Frustracja, jakiej doświadczają liczni nauczyciele, gdy próbują motywować trudnych uczniów, jest rezultatem splotu czynników, jaki często ma miejsce w naszych szkołach. Czynniki te to: brak czasu, duża liczba uczniów mających kłopoty z nauką lub kłopoty emocjonalne, konieczność sprostania twardym wymaganiom stawianym wobec nauczyciela przez władze oświatowe i przez rodziców, liczne sytuacje stresujące. Obecnie w warunkach szkolnych bardziej staramy się utrzymać klasę w spokoju i porządku, niż wzbudzać uczniowską motywację do nauki. Niemal wszystko, co robimy w klasie ma znaczenie dla motywacji uczniów: sposób prezentowania materiału, rodzaje stosowanych ćwiczeń, sposób kontaktowania się z uczniami, stwarzanie możliwości pracy samodzielnej lub grupowej. Uczniowie reagują na to, kim jest nauczyciel, co robi i na to jak czują się w klasie.
Określając definicję motywacji można określić ją w następujący sposób: motywacja to wrodzona naturalna zdolność do uczenia się w aktywny sposób, powinna być raczej wywołana niż ustanawiana.
Pomaganie uczniom w podejmowaniu decyzji prowadzących do zdrowych myśli, uczuć i motywacji wymaga czegoś więcej, niż tylko wyćwiczenia umiejętności i zmiany podejścia do programu nauki. Najważniejsze jest, by uczeń znalazł się w takim otoczeniu, w którym zapewniona jest szczera troska ze strony nauczycieli, kolegów i innych osób w szkole.
Niezbędne są oddziaływania nauczycielskie, które pozwolą uczniowi zorientować się, na czym polega rzeczywiste posługiwanie się umysłem oraz kontrola nad własnymi procesami myślowymi. Służy temu nauczanie wyrabiające umiejętności myślenia, praca zespołowa i inne działania stwarzające okazje do niezależnego myślenia. Kiedy uczniowi pomożemy- przez wsparcie osobiste lub wyjaśnianie zjawisk- zrozumieć jak pracuje jego umysł i jak można kontrolować procesy myślowe, wówczas zostanie wyzwolona jego naturalna zdolność myślenia na wyższym poziomie oraz wzbudzona motywacja do nauki. Badania wykazują, że gdy młodzi ludzie mają dobre relacje ze innymi i gdy zostali nauczeni, jak przebiegają ich procesy myślowe- stają się chętni do nauki. Tak, więc motywując do nauki trzeba kształtować wole, umiejętności, pamiętając o potrzebie wsparcia społecznego. Motywując ucznia trudnego trzeba znaleźć sposób wyeliminowanie szkodliwych myśli, uczuć oraz zachowań i dojść do wrodzonego, zdrowego jądra motywacji. Należy pomóc uczniom odszukać w nich samych to, co zdrowe i ułatwić im odtwarzanie motywacji do nauki.
Ogólne zasady, gdy się chce motywować trudnych uczniów można sformułować następująco:
- Motywacja człowieka opiera się na uprzednio wytworzonych przeświadczeniach dotyczących jego wartości i zdolności. Na podstawie tych wyuczonych przeświadczeń człowiek tworzy oczekiwania sukcesu lub klęski;
- Zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne grają ważną rolę w określaniu uczniowskiej motywacji;
- Posługując się myśleniem na wyższym poziomie, uczeń jest w stanie zrozumieć relacje istniejące między jego systemem własnych przekonań, a naturalną tendencją do tego, by samemu wpływać na własną motywację;
- Ludzie często nie zdają sobie sprawy, jaką rolę mają oni sami w konstruowaniu własnego, prywatnego obrazu świata;
- Ponieważ motywacja jest wrodzona, należy ją wyzwalać, a nie tworzyć ją.
Co to znaczy motywować uczniów?
- Uczniowie są motywowani przez takie sytuacje i czynności, które:
- Skłaniają do tego, by osobiście i aktywnie angażować się w naukę;
- Pozwalają na własny wybór;
- Motywacja uczniów zwiększa się, gdy postrzegają zadanie szkolne jako:
- Bezpośrednio lub pośrednio związane z osobistymi potrzebami, zainteresowaniami;
- Mające właściwy poziom trudności, tak, że można liczyć na wykonanie;
- Naturalna uczniowska motywacja do uczenia się może być wzbudzana w bezpiecznym otoczeniu charakteryzującym się następującymi cechami:
- Dobre stosunki z troskliwymi dorosłymi;
- Takie wspieranie i wspomaganie nauki, które jest dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów;
- Istnienie szans na podejmowanie przez uczniów ryzyka bez strachu przed niepowodzeniem.
