Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi występuje u wielu dzieci, częściej jednak u chłopców niż u dziewcząt. Nadpobudliwość ma charakterystyczne objawy i wymaga odpowiedniego leczenia. Występuje odmienna praca mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań, także kontrolowania uwagi i ruchów.
Istota nadpobudliwości psychoruchowej
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest znany od bardzo dawna, różnie się też nazywał. Obecnie używa się dwie nazwy:
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, czyli ADHD
- zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi występuje u wielu dzieci, częściej jednak u chłopców niż u dziewcząt. Nadpobudliwość ma charakterystyczne objawy i wymaga odpowiedniego leczenia. Występuje odmienna praca mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań, także kontrolowania uwagi i ruchów. Dziecko ma zbyt mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania. Takie zachowania dziecka występują wszędzie, mogą trwać latami, z różnym nasileniem. Objawy ADHD utrzymują się u około 70 % dzieci w okresie dojrzewania i 30-50 % w dorosłym życiu.
O chorobie mówi się wówczas, kiedy funkcjonowanie dziecka jest w takim stopniu zaburzone, że dezorganizuje mu i utrudnia jego życie.
Niżej przedstawiam podział i krótką charakterystykę objawów nadpobudliwości psychoruchowej.
Charakterystyka objawów w ADHD
Nadpobudliwość psychoruchową charakteryzują trzy grupy objawów:
- nasilone zaburzenie uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania
- nadmierna impulsywność
- nadmierna ruchliwość
Zaburzenia uwagi
Dzieci mają słabszą zdolność do skoncentrowania się na każdym zadaniu. Dotyczy ona skierowania uwagi (np. zachęcenie do słuchania) jak i jej utrzymania (np. ciągłego słuchania ).
Dzieci nadpobudliwe mają problem z:
- dochodzących do nich bodźców wybrać najważniejszy
- zastosować się do instrukcji
- skupić się na jednej czynności
- wykonać do końca zadania zlecone przez dorosłych
- odrobić lekcje lub czytać wybrany tekst
- słuchać tego co się do nich mówi
- pamiętać o zabraniu wszystkich rzeczy niezbędnych do wykonania różnych czynności, takich jak przybory szkolne, książki, zabawki lub narzędzia
- zapamiętać to, co było zadane
- zapisać wszystko, co było na lekcjach. Zaburzenia koncentracji uwagi mogą być różne w zależności od sytuacji i otoczenia.
- Dzieci nadpobudliwe potrafią dobrze koncentrować się na interesujących je czynnościach
- Nie mają jednak zdolności skoncentrowania się ,,siłę woli” na rzeczach mniej interesujących.
- Z dochodzących bodźców, dzieci nie potrafią wybrać najważniejszego, bo wszystkie traktują równorzędnie (np. grające radio czy pracę domową).
- Podobnie jest z utrzymywaniem uwagi na dwóch czynnościach jednocześnie. (np. słuchanie i notowanie).
Nadmierna impulsywność
Dzieci nadpobudliwe najczęściej wiedzą, co powinny zrobić, znają reguły, ale miewają trudności z ich zastosowaniem, nie zastanawiają się nad konsekwencjami swego postępowania.
Dzieci nadpobudliwe:
- często wtrącają się do rozmowy
- wbiegają do pokoju pomimo wielokrotnego przypominania by tam nie przebywać
- przypadkowo, nieumyślnie niszczą rzeczy
- mają kłopot z zaplanowaniem swojej pracy (np. przez wiele godzin zasiadają do lekcji)
- nie potrafią czekać (np. na nagrodę )
- często nie kończą swojej pracy lub wykonują ją niezbyt dokładnie
- brak kontroli własnych impulsów powoduje, że np. biją kolegów, gdy mają taki pomysł.
Nadruchliwość
Jest to nadmierna niczym nie uzasadniona aktywność ruchowa.
Dzieci nadruchliwe:
- dzieci są bardziej niż ich rówieśnicy ruchliwe i żywe, szczególnie w sytuacjach wymagających długiego i spokojnego siedzenia
- mają bardzo silną potrzebę ruchu
- nie potrafią przez dłuższy moment pozostać w miejscu
- nie przewidują konsekwencji swej nadmiernej ruchliwości (np. biegnąc wpadają na innych).
Przyczyny ADHD
Jak dotąd nie ma jednoznacznych odpowiedzi na temat przyczyn ADHD:
- Naukowcy wysunęli hipotezę, że jest to zaburzenie przekazywane z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowane genetycznie, dziedziczone wielogenowo.
- Osoby z ADHD mogą mieć specyficzne wzorce pracy mózgu , które są odpowiedzialne za powstawanie objawów u dzieci nadpobudliwych. Dotyczy to pracy kory przedczołowej, obu półkul mózgowych, struktur głębokich, spoidła wielkiego i móżdżku.
