Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie
PrezentacjaForumPrezentacja nieoficjalnaZmiana prezentacji
Dzieje wychowania przedszkolnego w polskim systemie oświatowym

Od 01.01.2015 odwiedzono tę wizytówkę 22228 razy.
Chcesz zwiększyć zainteresowanie Twoją jednostką?
Zaprezentuj w naszym informatorze swoją jednostkę ->>>
* szkolnictwo.pl - najpopularniejszy informator edukacyjny - 1,5 mln użytkowników miesięcznie



Platforma Edukacyjna - gotowe opracowania lekcji oraz testów.



 

W XIX wieku w Królestwie Polskim rozwijający się przemysł potrzebował taniej siły roboczej, którą bardzo często stanowiły kobiety. To wpłynęło na zwiększoną ilość zakładanych ochronek dla dzieci młodszych. Podział społeczny placówek wychowawczych dla małych dzieci stanowiły ochronki prowadzone przez stowarzyszenia filantropijne oraz zakładane przez właścicieli fabryk dla dzieci robotników. Placówki te otaczały dzieci opieką przez 10-12 godzin dziennie, przez cały czas pracy zarobkowej matki. Dzieciom z rodzin zamożniejszego mieszczaństwa i inteligencji pracującej organizowano wychowanie domowe oraz zatrudniano wychowawczynie i nauczycielki prywatne.
Innym typem placówek były odpłatne ogródki freblowskie, które otaczały opieką dzieci rodzin zamożniejszych. Przedszkola te starały się prowadzić pracę wychowawczą metodycznie, mając na celu rozwój fizyczny i psychiczny dzieci oraz przygotowanie ich do nauki szkolnej. Ogródków dziecięcych było mało, a do uruchomienia każdego z nich potrzebne było specjalne zezwolenie władz. Należało również pokonać szereg trudności związanych z organizowaniem pracy na odpowiednim poziomie oraz wyposażeniem placówki w pomoce dydaktyczne meble. „Dary” freblowskie były drogie i mało popularne, a ogólny koszt utrzymania ogródków bardzo wysoki. Wzmożony ruch w zakresie zakładania przedszkoli, rozwój zainteresowań problematyką społeczną i pedagogiczną doprowadziły do ożywienia życia umysłowego w Królestwie oraz zjazdu ochronek ludowych, który odbył się w Warszawie w dniach od 7 do 9 czerwca 1906 roku.
Sytuację oświatową w Wielkim Księstwie Poznańskim pogorszyła znacznie prowadzona przez Bismarka od 1871 roku akcja „kulturkamf”. Jeszcze w 1869 roku istniało w samym Poznaniu 6 ogródków freblowskich, z których trzy były placówkami polskimi, a jedna tylko prowadzona przez osobę świecką. Starania z zakładaniem nowych ochronek czynione przez Polaków nie dawały większych rezultatów, gdyż zezwoleń na otwarcie tych placówek udzielano przede wszystkim Niemcom. Łatwiejsza sytuacja istniała w mniejszych ośrodkach i wsiach poza Poznaniem, gdzie udawało się Polakom zorganizować pewną liczbę przedszkoli. Do 1871 roku było już około 25 ochronek i ogródków. W pracy pedagogicznej posługiwano się przede wszystkim książką Henryka Goldammera, przeznaczoną dla ogródków dziecięcych, ustalającą zasady ich organizacji w obrębie szkolnictwa ludowego) oraz książką Praktyka w ogródkach dziecięcych. Oba te opracowania zalecały metodę Fröbla, oficjalnie już w owym czasie uznaną przez pruskie władze oświatowe.