Tak, więc nauczanie powinno być procesem, który skłania uczniów do przejmowania kontroli nad własnym uczeniem się.
Z tych podstawowych zasad wynikają liczne wnioski dla nauczyciela, który ma odgrywać rolę osoby motywującej.
Pierwszy wniosek:
Nauczyciel powinien poznać każdego ucznia, jego indywidualne potrzeby i zainteresowania. Dopiero mając taką wiedzę, jest w stanie udzielać indywidualnych porad.
Drugi wniosek:
Skoncentrować uwagę na sposobach skłaniania uczniów do tego, by przejmowali osobistą odpowiedzialność za własną naukę i aktywną naukę i aktywnie angażowali się w jej proces.
Trzeci wniosek:
Rola i zadanie nauczyciela polega w znacznym stopniu na tworzeniu wspierającego klimatu poprzez okazywanie każdemu uczniowi szczerego okazywania i troski.
Czwarty wniosek:
Nagradzanie osiągnięć uczniowskich oraz zachęcanie ich, by sami siebie nagradzali i byli dumni z tego, czego dokonali, także przyczynia się do zaistnienia klimatu, których uczniowie czują, ze się o nich dba.
Z tych wniosków z kolei wypływają dwa najważniejsze sposoby oddziaływania nauczyciela jako osoby motywującej:
- Skoncentrowanie się na ukazaniu młodym ludziom, jak przebiegają ich procesy umysłowe;
- Zapewnienie uczniom obecności osoby dorosłej dbającej o nich i zainteresowanej nimi
W jaki sposób pomóc uczniom poznać i docenić samych siebie?
Nauczyciele powinni pokazać uczniom, jak ich myśli wiążą się z ich nastrojami i motywacją do nauki orz wykazać, że myśli można kontrolować. Ponieważ uczniowie są w naturalny sposób motywowani do nauki w sytuacji, gdy nie mają negatywnych uczuć i myśli o sobie oraz nauce, pomoc nauczyciela polega na przezwyciężaniu ich. Trzeba, więc dać uczniom wiedzę na temat podstawowych zasad funkcjonowaniu psychiki.
Jeśli uczeń myśli „szkoła to nuda i strata czasu”, to doświadczy różnych uczuć w skali od apatii po niepokój. Jeśli jednak uzna, że „szkoła jest interesująca, warta czasu i wysiłku”, wówczas doświadczy uczuć w skali od zaciekawienia po zainteresowanie. To, co koniecznie trzeba uczniom przekazać na temat myślenia, to przekonanie, że negatywne myśli wywołują negatywne uczucia. Myśli są bardzo potężnym narzędziem. Podobnie jest z poczuciem braku bezpieczeństwa, wywołuje to niska samoocenę i złe zachowanie. W większości przypadków złe zachowanie w klasie jest rezultatem niskiej samooceny. Uczniowie, którzy mają skłonność do złośliwości, zwracania na siebie uwagi i chorobliwie koncentrują się na sobie, zachowują się źle, bo są przestraszeni lub niepewni.
Uczeń, który wygłupia się w klasie, może się czuć niepewnie z różnych powodów i czuje się mniej zdolne od kolegów, ma kompleksy związane z pozycją społeczną lub przeżywa jakieś inne problemy, których źródła tkwią w szkole lub w domu. Gdy ułatwi się uczniom zrozumienie, że niepewność i niska samoocena leżą u podstaw złego zachowania, to tym samym skłoni się ich do większej empatii wobec innych. Gdy będą wiedzieli, że są w stanie kontrolować własne myśli i uczucia, to łatwiej przywrócą do naturalnego stanu wysoką samoocenę i motywację. Jeśli uczniowie mają skorzystać z wyżej przedstawionych zasad muszą zrozumieć, na czym polega cykl myślowy.
Cykl myślowy
MYŚL ( Nauczyciel mnie nie lubi)-------> UCZUCIA (złość i wrogość)----------> ZACHOWANIE (przeszkadzanie , niegrzeczność)---------> REZULTAT (kara)
Gdy uczniowie wiedzą, jak przebiega cykl myślowy, są już przygotowani do zrozumienia, że każdy z nas ma władzę nad uczuciami poprzez kontrolę nad własnymi myślami.
