rodziny.
6. Pielęgnowanie tradycji rodzinnych – ich znaczenie / ustalenie kalendarza świąt rodzinnych/.
7. Przygotowanie do spędzania czasu wolnego z rodziną.
8. Podejmowanie tematu koleżeństwa, przyjaźni oraz miłości, różnych jej rodzajów: miłości rodziców do dziecka, miłości braterskiej, miłości do Boga, miłości między kobietą i mężczyzną, miłości własnej.
9. Przekazanie dzieciom elementarnej wiedzy na temat seksualizmu człowieka dotyczącej:
- zapłodnienia i stosunków płciowych,
- zjawisk płciowych związanych z okresem dojrzewania,
- cech psychicznych i fizycznych dziewcząt i chłopców,
- higieny ciała dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania.
mgr Joanna Topol
Literatura:
1. M. Rouyer: Seksualność u dziecka, eSPe Kraków 2004
2. David M. Buss: Psychologia ewolucyjna, Gdańsk 2003