Akcje germanizacyjne stosowane bezwzględnie wobec ludności polskiej wyrażały się również w zakładaniu ochronek i ogródków niemieckich w różnych miejscowościach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Likwidowano placówki polskie prowadzone przez zakony. Część ich przejęły niemieckie stowarzyszenia charytatywne i rady miejskie. Zdołano utrzymać kilka zaledwie przedszkoli prowincjonalnych, opartych na fundacji właścicieli ziemskich i innych zamożniejszych osób. Rezultatem wieloletnich wysiłków było otwarcie w Poznaniu około 1878 roku dwóch prywatnych przedszkoli. Równocześnie powstawały w tym mieście liczne ogródki niemiecki, a 1881 roku zostało zorganizowane przedszkole dla dzieci żydowskich oraz trzecia placówka prowadzona przez Teresę Rachońską. Poziom metodyczny tych przedszkoli nie był jednolity. Niektóre z nich znajdowały się w szczególnie trudnych warunkach, posiadały bardzo ciasne pomieszczenia uniemożliwiające zorganizowanie swobodniejszych zabaw. Następowało tutaj rozmijanie się organizatorów przedszkoli z podstawowymi założeniami psychologii i pedagogiki, a również postulatami Pestalozziego czy Fröbla, którzy za warunek rozwoju dziecka uznawali prawo do swobody i ruchu. Pobyt dzieci w przedszkolach trwał na ogół 6 godzin, przeciętnie od 9-15. Uczyły się śpiewania pieśni kościelnych, deklamacji, słuchały opowiadań, zajmowały się robotami ręcznymi, rysunkiem.
Walka o polskie placówki przedszkolne łączyła się w Wielkim Księstwie Poznańskiem z ogólnym ruchem narodowowyzwoleńczym i dążeniami oświatowymi. Szykany ze strony niemieckich nauczycieli, stosowanie kary chłosty wobec dzieci, grzywny i więzienia wobec rodziców wzmagały opór polskiego społeczeństwa. W 1906 roku wybuchł potężny strajk szkolny w Wielkopolsce, na Pomorzu i Górnym Śląsku. Akcje te wywołały ostre represje rządu pruskiego. W rezultacie zrywów rewolucyjnych w zaborze pruskim udało się przeforsować uzyskanie koncesji na 10 polskich przedszkoli w samym Poznaniu. Placówki te obejmowały łącznie 1000 dzieci. Były to przeważnie ochronki prowadzone przez stowarzyszenia filantropijne, a więc o wyraźnie religijnym charakterze.
W 1911 roku zorganizowano w Toruniu roczne kursy dla wychowawczyń przedszkoli. Subsydiowało je i kierowało ich pracą Zjednoczone Stowarzyszenie Ziemianek. Pomimo, że w Wielkim Księstwie Poznańskim nie udało się wywalczyć swobody w zakresie organizowania potrzebnych polskich placówek oświatowych, to jednak tajne akcje organizowane przez rozmaite ugrupowania społeczne, a przede wszystkim Towarzystwo Oświaty Ludowej przeciwdziałały wynaradawiania dzieci polskich. Długo oczekiwane szkolnictwo polskie powstawało na tych terenach dopiero w 1918 roku.
Najtrudniej kształtowała się sytuacja w zaborze austriackim do chwili uzyskania przez Galicję autonomii. Zaniedbanie oświaty elementarnej przyczyniło się do ciemnoty i zacofania szerokich mas społecznych. Nieliczne ochrony dla małych dzieci powstawały w wyniku różnych akcji filantropijnych. Były utrzymywane i prowadzone przez zakony oraz stowarzyszenia religijne. Placówki te zapewniały dzieciom skromne utrzymanie, troszczyły się o wychowanie w posłuszeństwie i karności. Przeważająca część ludności polskiej na terenie zaboru austriackiego żyła w ciężkich warunkach materialnych, graniczących z nędzą. Rodziny znajdujące się w takiej sytuacji odsuwały się na dalszy plan troskę o oświatę. Pewna poprawa w rozwoju szkolnictwa nastąpiła od 1861 roku, w którym powołano Galicyjski Sejm Krajowy z siedzibą we Lwowie. Jednym z najważniejszych osiągnięć oświatowych Rady Szkolnej było uchwalenie w 1873 r. ustawy o zakładaniu i utrzymywaniu publicznych szkół ludowych i posyłaniu do nich dzieci. W świetle tej ustawy wszystkie dzieci od 6 do 12 roku życia obowiązywała bezpłatna nauka w szkołach ludowych. Obowiązek utrzymywania szkół spoczywał na gminach i na majątkach dworskich. Rozporządzenie to wpłynęło na rozwój szkolnictwa ludowego i zwiększyło zapotrzebowanie na odpowiednio przygotowanych nauczycieli.