- Istnieje prawdopodobnie zaburzona równowaga pomiędzy dwoma przekaźnikami noradrenaliną i dopaminą.
- Czynnikiem ryzyka ADHD może być także nadużywanie przez matkę w czasie ciąży alkoholu, nikotyny, narkotyków i leków.
Problemy, które mogą być związane z ADHD
Dzieciom nadpobudliwym jest trudniej niż większości ich rówieśnikom, bo w życiu codziennym napotykają na dużo więcej problemów. Wysoki poziom aktywności, impulsywności i brak koncentracji uwagi osłabia ich rozwój społeczny, emocjonalny i szkolny.
- Dzieci mają często trudności w nauce, słabsze osiągnięcia szkolne i zdobywają niższe wykształcenie.
- Przejawiają się trudności w kontaktach społecznych a nawet ukształtowaniem się osobowości antyspołecznej.
- Następuje uzależnienie od alkoholu, narkotyków i papierosów.
- Może być zwiększone ryzyko innych zaburzeń psychicznych (depresja, próby samobójcze).
- Częściej w życiu dorosłym dochodzi do rozwodów.
Formy pomocy dziecku z nadpobudliwością psychoruchową
Najbardziej skuteczna jest pomoc wielokierunkowa, która obejmuje:
- oddziaływania psychospołeczne
- rozmowę z rodzicami na temat objawów ADHD, postaw rodzicielskich, metod wychowawczych
- rozmowę z dzieckiem w celu uświadomienie mu jego zachowania, nakłanianie do obserwacji swoich zachowań
- rozmowę z nauczycielami, współpracę z poradnią psychologiczno-pedagogiczną i szkołą
- psychoterapię
- terapię rodziny (jeśli funkcjonuje nieprawidłowo)
- terapię indywidualną lub grupową dziecka (przeciwdziała niskiej samoocenie, uczy prawidłowych kontaktów itp.)
- trening umiejętności społecznych i prawidłowego koncentrowania uwagi
- leczenie farmakologiczne (zmniejsza objawy nadpobudliwości, musi być stosowane z innymi formami pomocy dziecku)
Wskazówki i uwagi do pracy z dzieckiem nadpobudliwym w szkole
Istotne znaczenie w pracy z dzieckiem nadpobudliwym ma wiedza na temat ADHD oraz właściwa postawa rodziców i nauczycieli.
Chcąc pomóc dzieciom z nadpobudliwością psychoruchową. pamiętajmy o tym, że:
- dziecko nadpobudliwe ma odmienne możliwości i wymagania, które należy respektować
- trzeba stosować metody pracy, które pozwolą skupić uwagę dziecka
- zapewnić dziecku nauczanie w mało licznych zespołach klasowych
- zapewnić spokojne miejsce do pracy ( dziecko powinno siedzieć w pierwszej ławce, w towarzystwie spokojnego ucznia, z dala od okna )
- nie karać dziecka za niezależne od niego objawy, bo spowoduje to lęk i niechęć do szkoły
- nie krytykować dziecka
- dostrzegać wszelkie przejawy pozytywnych działań i zachęcać je do dalszej pracy
- nawiązać ścisłą współpracę z rodzicami
- wydać krótkie, proste polecenia (np. zamknij książkę, zapisz temat) i sprawdzać ich wykonanie
- rozkładać trudniejsze zadania na etapy
- przypominać o samokontroli i sprawdzaniu
- ustalać stałe jednoznaczne zasady (np. jakie są skutki nie przestrzegania regulaminu, zna rozkład zajęć szkolnych)
- systematycznie przypominać dziecku o ustalonych zasadach, umowach i normach
- uczyć porządkowania i organizowania sobie pracy
- znaleźć właściwe sposoby na rozładowanie nadruchliwości np., przydzielać dodatkowe funkcje w czasie zajęć
- wspierać dziecko w kłopotach
- wcześniej omawiać z dzieckiem sytuację nową czy trudną (np. przed wycieczką, wyjściem na koncert itp.)
- ograniczyć ilość dochodzących bodźców, bo dla dziecka wszystkie są tak samo istotne
- dostosować tempo pracy do możliwości dziecka
- włączać dziecko w różne formy działalności, organizacje, kółka zainteresowań
- słuchać tego, co dziecko do nas mówi
- mówiąc do dziecka upewnić się, że nas słucha i rozumie
- akceptować uczucia dziecka
- nie wzmacniać, ale wygaszać zachowania niepożądane
Bibliografia:
- T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka – Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, Wydawnictwo Bifolium, Lublin 1999
- H. Nartowska – Wychowanie dziecka nadpobudliwego, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa 1986
- K. Sawicka (red) – Socjoterapia, Warszawa 1998
Opracowały:
Jolanta Szybajło i Danuta Kaczmarska |