Jak pomóc uczniom docenić samych siebie i cenić naukę?
Strategie nakierowane na zaspokojenie indywidualnych potrzeb uczących się:
- Diagnozowanie potrzeb, zainteresowań i celów poszczególnych uczniów (np. poprzez ankiety lub wywiady);
- Pomoc uczniom w określaniu własnych celów i dopasowaniu ich do celów uczenia się;
- Dopasowywanie ogólnych celów nauczania do indywidualnych uczniowskich zainteresowań i celów;
- Uporządkowanie celów nauki i czynności tak, by ułatwić indywidualny sukces ucznia.
W jaki sposób tworzyć klimat korzystny dla uczenia się?
W klimacie wsparcia społeczno- emocjonalnego wszyscy uczniowie są doceniani i szanowani jako jednostki ludzkie. Gdy ludzie znajdą się w bezpiecznym, sprzyjającym im otoczeniu i mają dobre relacje z innymi, znacznie zmniejsza się poczucie strachu i niepewności. Niepewność i obawa przed podjęciem ryzyka są szczególnie silne u uczniów, którzy doświadczyli już niepowodzeń szkolnych, przezywali negatywne nastawienie wobec samych siebie i szkoły czy mają niekorzystne warunki domowe lub środowiskowe. Takim poczuciom towarzyszą zwykle podejrzliwość, wrogość i agresywność, uczucia, które mogą prowadzić do wycofania i wyłączania się. Jeśli osoby dorosłe, powodowane troską o dzieci, wytworzą atmosferę zaufania i wzajemnego szacunku, to poczucie niepewności tych uczniów może się zmniejszyć. Powrócą ich naturalne dobre uczucia, zdrowy rozsądek oraz motywacja do nauki i rozwoju. W takiej właśnie atmosferze umysł uczniów ma najlepsze warunki do uczenia się. Jako nauczyciele rozumiemy, że źródła motywacji, szacunku do samego siebie i zdrowia psychicznego tkwią wewnątrz każdego człowieka i zdajemy sobie sprawę, że klimat bezpieczeństwa jest warunkiem utrzymania lub przywrócenia równowagi psychicznej uczniów. Gdy reagujemy na uczniów, osądzając ich, krytykując lub karząc, to wywołujemy lub pogłębiamy ich negatywną myśl i interpretacje, które są barierami dla ekspresji motywacji. Należy zdać sobie sprawę, że takie negatywne oddziaływania ze strony nauczyciela wywołują tylko u wychowanków poczucie braku bezpieczeństwa.
Na zakończenie przedstawię jeszcze listę cech u nauczycieli.
Nauczyciele, którzy wyzwalają wewnętrzną motywację u uczniów, to osoby:
- Znające potrzeby każdego ucznia;
- Zainteresowanie rozwojem każdego ucznia;
- Konsekwentne i zdecydowane w sprawach reguł;
- Nastawione demokratycznie;
- Dodające odwagi;
- Ciepłe emocjonalnie;
- Widzące możliwość osiągnięcia sukcesu przez każdego ucznia;
- Odnoszące się z szacunkiem do starań i wkładu pracy każdego ucznia;
Ponadto nauczyciel powinien:
- Być zrelaksowanym;
- Dostrzegać wesołe aspekty zjawisk;
- Odczuwać zadowolenie z pracy;
- Zwracać uwagę raczej na pozytywy niż na negatywy;
- Utrzymywać porządek bez poniżania uczniów;
- Zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka;
- Nie oczekiwać, że uczniowie będą doskonali;
- Mieć poczucie humoru;
- Umieć rozwiązywać sprawy dyscyplinarne;
- Pamiętać, że uczniowie nie są źli ale po prostu nie maja poczucia bezpieczeństwa;
- Umieć przebaczać i zapamiętywać;
- Nigdy nie dawać za wygraną.
Nauczyciele mający sukcesy w docieraniu do psychiki najtrudniejszych uczniów to ludzie, którzy stale nastawieni są optymistycznie i mają dużą zdolność empatii.
DANUTA KACZYŃSKA
OPRACOWANO NA PODSTAWIE
Literatury
- B. L. McCombs, J. E. Pope “Uczeń trudny- jak skłonić go do nauki”.
|