Bezpośrednią okazją do założenia pierwszych ogródków stało się zorganizowanie żeńskich seminariów nauczycielskich. Powstały trzy szkoły we Lwowie, w Przemyślu i w Krakowie, a równocześnie z nimi zorganizowano ogródki freblowskie, umożliwiając uczennicom ćwiczenia praktyczne.
W 1882 roku w zaborze austriackim działało zaledwie 9 ogródków freblowskich. Zwycięstwo sił konserwatywnych w Sejmie Galicyjskim spowodowało ponowny upadek szkolnictwa ludowego, co równocześnie obniżyło możliwości organizowania placówek przedszkolnych.
Na ostatnie lata XIX wieku przypada powołanie we Lwowie towarzystwa Macierzy Polskiej, które przyczyniło się do zakładania ochronek dla dzieci. Miały one charakter zdecydowanie religijny i przeznaczone były dla dzieci rodzin robotniczych. Dopiero w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku, a szczególności w latach 1906-1907 odnotowujemy w Galicji powstanie kilkunastu ogródków freblowskich i kilkudziesięciu ochronek. W roku poprzedzającym wybuch pierwszej wojny światowej, w Galicji istniały 32 ogródki freblowskie i około 200 ochronek. Ochronki przyjmowały na ogół również dzieci w wieku szkolnym prowadząc nauczanie czytania i pisania w ojczystym języku. Organizatorom chodziło głównie o przeciwdziałanie akcjom wynaradawiania polskich dzieci.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. władze państwowe rozpoczęły swa działalność w dziedzinie oświaty od ustalenia liczby placówek na ziemiach byłych zaborów. Do wykonania tego zadania i podjęcia prac organizacyjnych w zakresie wychowania przedszkolnego Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powołało Marię Wery-Radziwiłłowiczową. Po jej kierunkiem zebrano materiał, który został wykorzystany jako podstawa do pierwszego zestawienia liczby przedszkoli w Polsce. Pierwsze obliczenia pozwoliły ustalić, że liczba placówek przedszkolnych dla dzieci do lat siedmiu wynosiła w całym kraju 1041 i obejmowała opieką 33 944 dzieci. Początkowo wzrost liczby przedszkoli na skutek bardzo trudnej sytuacji ekonomicznej kraju był bardzo powolny, choć dostrzegano już znaczenie i rangę wychowawczą placówek.
Ustawa o ustroju szkolnictwa uchwalona w 1932 r. była następnym, aktem prawnym dotyczącym organizacji przedszkoli i kształcenia przedszkoli. Zawarte zagadnienia zostały rozpatrzone z punktu widzenia ogólnej struktury szkolnej. Regulowała podstawy prawne przedszkoli i określała rodzaj kwalifikacji zawodowych wychowawczyń zatrudnionych w tych placówkach. Uzależniała ona byt materialny przedszkoli od dotacji organizacji społecznych i samorządowych.
Przedszkoli państwowych w Polsce było niewiele, program zajęć był niejednolity i nie ujęty w żadne ogólnie obowiązujące przepisy. Dowolność ta wynikała z braku odpowiednich kwalifikacji osób zatrudnianych w przedszkolach prowadzonych przez stowarzyszenia lub utrzymywanych przez instytucje samorządowe.
W latach trzydziestych zarysował się spadek liczby placówek przedszkolnych, a równocześnie liczby objętych opieką wychowawczą. Zjawisko to aż do wybuchu drugiej wojny światowej stale się pogłębiało. Różnice w składzie socjalnym przedszkoli rysowały się szczególnie wyraźnie w placówkach utrzymywanych przez stowarzyszenia i organizacje społeczne, osoby prywatne, instytucje dobroczynne. Dzieci rodzin robotniczych uczęszczały do przedszkoli prowadzonych przez zakony.
Znaczenie przedszkoli w systemie kształcenia i wychowania docenił w 1945 roku I Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi, który wysunął postulat powszechnego, a nawet obowiązkowego wychowania przedszkolnego dla dzieci od 3 do 6 lat oraz utrzymania przedszkoli przez samorządy. Postulat ten nie mógł być zrealizowany ze względu na pilniejsze potrzeby oświatowe oraz braki w zakresie bazy i kadry pedagogicznej, która mogłaby takiemu zadaniu sprostać. Mimo to, pierwsze lata po zakończeniu działań drugiej wojny światowej były okresem dynamicznego i planowego rozwoju przedszkoli, utrwalającej się tendencji do centralizacji w ich zarządzaniu oraz likwidacji przedszkoli prowadzonych przez organizacje społeczne i katolickie.
Podstawowym przesłaniem tworzenia przedszkoli było rozszerzające się zjawisko pracy zawodowej kobiet i wypływające z tego zadania społeczne oraz postulaty objęcia obowiązkowym wychowaniem przedszkolnym dzieci 5 letnich. Od 1958 roku zaczęły powstawać ogniska przedszkolne i przedszkola przy szkołach podstawowych, które pracowały 2 – 3 razy w tygodniu.
Zasadnicze znaczenie dla ukształtowania się kierunków rozwoju i zadań wychowania przedszkolnego miała Ustawa o rozwoju oświaty i wychowania z 15 lipca 1961 roku. Określa ona wychowanie przedszkolne jako pierwszy szczebel w jednolitym systemie oświaty i wychowania. Ustawa stała się podstawą do opracowania i wprowadzenia w życie w 1963 roku nowego programu wychowania przedszkolnego, który charakteryzował się całościowym ujęciem celów, zadań przedszkola i dawał szczególne preferencje ochronie zdrowia i rozwijania sprawności fizycznej podopiecznych. Szczegółowe regulacje dotyczące funkcjonowania przedszkoli ustalały wydawane zarządzenia Ministra Oświaty, a przede wszystkim Statut z 15 lutego 1965 roku.
W opublikowanym w 1973 roku „Raporcie o stanie oświaty w PRL”, znalazły się krytyczne uwagi odnośnie do funkcjonowania wychowania przedszkolnego – zwłaszcza w sferze jego upowszechnienia. Ta niekorzystna sytuacja uległa zmianie na lepsze w wyniku energicznej działalności Ministra Oświaty i Wychowania i objęcia w latach siedemdziesiątych opieką przedszkolną 94,1% - dzieci sześcioletnich (w tym samym czasie w przedszkolach znalazło opieką tylko 24,9% całego rocznika dzieci 3 letnich).
W latach osiemdziesiątych mimo kryzysu społeczno-gospodarczego można dostrzec efekty realizacji wskazań zawartych w „Raporcie” dotyczących upowszechniania opieki przedszkolnej. W 1987 roku funkcjonowało w Polsce ponad 26 tys. przedszkoli, które zapewniło opiekę 415286 dzieciom.
Charakterystyczne dla tych lat jest zwiększenie liczby przedszkoli wiejskich oraz zjawisko ponadnormatywnego przyjmowania dzieci do przedszkola. Postulat Komitetu Ekspertów (1973), aby w grupach dziecięcych nie było więcej niż 20 wychowanków, okazał się w latach osiemdziesiątych nierealny. Duża liczba dzieci w grupie przedszkolnej nie pozostawała bez wpływu na poziom realizowanych zadań opiekuńczych, wychowawczych
i dydaktycznych przedszkoli. Było to tym bardziej istotne, że stawiano przed nimi coraz to wyższe wymagania programowe, zwłaszcza że dotychczasową jednostronność programu wychowania przedszkolnego, kładącego nacisk na wychowanie zdrowotne i funkcje opiekuńczo – wychowawcze, proponowano zastąpić stwarzaniem warunków do wszechstronnego rozwoju i wychowania oraz objęciem stymulacją wszystkich sfer osobowości dziecka. Zaproponowana przez autorów „Raportu” reforma edukacji przedszkolnej nie doczekała się realizacji. Dokonano jednak zmian programowych, które dotyczyły głównie modernizacji programu dla dzieci 6 letnich w zakresie elementarnej nauki czytania, przygotowania do nauki pisania i rozumienia pojęć matematycznych.
Pod koniec lat osiemdziesiątych znaczenia nabrał społeczny ruch nauczycieli, rodziców i pracowników wyższych uczelni, wyrażający własną wizję edukacji dzieci i młodzieży.
W 1989 roku powstało Społeczne Towarzystwo Oświatowe, którego staraniem możliwe stało się tworzenie autonomicznych szkół i przedszkoli społecznych, integracyjnych o dużej różnorodności organizacyjnej i autorskich programach pracy wychowawczej i dydaktycznej.
Okres transformacji społecznej przyniósł szereg zmian programowych i organizacyjnych w funkcjonowaniu opieki nad dzieckiem w przedszkolach państwowych. Dotychczas prowadzone były przez terenowe organa administracji państwowej, państwowe lub spółdzielcze zakłady pracy, organizacje społeczne np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci oraz przez niektóre resorty np. Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Transportu i Komunikacji, Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywieniowej.
Z początkiem lat dziewięćdziesiątych placówki wychowania przedszkolnego zaczynały pracować w zmienionych warunkach organizacyjnych. Zgodnie z ustawą z 7 września 1991 roku o systemie oświaty, do zakładania, prowadzenia i utrzymywania przedszkoli publicznych na swoim terenie zostały zobowiązane władze gminne.
Wprowadzanie zasad gospodarki rynkowej, wysoki wskaźnik bezrobocia wśród kobiet, ograniczenie środków finansowych na pokrycie wysokich kosztów funkcjonowania placówek oświatowych i opiekuńczych oraz odmienne pojmowanie ich dotychczasowych funkcji społecznych pojawiło się w postaci likwidacji wielu palcówek wychowania przedszkolnego.
W ostatnich latach w całym kraju obserwuje się zjawisko nadmiernego obciążania rodziców kosztami funkcjonowania przedszkoli i coraz częstszą praktyką wnoszenia przez rodziców opłaty stałej za miejsce w przedszkolu, za świadczoną opiekę oraz za w pełni skalkulowany koszt wyżywienia dzieci. Wysokie opłaty za przedszkola, nie uwzględniające sytuacji społecznej i materialnej rodziny, są jedną z ważnych przyczyn zmniejszania liczby dzieci uczęszczających na zajęcia do przedszkola.

Bibliografia:
Brągiel, J. Badora: Formy pracy opiekuńczo – wychowawczej. Częstochowa 1997.
W. Bobrowska-Nowak: Zarys dziejów wychowania przedszkolnego. Warszawa 1978.

opracowała:
mgr Barbara Parzyjagła

Umieść poniższy link na swojej stronie aby wzmocnić promocję tej jednostki oraz jej pozycjonowanie w wyszukiwarkach internetowych:

X


Zarejestruj się lub zaloguj,
aby mieć pełny dostęp
do serwisu edukacyjnego.




www.szkolnictwo.pl

e-mail: zmiany@szkolnictwo.pl
- największy w Polsce katalog szkół
- ponad 1 mln użytkowników miesięcznie




Nauczycielu! Bezpłatne, interaktywne lekcje i testy oraz prezentacje w PowerPoint`cie --> www.szkolnictwo.pl (w zakładce "Nauka").

Zaloguj się aby mieć dostęp do platformy edukacyjnej




Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie